1, 2. (a) Se a te mea e tauloto ne tatou mai te kufaki o Kitiona mo ana tagata e toko 300? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.) (e) E ‵tusa mo te Epelu 10:36, kaia e taua ei a te kufaki?

KO OKO eiloa i te faigata o te taua. A sotia Isalaelu kolā ne takitaki ne te Famasino ko Kitiona ne afuli ne latou a olotou fili—te kautau Mitiana mo olotou taugasoa i te po kātoa i se 20 maila (32 km) te ‵mao! Ne fakaasi mai i te Tusi Tapu a te mea ne tupu: “I te taimi tenei, a Kitiona mo tena toluselau tagata ko oti ei ne oko ki te Vaitafe o Iolitana, kae ko oti foki ne olo ki te suā feitu. Ko oko eiloa i olotou fi‵ta.” Kae ko te mea ke manumalo a Kitiona mo ana tagata i te taua, ne ‵tau o taua atu latou ki sotia e toko 15,000. Ona ko te logo‵mae o tino Isalaelu i se fia o tausaga i te kau Mitiana, ne iloa ne te kau Isalaelu me e se ‵tau mo latou o ‵fiu vave. Tela la, ke fakaseai atu te fili, “ne afuli eiloa ne latou” a te kau Mitiana kae fakatakavale.—Fama. 7:22; 8:4, 10, 28.

² A tatou foki e aofia i se taua telā e se mafai o gata. E taua atu eiloa tatou ki ‵tou fili ko Satani, tena lalolagi, pelā foki mo ‵tou tulaga sē ‵lei katoatoa. A nisi o tatou ko oti ne aofia i te taua tenei i se fia sefulu o tausaga ko ‵teka, kae ne manumalo eiloa ona ko te fesoasoani o Ieova. Kae i nisi taimi, e mafai o fi‵ta tatou i te taua atu ki ‵tou fili kae fakatalitali foki ki te gataga o te olaga masei tenei. E tonu, e seki manumalo katoatoa eiloa tatou i te taua. Kae ne fakailoa mai a Iesu me ka fe‵paki eiloa tatou kolā e ola nei i aso fakaoti mo fakalavelave faiga‵ta mo  fakasauaga. Kae ne fai mai foki a Iesu me e fakalagolago eiloa te ‵tou manumalo ki te tumau o tatou i te kufaki. (Faitau te Epelu 10:36.) Se a te uiga o te kufaki? Se a te mea ka fesoasoani mai ke kufaki tatou? Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai i a latou kolā ne kufaki? Kae e mafai pefea o talia ne tatou ‘ke fakakatoatoa ne te kufaki a tena galuega’ i ‵tou olaga?—Iako. 1:4.

3. Se a te uiga o te kufaki?

³ I te Tusi Tapu, e se fakauiga fua a te kufaki ki te fa‵ki i fakalavelave mo mea faiga‵ta. A te kufaki e aofia i ei a ‵tou mafaufau mo loto, io me ko te auala e fakafesagai atu ei tatou ki fakalavelave faiga‵ta. A te tino telā e kufaki e fakaasi atu ne ia te loto malosi, e tu ‵mautakitaki, kae e lotomau. E fai mai se fakamatalaga e tasi me i te kufaki se “uiga telā e mafai o fa‵ki i so se mea, e se loto vāivāi vave, kae e maua mai i ei se fakamoemoega gali. E pelā eiloa me se tagata telā e tu ‵mautakitaki kae fakafesagai atu ki te malosi o te matagi. E mafai i ei o fesoasoani mai ke manumalo tatou i fakalavelave kae ‵saga tonu atu ki ‵tou fakamoemoega i lō ‵tou logo‵maega.”

4. Kaia e mafai o fai atu tatou me i te alofa e fakamalosi aka ne ia a te kufaki?

⁴ A te alofa e fakamalosi aka ne ia a te kufaki o se Kelisiano. (Faitau te 1 Kolinito 13:4, 7.) A te alofa ki a Ieova e fakamalosi ne ia tatou ke kufaki i so se mea telā e fetaui ‵lei mo tena loto. (Luka 22:41, 42) A te ‵tou a‵lofa mō ‵tou taina e fesoasoani mai ke kufaki tatou i olotou vāivāiga. (1 Pe. 4:8) A te a‵lofa ki ‵tou avaga e fai ei tatou ke kufaki i “puapuaga” kolā e fakafesagai atu foki ki ei a taki tauavaga fia‵fia kae fakamalosi aka foki i ei te fesokotakiga fakatauavaga.—1 Koli. 7:28.

