RUT, Noemí ima, Moab pampasnejta wayrarishajtin rishanku. Chay chʼin pampastaqa paykunalla rishanku. Rutqa astawan laqhayaykushasqantaña reparan. Chayraykutaj maypichus chay tuta samarikunankupaj tʼukurin. Noemita munakusqanraykutaj, jarkʼananpaj tukuy imata ruwayta munan.

Chay iskay warmisqa sapa ujninku llakiykunasniyoj kanku. Noemiqa, ashkha watasña viuda karqa, iskaynin churisnin Mahlón, Quelión ima wañupusqankuraykutaj mayta waqasharqa. Rutpis may llakisqallataj kasharqa qosan Mahlón wañupusqanrayku. Iskayninkutaj Israelpi Belén llajtaman risharqanku. Chaywanpis sapa ujninpaj chay viajeqa mana kikinchu karqa. Imaraykuchus Noemiqa, llajtaman kutipusharqa, Ruttajrí mana rejsisqa llajtaman risharqa, familiaresninta, suyunta, ususninta, diosesninta ima saqespa (Rut 1:3-6).

¿Imaraykutaj Rut chayta ruwarqa? ¿Imataj Noemita jarkʼananpaj, ñaupajllamanpuni rinanpaj ima yanaparqa? Rutpa creeynenqa, pay jina ruwanapaj yachachiwanchej, kay yachaqanapitaj pay jina imastachus ruwanata yachakusunchej. Qallarinapajqa, imaraykuchus Belén llajtaman risqankuta yachakunachej.

Uj familia llakiyrayku mana khuskachu karqa

Rutqa, Mar Muerto nisqamanta inti llojsimoj ladopi tarikoj Moab suyupi wiñakorqa. Chay suyoqa, sachʼas pisilla kaj chaypi, tarpunapaj jina jallpʼas kaj chaynejpi kasharqa. Chantapis “Moab jallpʼa[speqa]” sumajta poqoj, Israel jallpʼapi mana poqojtinpis. Chayraykutaj Mahlón, tatasnin, wauqen ima Rutta rejserqanku (Rut 1:1, 2).

Elimelecqa, Israelpi yarqhay kasqanrayku, warmin Noemiwan, iskaynin churisninwan ima Moab suyuman tiyakoj riporqa. Ripusqankuraykutaj tukuyninkujtachá creeyninku pruebaman churasqa karqa, imaraykuchus watapi kinsa kutita may cheqatachus Jehová Dios ajllakorqa chayman yupaychaj rinanku karqa (Deuteronomio 16:16, 17). Noemí sinchʼita creeyninpi sayajtinpis, qosan wañupojtin mayta llakikorqa (Rut 1:1-3).

Ichapis Noemiqa llakikullarqataj, churisnin Diosta mana yupaychaj warmiswan casarakusqankumanta (Rut 1:4, 5). Yacharqataj israelitaspa ñaupa tatanku Abraham, churin Isaacpaj Jehová Diosta yupaychaj familiaresnin ukhumanta uj warmita maskʼachipusqanta (Génesis 24:3, 4). Chantapis Moisesman Leyta qosqanpi, israelitasqa wawasninkuta waj llajtamanta runaswan mana casarachinankuchu karqa, mana waj dioskunata yupaychayman urmanankupaj (Deuteronomio 7:3, 4). *

Chaywanpis Mahlón, Quelión moabita warmiswan casarakorqanku. Chayrayku Noemí llakisqa, sonqo pʼakisqa kaspapis, ñojchʼasninman  munakuyninta, kʼacha kayninta rikuchinanpaj mayta kallpachakorqa. Ichapis Noemiqa, ñojchʼasnin Jehová Diosta qhepaman yupaychanankuta yuyarqa. Ñojchʼasninpis payta munakullarqankutaj. Kinsantin allinta kausakusqankuraykutaj, llakiypi rikukuspa ñaupajllamanpuni rerqanku. Rutwan, Orfawan manaraj wawasniyoj kashaspa viudas qhepakorqanku (Rut 1:4, 5).

