Mga Batan-on Nangutana . . .

Daotan ba Gayod ang Paglighot sa Balay?

“Manglighot kami sa balay sa tungang gabii ug mangadto sa kapehanan aron makauban ang pipila ka barkada. Unya mag-istambay mi sa usa ka bungtod. Ang tanang kabataan nanigarilyo, apan wala gayod ako moapil. Maglingkodlingkod mi ug mag-estoryahay bahin sa bisan unsa, nga maminaw sa musikang heavy metal. Unya mamauli mi pagka-alas 5:​00 s.b. sa dili pa mangmata ang akong mga ginikanan.”​—Tara. *

“Sa dihang makalakaw na ang akong papa paingon sa trabahoan ug natulog pa ang akong mama, molighot ako sa balay agi sa atubangang pultahan. Biyaan ko kining bukas aron dili madungog ni mama nga ako kining sirhan​—usa kadto ka pultahan nga metal. Mag-istambay ko uban sa akong mga higala sa tibuok gabii. Unya pagkabuntag sa dihang mosubang na ang adlaw, mobalik na usab ako paglighot sa sulod sa balay. Usahay madiskobrehan niya nga milakaw ko ug iyang kandadohan ang pultahan.”​—Joseph.

PAGLIGHOT SA BALAY​—kini daw makapahinam ug makalingaw. Usa kini ka higayon nga tilawan ang kinabuhi nga magkinaugalingon sulod sa pipila ka takna, usa ka higayon sa pagbuhat kon unsay imong gusto ug makig-uban sa usa nga imong gusto nga dili manubag kang bisan kinsa. Gawas pa niana, lagmit nadunggan nimo ang imong mga isigkaingon nga nagpasiatab bahin sa mga butang nga ilang buhaton ug sa kahimuot nga ilang bation sa dihang molighot sila sa balay magabii. Busa tingali matental ka kaayo nga sulayan ang pagduyog kanila.

Sa usa ka surbi sa 110 ka tersero-anyo ug kuwarto-anyo nga mga estudyante sa hayskul sa Amerika del Norte, 55 ang miadmitir nga milighot sa balay labing menos kausa. Kadaghanan kanila unang mibuhat niana sa edad nga 14. Dako kaayo kini nga problema nga tungod niana nagrekomendar ang pipila ka eksperto nga ang mga ginikanan magtaod ug elektronikong mga sistema sa alarma diha sa ilang mga balay aron dili makalakaw ang ilang mga anak nga dili mananghid. Nganong daghan kaayong batan-on ang molighot sa balay bisan pag masuko ang ilang mga ginikanan?

Kon Nganong ang Uban Molighot sa Balay

Usahay ang mga batan-on molighot sa balay tungod lamang kay gilaayan sila ug buot malingaw uban sa ilang mga higala. Ang librong Adolescents and Youth nagpatin-aw nga ang mga batan-on tingali molighot sa balay “tungod sa pipila ka restriksiyon, pananglitan, tungod kay gibaoran sila sa pagpauli ug sayo sa gabii o gidid-an paglakaw nga nakapugong kanila sa pag-adto sa usa ka sosyal nga okasyon. Bisan pa niana ang mga batan-on molakaw gihapon ug makahimo usahay sa pag-uli nga dili masakpan.” Giasoy sa usa ka 16-anyos kon nganong siya molighot sa balay. “Gibati ko nga sama ako sa usa ka bata ug walay kagawasan sa pagkinabuhi,” siya miingon. “Gibaoran ako sa pagpauli nga mas sayo pa kay sa uban. Ug gidid-an ako sa akong mga ginikanan sa pag-adto sa mga dapit nga adtoan sa akong mga higala . . . Mao nga molakaw gihapon ko ug mamakak.” Si Joseph, nga gihisgotan sa sinugdan, nagsugod paglighot sa balay sa panuigong 14 sa dihang siya miadto sa usa ka  konsiyerto nga rap nga niana gidid-an siya sa iyang mga ginikanan sa pagtambong.

Tinuod, kadaghanan sa mga batan-on walay daotang mga motibo sa paglighot sa balay. Si Tara, usa sa mga batan-on nga gikutlo sa sinugdan, miingon: “Ang unang butang nga diha sa among hunahuna dili kay ‘Sige magpakasala ta.’ Gusto ko lang mouban sa akong igsoong babaye, ug gusto niyang molakaw ug maglingawlingaw uban sa iyang mga higala.” Matod ni Joseph: “Mag-istambay lang kami. Gusto kong makig-estorya ug makig-uban sa akong mga higala.” Bisan tuod ang pag-istambay uban sa imong mga higala panagsa ra tingaling mosangpot sa dagkong krimen, daghang batan-on ang mahisugamak sa seryosong mga problema.