5. Kaia a Ieova ko te ‵toe tino ‵lei ke fesoasoani mai ke kufaki tatou?

⁵ Akai atu ki a Ieova ke tuku mai te malosi. A Ieova ko te “Atua telā e tuku mai ne ia te kufaki mo fakamafanafanaga.” (Loma 15:5) Ko ia fua e malamalama katoatoa i fakalavelave kolā e fe‵paki mo tatou e pelā foki mo te auala ne ‵tupu aka ei tatou, ‵tou lagonaga e pelā foki mo te auala ne faite ei tatou. Tela la, ko ia eiloa te ‵toe tino ‵lei ke fakatoka ne ia tatou ke mafai o kufaki. E fai mai te Tusi Tapu: “E tuku ne ia ki a latou kolā e ma‵taku ki a ia a mea katoa kolā e ma‵nako latou ki ei; e lagona ne ia olotou ‵tagi, kae faka‵sao ne ia latou.” (Sala. 145:19) Kae ka tali mai pefea te Atua ki ‵tou ‵talo ke tuku mai te malosi ke mafai o kufaki?

6. E pelā mo te mea ne folafola mai i te Tusi Tapu, e mafai pefea ne Ieova “o tuku mai foki ne ia a te auala e ‵sao ei” tatou mai ‵tou fakalavelave?

⁶ Faitau te 1 Kolinito 10:13. Kafai e fakamolemole atu tatou ki a Ieova ke fesoasoani mai ke kufaki tatou i mea faiga‵ta, ka “tuku mai foki ne ia a te auala e ‵sao ei” tatou. E mata, e gasuesue a Ieova o ave keatea ne ia a fakalavelave? Kāti la. Kae e tuku mai faeloa ne ia te auala ke ‵sao ei tatou “ko te mea ke mafai ne [tatou] o kufaki i ei.” E tonu, e fakamalosi ne Ieova tatou ko te mea ke “mafai ne [tatou] o tumau i te kufaki mo te fia‵fia.” (Ko. 1:11) Kae ona ko te mea e iloa ‵lei ne ia ‵tou tapula i te feitu faka-te-foitino, mafaufau mo ‵tou lagonaga, ka se talia lele eiloa ne Ieova ke oko atu tatou ki se tulaga telā ko faigata ei ke tumau tatou i te fakamaoni.

7. Fakamatala mai a te pogai e ‵tau ei o maua ne tatou a mea‵kai faka-te-agaga ke mafai ne tatou o kufaki.

⁷ Fakamalosi tou fakatuanaki e auala i mea‵kai faka-te-agaga. I te ‵toe mauga maluga eiloa i te lalolagi nei, ko te Mount Everest, e manakogina ne se tino kake ke kai ne ia i te aso a te aofaki o mea‵kai kolā e kai ne ia i se tolu io me se fa o aso. I se auala tai ‵pau, e pelā me se Kelisiano, e ‵tau o ‵kai faeloa tatou ki mea‵kai faka-te-agaga e uke ko te mea ke mafai ne tatou o kufaki kae kausaki atu ki ‵tou fakamoemoega. E ‵tau o pule faka‵lei atu tatou ki ‵tou taimi kolā e fakaaoga ki te fai‵tau, suke‵suke, mo fakatasiga Kelisiano. A fakatokaga konei fakatasi mo “mea‵kai kolā e tumau mō te ola se-gata-mai,” e fakamalosi aka ei a te ‵tou fakatuanaki.—Ioa. 6:27.

8, 9. (a) E ‵tusa mo pati i te Iopu 2:4, 5, se a te mea e aofia i ei tatou māfai ko fe‵paki tatou mo mea faiga‵ta? (e) Kafai e fakafesagai koe mo fakalavelave, se a te mea e mafai o fakaataata aka ne koe i tou mafaufau?

 ⁸ Ke masaua te kinauga e uiga ki te fakamaoni. Kafai e fakafesagai atu se tavini a Ieova ki se fakalavelave, e se pokotia fua a ia i logo‵maega, kae e uke atu a mea e aofia i ei. Mai te auala e ‵saga atu ei tatou ki ‵tou fakalavelave, e fakaasi atu i ei ne tatou me e mata, e ‵kilo tonu atu tatou ki a Ieova e pelā me ko te Pule Tafasili i te Maluga io me ikai. Ne fakaitaita ne te fili o Ieova ko Satani a ia e uiga ki te pulega sili, i ana muna, penei: “A te tagata e mafai fua o tiakina ana mea katoa manafai ko manako ke ola a ia. Kafai e fakapakia ne koe tena foitino, e iku eiloa o muna masei atu ki a koe!” (Iopu 2:4, 5) E ‵tusa mo pati a Satani, e seai se tino e tavini atu ki a Ieova e alofa kaimalie. E mata, ko oti ne ‵fuli a Satani talu mai te taimi ne fakasae aka ne ia te kinauga tenā? Ikai! I se fia selau tausaga mai tua ifo, i te taimi ne ‵pei ifo ei a ia mai te lagi, ne taku eiloa a Satani ki te “tino telā e ‵losi atu ki ‵tou taina . . . , i ao mo po i mua o te ‵tou Atua.!” (Faka. 12:10) Ne seki puli i a Satani a te kinauga e uiga ki te fakamaoni. Ne manako ke lavea ne ia me e takavale tatou i ‵tou fakalavelave faiga‵ta kae fai ei ke sē ‵lago atu tatou ki te pulega sili a te Atua.