Rutta, llakisqa kashajtin, ¿religionnin yanaparqachu? Ichapis mana. Moabitasqa, ashkha diosesta yupaychaj kanku, astawanqa Quemós lantita (Números 21:29). Yachakusqanman jinataj wawasninkutapis Quemospaj qʼolachej kanku, chaytaj religionninkupi millay ruwaykunata ruwasqanta rikuchin. Mahlón, chayri Noemí, Israelmanta khuyakuyniyoj Dios Jehovamanta yachachisqankoqa Rutta maytachá tʼukucherqa. Imaraykuchus Jehová Diosqa, munakuywan kamachin manataj Payta yupaychajkunata manchachinku (Deuteronomio 6:5). Rutqa, qosan wañupojtin, Noemiman astawanchá qayllaykorqa. Imaraykuchus Noemiqa, Jehová Dios llajtanrayku imatachus ruwasqanta, munakuywan khuyakuywan ima jarkʼasqanta ima willarqa.

Noemiqa, imaynachus llajtan kashasqanta yachaytapuni munarqa. Uj pʼunchay ichá uj ranqhaj runamanta uyarerqa Jehová Dios llajtanta khuyakuspa chay yarqhay watasta tukuchisqantaña. Belenpi manaña yarqhay kajtintaj watejmanta “Tʼanta Wasi”  ninayasqanman kutiporqa. Chayraykutaj Noemiqa, llajtanman kutiporqa (Rut 1:6).

¿Imatá Rut, Orfa ima ruwankuman karqa? (Rut 1:7.) May llakiypi rikukusqankoqa, Noemiman astawan qayllaykunankupaj yanaparqa. Rutqa, Noemiman qayllaykorqa kʼacha kasqanrayku, Diospi creeyniyoj kasqanrayku ima. Chantapis kinsantin Judá llajtaman ripunankupaj purirerqanku.

Kay rikuchiwanchej, sajra runaspis, kʼacha runaspis llakiypi tarikunankuta (Eclesiastés 9:2, 11). Chantapis yachakullanchejtaj, familianchejmanta pillapis wañupojtin Jehovapi jarkʼakojkunapi, Noemij Diosninpi sonqochayta maskʼanata (Proverbios 17:17).

Rut kʼacha munakuyta rikuchin

Ñanta rishajtinkutaj, Noemij yuyayninman waj llakiyñataj jamun. Tʼukurishantaj iskaynin ñojchʼasninpi, pikunachus payta, churisninta ima mayta munakorqanku. Manañataj llakikunankuta munanchu. Allintataj yachan tukuy imata Belenman rinankupaj saqejtinku ni imata qoyta atinanta.

Chayrayku Noemí paykunaman nerqa: “Kutipuychej ari wasiykichejman mamaykichejwan kawsanaykichejpaj. Chantá Tata Diosqa qankunamanta khuyakuchumpuni, imaynatachus qankunapis noqamanta, churisniymantapis khuyakorqankichej, ajinata”, nispa. Noemiqa, Jehová Dios paykunaman qosata, allin kausayta ima qonanta munan. Biblia nillantaj: “Chantá Noemí muchʼaykuytawankama, paykunamanta tʼaqakaporqa. Paykunatajrí mayta waqarik[orqanku]”, nispa. Rut, Orfa ima kʼacha khuyakuyniyoj suegranku Noemita munakusqankoqa mana tʼukunapajchu. Chayrayku nerqanku: “Mana. Noqayku qanwan llajtaykiman ripuyta munayku”, nispa (Rut 1:8-10).

Chaywanpis Noemiqa wasisninkuman kutipunankuta nillarqapuni. Israel llajtapi paykunarayku ni imata ruwayta atinantataj entiendechiyta munarqa, imaraykuchus mana qosan kapunchu payta jarkʼananpaj, nitaj churisnin kanchu paykunawan casarakunankupaj. Yachantaj chay mana tijrakunanta. Chantapis yachallantaj paykunata mana jarkʼayta atinanta (Rut 1:11-13).