Ang mga Kapeligrohan

Si Dr. Lynn E. Ponton nga usa ka propesyonal sa mental nga kahimsog nangatarongan: “Normal alang sa mga tin-edyer nga mangarisgar.” Nagpadayon pagpatin-aw si Dr. Ponton nga normal ug tingali makaayo pa gani nga magkinaugalingon ang mga batan-on, nga mosulay ug bag-ong mga butang, nga mahimutang sa bag-o ug makaiikag nga mga situwasyon. Bahin kini sa ilang pagdako. Apan daghang batan-on ang mangarisgar nga sobra na sa makataronganong mga limitasyon​—ilabina kon sila dili mabantayan sa ilang mga ginikanan. Matod pa sa magasin nga Teen: “Ang pagpit-os sa isigkaingon, kalaay, wala ikapahungaw nga kasibot ug lagmit ang uban pang mga substansiya nga makapausab sa lihok sama sa serbesa . . . makaaghat sa mga tin-edyer nga mangarisgar sa sayop nga paagi​—ug bayran kini sa ilang kinabuhi.” Gilista sa usa ka surbi ang pipila ka peligrosong mga kalihokan sa mga tin-edyer, nga naglakip sa pagpadagan ug kusog, bandalismo, pagmaneho nga hubog, ug pagpangawat.

Sa dihang sulaysulayan nimo ang pagbuhat sa pagkadili-masinugtanon, sayon na kanimo ang pagbuhat sa mas grabe pa nga kasaypanan. Sama kini sa giingon ni Jesus sa Lucas 16:​10: “Ang tawo nga dili-matarong sa gamay dili-matarong usab sa dako.” Mao nga dili ikatingala nga ang paglighot sa balay uban sa mga higala mosangpot sa mas grabe pa nga kasal-anan. Si Tara nakapakighilawas. Si Joseph nagsugod pagpamaligyag mga droga, nadakpan, ug napriso. Usa ka Kristohanong batan-on nga ginganlag John nagsugod pag-abuso sa mga droga ug pagpangawat ug mga kotse. Makapasubo, anihon usab sa daghang batan-on ang pisikal nga mga sangpotanan sa maong panggawi​—wala-kinahanglana nga pagsabak, sakit nga mapasa sa pakigsekso, o pagkagiyan sa alkoholikong ilimnon o mga droga.​—Galacia 6:​7, 8.

Ang Kadaot

Ang labi pa gayong makadaot kay sa kadaot nganha sa imong lawas mao ang kadaot nganha sa imong emosyon. Ang usa ka nahasol nga tanlag makapaguol kaayo. (Salmo 38:​3, 4) Matod ni Joseph: “May panultihon nga dili mo mahibaloan kon unsa ka bililhon ang usa ka butang nga imong nabatonan gawas lamang kon mawala kini kanimo. Usahay ako mamalandong ug dili makatuo nga nabutaan gayod diay ang akong hunahuna.”

Dili usab angay nga sayloan ang posibleng kadaot nganha sa imong reputasyon. Ang Ecclesiastes 10:​1 nag-ingon: “Ang patayng mga langaw mao ang magpalang-og ug magpabulabula sa lana sa tighimog pahumot. Mao man usab ang mahimo sa usa ka diyutay nga kabuang ngadto sa usa kinsa bililhon sa kaalam ug sa himaya.” Sa karaang kapanahonan ang usa ka mahalong lana o pahumot mahimong madaot tungod lamang sa usa ka gamitoyng patay nga langaw. Sa samang paagi, ang imong maayong reputasyon nga gipaningkamotan nimong maangkon  mahimong madaot tungod lamang sa “usa ka diyutay nga kabuang.” Ug kon ikaw usa ka Kristohanon, ang maong dili maayong panggawi sa walay duhaduha magpugong kanimo sa pagkabaton ug mga pribilehiyo sa kongregasyon. Siyempre, unsaon nimo pagdasig ang uban sa pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya sa dihang mahibaloan sa uban nga ikaw mismo wala magbuhat sa ingon?​—Roma 2:​1-3.