⁹ Tela la, kafai e fepaki koe mo puapuaga, ke fakaataata ne koe a te mea tenei i tou mafaufau. E ‵tu atu a Satani mo ana temoni i te suā feitu kae onoono atu ki ou fakalavelave kae ‵losi atu me e se mafai o fa‵ki ne koe ou fakalavelave kae ka takavale koe i ei. I te suā feitu ko Ieova, tena Tama telā ko fai mo Tupu, tino fakaekegina katoa kolā ne toe faka‵tu aka mo te fia afe o agelu. E fakamalosi ne latou koe, kae e fia‵fia foki ki tou kufaki i aso katoa mo tou ‵lago atu ki te pulega sili a Ieova. Kae ka lagona ne koe a te leo o Ieova e faipati atu, penei: “Taku tama, a koe ke atamai kae ka fiafia malosi eiloa au. Ka isi se tali e mafai o avatu ne au ki so se tino telā e fakamasei ne ia au.”—Faata. 27:11.

10. E mafai pefea o fakakoako koe ki a Iesu mai te saga tonu atu ki te taui o te kufaki?

¹⁰ Ke saga tonu ki te taui o te kufaki. Mafaufau la i a koe e fano i se malaga loa. I te taimi e faimalaga atu ei koe, e ulu atu eiloa i loto i se ana telā e pouli ‵ki. Kae e talitonu koe me kafai e tumau koe i te tele atu ki te gataga o te ana, ka lavea ei ne koe te mainaga. I se auala tai ‵pau, e mafai eiloa o manavase ‵ki koe i te uke o fakalavelave e fakafesagai mo koe. Ne oko foki ki a Iesu a te vaegā lagonaga tenā. Ne fakafesagai tonu atu eiloa a ia “ki pati ‵teke a tino agasala,” pati fakamā mo fakasauaga fakalogo‵mae i luga i te “lakau fakasaua”—ko te ‵toe vaitaimi faigata ‵ki eiloa i tena olaga i te lalolagi nei! Kae ne kufaki ne Iesu a mea katoa konā ona “ko te fiafia telā e moe i ana mua.” (Epe. 12:2, 3) Ne saga tonu atu a ia ki te taui o tena kufaki, maise loa tena fesoasoani ki te faka‵maluga o te igoa o te Atua mo te fakamalugaga o te pulega sili a Ieova i te lagi mo te lalolagi. Ne iloa ne Iesu me se taimi toetoe fua e fepaki ei a ia mo mea faiga‵ta, kae ko te taui faka-te-lagi telā ka maua ne ia e tumau ki te se-gata-mai. I aso nei, e mafai eiloa o fakavāivāi kae fakalogo‵mae mai a ‵tou fakalavelave. Kae masaua me se taimi toetoe fua ka puapuaga i ei tatou i te taimi e sa‵sale atu ei i ‵tou auala ki te ola se-gata-mai.

11. Kaia e ‵tau ei mo tatou o mafau‵fau ki tala o “latou kolā ne kufaki”?

¹¹ E se mafai ne tatou o kufaki i a tatou eiloa. Ke fakamalosi a Kelisiano ke kufaki i mea faiga‵ta mai i a Satani, ne tusi mai te apositolo ko Petelu, penei: “Ke tumau koutou i te ‵teke atu ki a ia, kae ke ‵mautakitaki te otou fakatuanaki, me e iloa ne koutou i otou taina i te lalolagi kātoa e kufaki i puapuaga katoa konei.” (1 Pe. 5:9) A tala o “latou kolā ne kufaki” e fai pelā me se akoakoga e uiga ki te auala ke ‵tu ‵mautakitaki, kae fakamautinoa mai me e mafai eiloa o manumalo tatou kae ka maua foki ne tatou te taui ona ko te fakamaoni. (Iako. 5:11) Ke na onoono nei tatou ki nāi fakaakoakoga. ^[1]