Orfaqa, Noemij nisqan cheqapuni kasqanta reparaytawan, wasinman, familiaresninman  ima kutipunanta yacharqa. Suegranta muchʼaykuytawantaj kutiporqa (Rut 1:14).

Rut, ¿wasinman kutiporqachu? Biblia nillanpuni: “Ruttajrí, paywan qhepakaporqa”, nispa. Ichapis Noemiqa, Judaman purirerqaña. Chaywanpis qhepanta rishasqanta reparaspa, Rutman nerqa: “Nojchʼa masiykeqa llajtanman, dioskunanmantaj kutipun. Qampis ripullaytaj, wawáy”, nispa (Rut 1:15). Noemí chayta nisqanqa, Orfa mana llajtallanmanchu manaqa “dioskunanman[...]” kutipusqanta rikuchin. Orfaqa, Quemós lantita, waj diosesta ima yupaychayta allinpaj qhawaj. ¿Rut kikillantatajchu qhawarqa?

Mana. Astawanpis payqa, Noemita qhawarispa imatachus ruwananta allinta yachan. Imaraykuchus Noemita, Jehová Diosta ima mayta munakun. Pitachus yupaychanantataj sutʼita yachan. Chayraykutaj jinata nerqa: “Ama mañawaychu saqesunayta, nitaj qanmanta tʼaqakunayta. Noqa risaj maymanchá rinki, chayman; kawsamusajtaj maypichá kawsamunki, chaypi. Llajtaykeqa llajtay kanqa, Diosniykipis Diosnillaytaj kanqa. Wañusaj, maypichá wañunki, chaypi, chayllapitaj munani pʼampanawankuta. Wañuyllamin tʼaqawasun; mana jina kanman chayrí, Tata Diosqa sinchʼita castigawachun”, nispa (Rut 1:16, 17).

Chayta nisqanqa, ¡yuyarikunapaj jinapuni! Arí, 3.000 watasña pasajtinpis chay nisqanta yuyarikushallanchejpuni. Chantapis nisqanpeqa kʼacha munakuyniyoj kasqanta rikuchin. Rutqa, Noemita mayta munakusqanrayku mana rejsisqa llajtaman rerqa. Paykunata wañuylla tʼaqanman karqa. Rutqa, Noemij llajtanmanta kananpaj, Moabpi diosesninta, tukuy imata saqenanpaj ima wakichisqa kasharqa. Orfamanta nisqaqa, Rutqa, Noemij Diosnin Jehovata tukuy sonqo sirviyta munarqa. *

Ajinamanta Noemiwan, Rutwan, Belenman puririyta qallarerqanku. Yachakusqanman jinataj uj semanata jina viajarqanku. Iskayninku viajashasqankurayku llakiyninkoqa pisiyarqa.

Kunanpis tukuynejpi ñakʼariykuna rikukun. Biblia nin jinataj “sajra pʼunchaykuna[pi]” kausashanchej, chayraykutaj imaymana ñakʼariykunapi rikukunchej (2 Timoteo 3:1). Chayrayku mana jaykʼaj jina kʼacha munakuyta rikuchinanchej tiyan. ¿Ima niyta munan kʼacha munakuy? Kʼacha munakoyqa, uj kallpa jina, kay sajra pachapitaj yanapawanchej. Chayrayku, kʼacha munakuyniyoj runaqa, pitachus munakusqanta yanapananpaj mayta kallpachakun, manataj wasanchanchu nitaj saqerpayanchu. Chay jina munakoyqa, qhariwarmi kausaypi, familiapi, amigos ukhupi, qotuchakuypi ima rikukunan tiyan. Chay munakuyta  rikuchishanchej chayqa, Rut jina ruwashanchej.

