Ang Vatican Codex—Ngaa Isa ka Bahandi?

ANG Vatican puno sing mga bahandi. May matahom ini nga mga fresco, eskultura, kag arkitektura. Pero ang isa sa pinakamalahalon nga bahandi sini, ginatos ka tuig nga gintago kag indi puede makita sang mga tawo. Ara sa Vatican Library ang isa ka importante nga manuskrito nga ginsulat mga linibo na ka tuig ang nagligad. Makahatag ini sing dugang nga impormasyon sa pila ka bahin sang Pulong sang Dios. Ini amo ang Vatican Codex. *

Ang duha ka daan nga manuskrito sang Biblia nga ginapabaloran gid sang mga iskolar nga Alexandrine kag Sinaitic codex, may makawiwili nga kasaysayan kon paano nadiskobrehan kag natipigan. Pero, wala nahibaluan kon diin naghalin ang Vatican Codex.

Natago nga Bahandi

Diin naghalin ang Vatican Codex? Una ini nga nakilal-an sang makita ini sa listahan sang mga libro sa Vatican Library sang ika-15 nga siglo. Ang mga iskolar nagsiling nga mahimo naghalin ini sa Egipto, Cesarea, ukon sa Roma. Apang pagkatapos ini mausisa, si Propesor J. Neville Birdsall sang University of Birmingham, sa England, nagsiling: “Buot silingon, indi naton mapat-od kon san-o ginsulat ang Codex Vaticanus kag kon diin ini naghalin. Bisan pa sa pagpaninguha sang mga iskolar, indi gid nila mahibaluan kon ano ang natabo sa sini antes sang ika-15 nga siglo.” Pero ang Vatican Codex ginatawag nga isa sa pinakaimportante nga manuskrito sang Biblia. Ngaa?

Sa sulod sang mga siglo, may mga sala sa pagkopya sang Biblia. Amo nga mabudlay para sa mga translator nga makakita sing masaligan gid nga manuskrito nga halos pareho sa orihinal nga mga sinulatan. Gani, pensara lang bala kon daw ano nga kalipay sang mga iskolar nga mausisa ang Vatican Codex, ang Griego nga manuskrito sang ikap-at nga siglo C.E. nga halos 300 ka tuig lang ang antad sa tapos makompleto ang Biblia! Ini nga codex may kompleto nga teksto sang Hebreo kag Cristianong Griegong Kasulatan, magluwas lang sa pila ka bahin nga nadula pagligad sang tion.

Sa sulod sang malawig nga tinuig, gintago sang mga nagadumala sa Vatican ang codex sa mga iskolar sang Biblia. Ang kilala nga iskolar nga si Sir Frederic Kenyon nagsiling: “Sang 1843, pagkatapos sang pila ka bulan, gintugutan [ang iskolar sa Biblia nga si Konstantin von] Tischendorf nga makita ini nga codex sing anom ka oras. . . . Sang 1845, gintugutan man ang Ingles nga iskolar nga si Tregelles nga makita ini pero indi sia puede magkopya sing bisan isa ka tinaga.” Nangabay liwat si Tischendorf nga makita ini nga codex pero wala sia ginpasugtan kay 20 ka pahina na ang nakopya niya. Pero, suno kay Kenyon, “bangod sulit-sulit sia nga nangabay, ginpasugtan sia nga matun-an ini sing anom pa ka adlaw,  kon tingubon, natun-an niya ini sing katorse ka adlaw sa tag-tatlo ka oras kada adlaw. Bangod wala niya gin-uyangan ang iya oras, nakahimo sia sing halos pareho gid sini nga manuskrito sang 1867.” Sang ulihi, naghimo ang Vatican sing mas maayo nga kopya sini nga codex.

“Gintipigan sing Maayo”

Ano nga sahi sang sinulatan ang Vatican Codex? Ang The Oxford Illustrated History of the Bible nagsiling nga “de-kalidad gid ini nga sinulatan kay palareho ang spelling kag sibu gid ang pagkopya sini.” Nagsiling pa gid ini: “Gani, masiling naton nga ini nga sinulatan resulta sang maid-id gid nga pagkopya.”