12. Se a te mea e tauloto ne tatou mai te fakaakoakoga a agelu kolā ne tuku atu ki loto i te fatoaga o Etena?

 ¹² A kelupi. A te fakaakoakoga telā ne tuku mai ne agelu muamua kolā ne faka‵sae atu ki a Atamu mo Eva e mafai o akoako mai ki a tatou ke kufaki i se galuega faigata. Ne tuku atu ne Ieova te Atua “a kelupi i te feitu ki te saegala o te fatoaga, mo te pelu afi telā e fulifuli faeloa ki feitu katoa. A te mea tenā e leoleo ei a te lakau o te ola ke mo a se tino e fakapilipili ki ei.” ^[2] (Kene. 3:24) E mautinoa eiloa me ne seki faite a kelupi ke tuku atu ki a latou a te tofiga tenā. Kae ko te agasala mo te ‵tekeatuga tenā e se ne vaega o te fuafuaga a Ieova mō tino katoa. Kae e seai aka foki se isi koga e fai‵tau ei ne tatou me ne fameo a kelupi i a latou ko tō ma‵luga katoa mō te galuega fatauva tenā. Ne seki ‵fiu io me fanoa‵noa latou ki te galuega tenā. Kae ne tumau eiloa latou i te ga‵lue mo te kufaki ke oko loa ki te taimi ne oti ei te lotou galuega— kāti i te vaitaimi o te Lolo, i se 1,600 tausaga mai tua ifo!

13. Ne mafai pefea ne Iopu o kufaki i ana fakalavelave?

¹³ Te tagata fakamaoni ko Iopu. Kafai koe e mafatia ona ko pati fakalogo‵mae ne fai atu ne sou taugasoa io me se kāiga, e pokotia koe ne se masaki matagā, io me fanoanoa ona ko te galo atu o se tino pele, e mafai eiloa o maua ne koe se fakamafanafanaga mai i te fakaakoakoga a Iopu. (Iopu 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) E tiga eiloa ne seki iloa ne Iopu a te māfuaga o ana fakalavelave, ne seki ‵fiu vave a ia i ei. Kaia la? A te pogai, me ne “mataku a ia ki te Atua.” (Iopu 1:1, NW) Ne fakaiku aka ne Iopu ke fakafiafia ne ia a Ieova i taimi ‵lei mo taimi sē ‵lei. Mai te fesoasoani o te Atua, ne mafaufau a Iopu ki mea ‵gali kolā ko oti ne fakataunu ne Ieova e auala i tena agaga tapu. Ne gasolo o malosi te loto talitonu o Iopu me ka fakaseai eiloa ne Ieova ana fakalavelave katoa i te taimi tonu. (Iopu 42:1, 2) Kae tenā eiloa te mea ne tupu. Ne “tapale kea‵tea ne Ieova a fakalavelave o Iopu kae toe fakafoki atu ki ei tena manuia. Ne tapolo atu ne Ieova ki a ia a mea ne maua muamua ne ia.” Ne ola a Iopu i se “olaga loa kae fakamalie loto.”—Iopu 42:10, 17, NW.

14. E ‵tusa mo pati i te 2 Kolinito 1:6, ne fesoasoani atu pefea a te kufaki o Paulo ki nisi tino?

¹⁴ Te apositolo ko Paulo. E mata, e fakafesagai atu koe ki ‵tekemaiga faiga‵ta, ke oko foki loa ki fakasauaga mai tino kolā e ‵teke mai ki te tapuakiga tonu? E mata, a koe se toeaina o te fakapotopotoga io me se ovasia o te fenua telā e uke ‵ki ou tiute fai? Ke mafaufau ‵loto ki te fakaakoakoga a Paulo. E uke a fakalavelave ne fakafesagai atu a ia ki ei mai tino fakasaua, kae mai “tafa o mea katoa konei,” ne manavase faeloa a ia i aso katoa ki fakapotopotoga. (2 Koli. 11:23-29) E tiga eiloa te feitu tenā, ne seki ‵fiu vave a ia, kae ne fakamalosi atu eiloa tena fakaakoakoga ki nisi tino. (Faitau te 2 Kolinito 1:6.)  Kafai e kufaki ne koe a mea faiga‵ta, masaua me e fai eiloa tau fakaakoakoga e pelā me se mea fakamalosi loto ki nisi tino ke mafai foki ne latou o kufaki.

15, 16. (a) Se a te “galuega” e ‵tau o fakakatoatoa ne te te kufaki? (e) Taku mai ne fakaakoakoga e uiga ki te auala e mafai ei o talia ne tatou ke ‘fakakatoatoa ne te kufaki tena galuega’ i ‵tou olaga?