Rutwan, Noemiwan Belenman chayanku

Cheqamanta nisunman, kʼacha munakuyta rikuchina niyqa atikullan, rikuchiytajrí mana atikullanchu. Chaywanpis Rutqa, ruwasqanwan Jehová Diosta, Noemita ima munakusqanta rikucherqa. Kunantaj chayta qhawarinachej.

Rutwan Noemiwan Belenman chayarqanku, Belenmanta, Jerusalenmanqa 10 kilometros (2 leguas) karqa. Runas, paykunata rikuytawantaj chayamusqanta willanarakorqanku, Noemí, familian ima chay llajtapi ichá may rejsisqas karqanku. Warmistaj purajmanta tapunakorqanku: “Manachu kayqa Noemí?”, nispa. Moabpi, ashkha watasta mayta llakikusqanqa uyanpi sutʼi rikukorqa (Rut 1:19).

Noemiqa familiaresninman, ñaupa vecinasninman ima, llakiykunasninmanta willarin. Chantapis payqa, manaña Noemí [chayri kʼacha] ninankuta munarqachu, manachayqa Mara [chayri llakiy] ninankuta munarqa. ¡Noemiqa, manchay phutisqa kasharqa! Job jinataj Jehová Dios ñakʼarichisqanta yuyarqa (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Noemí, Rut ima, pisimanta pisi Belén llajtaman yachaykukorqanku, Rutqa, imaynatachus pay jarkʼakunanpi, Noemita jarkʼananpi ima tʼukurerqa. Chantapis Moisesman qosqa Leypeqa, chajma nisqa kamachiy kasqanta uyarerqa, chaytaj wajchasta mayta yanaparqa. Paykunaqa, cosecha tiempopi, cosechajkuna saqesqankuta chajmakuyta aterqanku. Chantapis chajra kantusmanta chajmakuyta atillarqankutaj (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

 Cebadata ruthunapaj tiempo chayamun (calendarionchejpi abril killa chaynejpi jina ruthukun). Rutqa, pillapis chajranpi chajmakojta saqenanta maskʼakoj rerqa. Mana creenapaj jinataj Boozpa chajrasninman chajmakoj chayarqa, chay runaqa qhapaj, ashkha jallpʼasniyoj, Noemij qosanpa familiarnin ima karqa. Rutqa, ley nisqanman jina Boozpa chajrasninpi chajmakuyta aterqa. Chaywanpis ruthojkunaj kamachejninkumanta, ruthojkunajpa qhepankuta rispa, cebada umasta chajmakunanta mañakorqa. Chay kamachejqa, chajmakunanta saqerqa, Ruttajrí chay ratopacha chajmakuyta qallarerqa (Rut 1:22–2:3, 7).

Rutqa, ruthojkuna cebadata ruthojtinkukama, tʼakasqankuta, saqerasqankuta ima, pallaspa qhepankuta rerqa. Chantá marqʼetasta uj cheqaman aparqa mikhunanta orqhonanpaj. Chajmayqa, mana atikullanchu pʼunchayamusqanman jinataj astawanraj. Chaywanpis Rutqa mana samarispa mayta llankʼarqa, mikhurinanpaj, jumpʼisqanta chʼakichikunanpaj imalla uj wasipi jina samarerqa (ichá chay lugarqa llankʼajkuna llanthupi samarikunankupaj jina karqa).

Ichapis Rutqa, pichus pay kasqanta mana yachanankuta suyarqachu. Chaywanpis Booz payta rikuytawan, ruthojkunanpa kamachejninkuta pichus kasqanta taporqa. ¿Imayna runataj Booz karqa? Chay runaqa, creeyniyoj karqa, Jehová Diostataj mayta munakoj, ruthojkunasnintapis jinata napaykorqa: “Tata Dios qankunawan kachun”, nispa. Chay runaspis kikillantataj kuticherqanku, peones chayri waj llajtamanta kaspapis. Boozqa, Rutmanta kuraj karqa, wawanmanta jinataj llakikorqa (Rut 2:4-7).