Ang duha ka kilala nga iskolar nga nagdayaw gid sa pagkamasaligan sang Vatican codex amo sanday B. F. Westcott kag F.J.A. Hort. Ang ila nga New Testament in the Original Greek, nga ginpagua sang 1881 kag nabase sa Vatican kag Sinaitic nga manuskrito ginagamit gihapon nga basihan sang pila ka moderno nga mga translation sang Cristianong Griegong Kasulatan pati na sang The Emphasised Bible, ni J. B. Rotherham, kag sang New World Translation.

Pero, para sa iban nga kritiko, daw nagsala sa pagsalig sa Vatican Codex kanday Westcott kag Hort. Sibu bala sa orihinal nga sinulatan ini nga codex? Nalipay gid ang mga iskolar sang ginpagua ang Bodmer nga mga papyrus sang 1956 asta 1961 bangod naglakip ini sang bahin sang Lucas kag Juan nga ginsulat sang maaga nga bahin sang ikatlo nga siglo C.E. Nagahisanto bala ini sa mga sinulatan nga makita sa Vatican Codex?

“Halos pareho gid ang [Vatican Codex] sa nabilin nga Bodmer nga mga papyrus,” siling ni Philip B. Payne kag Paul Canart sa Novum Testamentum. “Bangod halos pareho gid ini, masiling naton nga ang manugkopya sang [Vatican Codex] nagkopya halin sa manuskrito nga halos pareho gid sa Bodmer nga mga papyrus. Gani, ang manugkopya mahimo nga nagkopya halin sa tuman ka daan nga manuskrito ukon sa sinulatan nga ginbase sa mas daan pa gid nga manuskrito.” Si Professor Birdsall nagsiling: “Ining duha ka manuskrito halos pareho gid. . . . [Ang Codex] maid-id nga ginkopya kag gin-edit sing maayo halin sa ginkopyahan sini.”

Mapuslanon sa mga Translator

Siempre pa, bisan ang pinakadumaan nga manuskrito indi naton masiling nga pareho gid sa orihinal nga sinulatan. Pero sang ginpaanggid sang mga iskolar ang Vatican Codex sa iban nga manuskrito, napat-od nila kon ano gid ang nasulat sa orihinal nga sinulatan. Halimbawa, sa nabilin nga bahin sang Sinaitic nga manuskrito nga ginpagua man sang ikap-at nga siglo C.E., wala ang kalabanan nga tulun-an sang kasaysayan halin sa Genesis asta sa 1 Cronica. Apang napamatud-an sang Vatican Codex nga ara ini sa orihinal nga sinulatan.

Suno sa The Oxford Illustrated History of the Bible, “ang mga teksto tuhoy kay Cristo kag sa balaan nga Trinidad” kontrobersial gid sa mga iskolar. Paano nakabulig ang Vatican Codex nga mahibaluan ang husto nga kahulugan sini nga mga teksto?

Binagbinaga ang ginsiling ni Jesus sa Juan 3:13: “Wala sing tawo nga nakakayab sa langit kundi sia nga nagpanaug gikan sa langit, ang Anak sang tawo.” Ini nga teksto gindugangan sang iban nga translator sing mga tinaga “nga yara sa langit.” Ining gindugang nga mga tinaga nagapahangop nga si Jesus ara sa langit samtang ara man sia sa duta. Ginasakdag sini ang pagpati sa Trinidad. Ining mga tinaga makita sa pila ka manuskrito sang ikalima kag ikapulo nga siglo C.E. Pero, gindula ini sang madamo nga translator karon bangod wala ini sa Vatican kag Sinaitic nga mga manuskrito. Gani, nangin maathag kon sin-o gid si Cristo kag nagahisanto gid ini sa bug-os nga Kasulatan. Wala si Jesus sa duha ka lugar sa  pareho nga tion, kundi naghalin sia sa langit kag magabalik man didto ukon “magakayab” sa iya Amay.—Juan 20:17.