¹⁵ Ne fakaosofia eiloa a Iakopo ke tusi mai, penei: “Ke ‵tau foki eiloa a te ‵tou kufaki o katoatoa a tena galuega i loto i a koutou.” Se a te “galuega” e ‵tau o fakaoti faka‵lei ne te kufaki? Ko te fesoasoani mai “ke ‵lei katoatoa [tatou] i feitu katoa, e aunoa mo te manako ki se mea.” (Iako. 1:4) Kafai e fe‵paki tatou mo mea faiga‵ta, e mafai o lavea ne tatou me e manakogina ke kufaki, loto fakafetai kae ke a‵lofa foki tatou. Kafai e kufaki ne tatou a fakalavelave faiga‵ta konā, ka mafai ei o katoatoa ‵lei ‵tou uiga faka-Kelisiano. E pelā me se fakaakoakoga, ka mafai o lasi te ‵tou loto kufaki, loto fakafetai mo te uiga atafai.

¹⁶ Ona ko te mea e isi se galuega tāua a te kufaki i te fulifuliga o ‵tou olaga ke fai pelā me ne Kelisiano malosi, ke mo a la e gutugutulua tatou ki fakatakitakiga mai te Tusi Tapu ko te mea fua ke fakagata aka i ei a ‵tou fakalavelave. E pelā me se fakaakoakoga, e a māfai e nofo faeloa koe mo mafaufauga lai‵lai? I lō te talia ke tō atu koe ki te fakaosoosoga, ‵talo ke mafai o ‵teke atu a manakoga penā. Ka mafai eiloa ne koe o fakamalosi aka tou loto pulea. E mata, e fakafesagai atu koe ki ‵tekemaiga mai se kāiga sē talitonu? I lō te talia ne koe a fakamalosiga konā, ke na fakaiku aka ke tumau koe i te tapuaki atu ki a Ieova mo te loto kātoa. E mautinoa eiloa me ka fakamalosi aka ne koe a tou loto talitonu ki a Ieova. Masaua: Ke maua ne tatou te taliaga a te Atua, e ‵tau mo tatou o kufaki.—Loma 5:3-5; Iako. 1:12.

17, 18. (a) Fakamatala mai a te tāua ke kufaki tatou ke oko loa ki te gataga. (e) Ona ko te pili atu o tatou ki te gataga, se a te loto talitonu e mafai o maua ne tatou?

¹⁷ E se ‵tau fua mo tatou o kufaki mō se taimi toetoe, kae ke oko atu loa ki te gataga. Ke fai se fakatusa: Mafaufau la ki se vaka e mafuli. Ke mafai o ‵sao, e ‵tau mo pasese katoa o ‵kau atu ki uta i te matāfaga. A te tino ‵kau telā ko sē mafai o fakaoko atu ki uta i te matāfaga e ‵pau eiloa mo te tino ‵kau telā ne kamata o ‵fiu i te kamataga o ‵kau. I se auala tai ‵pau, e fakaiku ne tatou katoa ke kufaki ke oko loa ki te lalolagi fou. E fakalagolago eiloa ‵tou ola ki te mafai ne tatou o kufaki. E maua ne tatou se vaegā kilokiloga e pelā mo te apositolo ko Paulo, telā ne fai mai fakalua taimi: “Tela la, e se ‵fiu matou.”—2 Koli. 4:1, 16.

¹⁸ E mafai eiloa o loto tali‵tonu tatou me ka fesoasoani mai a Ieova ke kufaki tatou ke oko atu loa ki te gataga. E fakagalue ne tatou a pati a Paulo kolā ne fakasae mai ne ia i te Loma 8:37-39: “E manumalo katoatoa tatou i mea katoa konei e auala i a ia telā ne alofa mai ki a tatou. E talitonu au me e se mafai ne te mate io me ko te ola io me ko agelu io me ko malo io me ko mea i te taimi nei io me ko mea ka oko mai io me ko malosi pule io me ko mea i luga io me ko mea i lalo io me ko so se mea ne faite e mafai o ‵vae ne ia tatou keatea mai te alofa o te Atua e auala i a Keliso Iesu te ‵tou Aliki.” E tonu, e mafai eiloa o ‵fiu vave tatou i nisi taimi. Kae e mafai eiloa o kufaki tatou ke oko atu ki te gataga. Ke fakaakoako tatou ki a Kitiona mo ana tagata kolā ne seki ‵fiu vave kae ne “afuli eiloa ne latou te fili.”—Fama. 8:4.