Chayraykutaj “wawáy” nispa nerqa, chajrasninpi chajmakunallantapuni, sipas kamachisninwan qhepakunantataj yuyaycharqa, ruthojkuna mana imatapis ninankupaj. Chantapis Boozqa, mikhuna horaña kajtin, Rutta mikhurikunanpaj wajyarqa. Chaywanpis allinta ruwashasqanta, ruwanallantapuni ima nerqa. ¿Imaraykutaj chayta nerqa? (Rut 2:8, 9, 14.)

Rutqa, Boozta, ¿imaraykutaj noqata khuyakuwanki may kʼachataj noqapaj kanki forastera kajtiypis?, nispa tapurerqa. Booztaj jinata kuticherqa: “Suegraykiwan imatachus ruwasqaykita yachani”, nispa. Noemiqa, munasqa ñojchʼanmanta Belenmanta warmisman allintachá parlarqa. Astawantaj Boozqa, Rut Jehová Diosta sirviyta ajllasqanta yacharqa, chayraykutaj nerqa: “Dios pagarapusuchun chay ruwasqaykimanta. Israelpa Señornin Tata Dios, pejpa lijrasnin urapichus pakakorqanki, chaymin allin kajta qopusuchun tukuy ruwasqaykimanta”, nispa (Rut 2:11, 12).

Boozpa nisqanqa, ¡maytachá Rutta kallpacharqa! Cheqamanta nisunman Rutqa, Jehovaj lijrasnin urapi pakakusqanta, imaynatachus uj chilwisitu mamanpaj lijrasnin urapi pakakun ajinata. Rutqa, Boozman kallpachasqanmanta agradeceytawantaj chajranpi chʼisiyanankama chajmakorqa (Rut 2:13, 17).

Rutpa ruwasqanmanta mayta yachakusunman, astawanraj kay tiempopi qolqe pisiyasqanrayku. Rutqa, suegranta qhawanan kasqanta yachasqanrayku imatachus jaywasqankuta japʼikorqa. Payqa, Noemirayku chajmakuspa mayta llankʼananmanta mana pʼenqakorqachu. Chantapis imaynatachus llankʼananta, pikunawanchus kananta ima yuyaychasqankuta japʼikorqa. Chaywanpis Jehová Dios jarkʼashasqanta mana qonqarqachu.

Rut jina kʼacha munakuyta rikuchisun, pay jina ruwasun, llankʼasun, agradecesqa kasun ima chayqa, creeyninchejta rikuspa wajkunapis kikinta ruwayta munanqanku.

[Sutʼinchaykunasnin]

[21 paginapi recuadro]

Rut libro uj kʼachitu rumi jina

Rut libroqa, kʼachitu juchʼuy rumisitu jina, may valorniyojtaj. Jueces libroj qhepanpitaj kashan, nitaj Jueces libro jinachu parlan Israel llajtapi imaschus rikukusqanmanta (Rut 1:1, 2). Iskaynin librosta profeta Samuelsina qhelqarqa. Chantapis Rut libroqa, Bibliaj waj librosninwan maychus kananpi kashan. Jueces libropi ashkha maqanakuykunamanta leeshaspa, Rut librowan tarikunchej, chay libroqa, Jehová Dios kʼacha runasta chʼampaykunapi kajtinku yanapasqanta rikuchin. Chantapis uj familiaj kausayninmanta parlashan, mayqenmantachus tukuypis yachakusunman. Rut libroqa, familiapi pillapis wañupojtin imaynachus sientekusqanchejmanta, creeymanta, munakuymanta, cheqa sonqo kaymanta ima parlashan.

[19 paginapi sutʼinchaynin]

Rutqa, manchay llakiypi kashaspa Noemiman qayllaykorqa

[20 paginapi dibujo/foto]

“Noqa risaj maymanchá rinki, chayman”

[22 paginapi dibujo/foto]

Rutqa, Noemirayku, payrayku ima mayta llankʼarqa