Sa kataposan, hunahunaa ang kaguol nga bation sa imong mga ginikanan sa dihang ilang madiskobrehan nga ikaw wala sa balay. Usa ka ginikanan naghisgot sa kahadlok nga iyang gibati sa pagkadiskobre nga wala sa balay ang iyang 15-anyos nga anak nga babaye. Gihubit niya ang iyang kaugalingon ug ang iyang bana nga ‘nabalaka pag-ayo’ tungod kay wala masayod kon diin miadto ang ilang anak. Buot mo bang ihatag ang maong kasakit ug kaguol nganha sa imong mga ginikanan?​—Proverbio 10:1.

Pagbaton ug Dugang Kagawasan

Masabot, makapahigawad kon ang imong mga ginikanan daw sobra ra ka estrikto. Apan ang paglighot ba sa balay mao ang sulbad? Kasagaran, sa ngadtongadto masakpan ka ra gihapon. Bisan pag maayo kaayo kang molipat sa imong ginikanan, si Jehova nga Diyos makakita sa imong mga buhat, bisan sa mga butang nga imong gibuhat diha sa kangitngit. (Job 34:21) Busa sa madugay ug madali ikaw masakpan, nga lagmit magdaot sa bisan unsang pagsalig kanimo sa imong mga ginikanan una pa niana. Ang resulta? Mawad-an ka gayod sa mismong butang nga imong gitinguha​—ang kagawasan!

Hinumdomi: Aron matagamtam ang kagawasan, kinahanglang maangkon nimo ang pagsalig sa imong mga ginikanan. Ug ang labing maayong paagi sa pagbuhat niana mao lamang ang pagkamasinugtanon kanila. (Efeso 6:​1-3) Kon gibati nimo nga dili-makataronganon ang imong mga ginikanan sa pipila ka paagi, pakigsulti kanila sa paagi nga prangka​—ug matinahuron. Lagmit timbangtimbangon nila pag-ayo ang imong isulti. Sa laing bahin, mahimong imong makita nga sila adunay maayong mga katarongan sa pagdili kanimo sa pipila ka butang. Bisan pag dili ka mouyon, ayaw kalimti nga gihigugma ka nila ug gihunahuna nila kon unsay labing makaayo kanimo. Padayona pagpalig-on ang ilang pagsalig kanimo, ug sa hustong panahon imong maangkon ang kagawasan nga imong gitinguha. *

‘Ayaw Pag-uban Kanila’

Sa karaang kapanahonan, ang mga batan-on nga mahinadlokon sa Diyos kasagarang naaghat sa pagduyog sa ilang mga isigkaingon sa mapatuyangong panggawi. Busa giawhag ni Solomon ang mga batan-on: “Anak ko, kon daldalon ka sa mga makasasala, ayaw pag-uyon. . . . Ayaw paglakat sa dalan uban kanila.” (Proverbio 1:​10, 15) Patalinghogi kanang tambaga kon ang gikaingong mga higala mokombinsir kanimo sa paglighot sa balay. Si Solomon dugang nagpasidaan: “Maalamon ang tawo nga nakakita sa katalagman ug nagtago sa iyang kaugalingon, apan ang walay kasinatian moagi ug magaantos sa silot.”​—Proverbio 22:3.

Kon nakasugod ka na paglighot sa balay, hunong! Ipahitumpawak lang nimo ang imong kaugalingon sa kadaotan sa kadugayan. Pahibaloa ang imong mga ginikanan sa imong ginabuhat, ug atubanga ang bisan unsang silot o restriksiyon nga ilang ipahamtang. Kon gikinahanglan, pagpili ug bag-ong mga higala​—mga higala nga makahatag ug maayong impluwensiya kanimo. (Proverbio 13:20) Pangitag mas maayo ug dili kaayo peligrosong mga paagi sa paglingawlingaw.

Labing hinungdanon, pauswaga ang imong espirituwalidad pinaagi sa pagbasa sa Bibliya ug sa pagtambong sa Kristohanong mga panagkatigom. “Unsaon paghinlo sa usa ka batan-ong lalaki sa iyang alagianan?” misukna ang salmista. Siya mitubag: “Pinaagi sa pagpadayon sa pagbantay subay sa pulong [sa Diyos].” (Salmo 119:9) Sa dihang ngadtongadto bag-ohon mo ang imong hunahuna sa pagbuhat ug maayo, ikaw makahinapos nga bisan tuod ang paglighot sa balay tingali makalingaw ug makapahinam, dili gayod takos ang mga kapeligrohan niini.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 27]

“Did-an ako sa akong mga ginikanan sa pag-adto sa mga dapit nga adtoan sa akong mga higala . . . molakaw gihapon ko ug mamakak”

[Hulagway sa panid 26]

Ang paglighot sa balay kasagarang mosangpot sa seryosong mga problema