Ang Vatican Codex nagabulig man sa aton nga mahangpan sing maayo ang katuyuan sang Dios para sa duta. Halimbawa, suno sa Biblia nga Ang Pulong sang Dios, si apostol Pedro nagtagna nga “masunog ang duta, kag ang tanan nga ara sa duta madula.” (2 Pedro 3:10) Amo man sini ang mabasa sa iban nga translation nga ginbase sa ikalima nga siglo nga Alexandrine Codex kag sa mas ulihi nga mga manuskrito. Bangod sini, nagpati ang madamo nga sinsero nga nagabasa sang Biblia nga laglagon sang Dios ang duta.

Apang, mga isa ka siglo antes sang Alexandrine Codex, mabasa sa Vatican Codex (kag sa Sinaitic nga manuskrito) ang tagna ni Pedro nga nagasiling: “Ang duta kag ang mga binuhatan nga yara sa sini madayag [madiskobrehan].” Nagahisanto bala ini sa bug-os nga Biblia? Huo! Ang aton literal nga duta “indi mationg sa gihapon.” (Salmo 104:5) Ginapakita sang iban nga kasulatan nga ang tinaga nga “duta” mahimo gamiton sing simbuliko. Ang “duta” mahimo makahambal sing lenguahe kag makaamba sing mga ambahanon. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Gani ang “duta” mahimo magpatuhoy sa mga tawo ukon sa katawhan. Indi bala makalilipay nga ang aton literal nga duta indi pagalaglagon sang Dios kundi ibuyagyag kag dulaon niya ang kalautan kag ang mga nagahimo sini?

‘Nagapadayon Ini sa Gihapon’

Makapasubo nga bangod gintago ang Vatican Codex sa sulod sang ginatos ka tuig, wala naintiendihan sang mga bumalasa sang Biblia ang matuod nga kahulugan sang pila ka teksto sini. Pero sugod sang ginbalhag ang Vatican Codex pati na ang bag-o kag masaligan nga mga translation sang Biblia, nabuligan ang mga nagapangita sang kamatuoran nga matun-an kon ano gid ang ginatudlo sang Biblia.

Sa manuskrito sang mga manugkopya sadto nasulat ini nga dinalan: “Nadunot na ang kamot nga nagsulat [sini], pero ang iya sinulatan nagapadayon gihapon.” Ginaapresyar gid naton ang grabe nga pagpaninguha sadtong wala makilal-i nga mga manugkopya. Pero mas ginaapresyar gid naton ang Awtor sini sa pag-amlig niya sa Biblia. Gin-inspirar niya ang iya propeta nga magsulat: “Ang hilamon nagakalaya, ang bulak magakalayong; apang ang polong sang aton Dios nagapadayon sa gihapon.”—Isaias 40:8.

[Nota]

[Kahon sa pahina 20]

Ang Pagpetsa sa mga Manuskrito

Ang pila ka manugkopya nagabutang sing petsa kon san-o nila natapos ang ila mga sinulatan, pero ang kalabanan nga Griegong manuskrito wala sing petsa. Kon amo, paano mahibaluan sang mga iskolar kon san-o ginsulat ang isa ka manuskrito? Subong nga ang lenguahe, mga painting, kag mga eskultura nagabag-o sa kada henerasyon, nagabag-o man ang pamaagi sang pagsulat. Halimbawa, ginsulat ini nga Codex sa nagatululupong kag nagatinalabid nga kapital nga mga letra. Ini nga sahi sang pagsulat gingamit sang ikap-at nga siglo kag nagpadayon ini sing ginatos pa ka tuig. Mahibaluan sang mga iskolar kon san-o ginsulat ang isa ka manuskrito nga wala sing petsa kon ikomparar nila ini sa mga manuskrito nga may mga petsa.

Siempre, may mga limitasyon man ini nga paagi. Ang propesor sang Princeton Theological Seminary nga si Bruce Metzger nagsiling: “Bangod halos wala nagabag-o ang agi sang isa ka tawo sa bug-os niya nga kabuhi, indi puede nga petsahan mo ini sing mas malip-ot sa 50 ka tuig.” Base sa sining maid-id nga pagtuon, ang mga iskolar nagaugyon nga ang Vatican Codex ginsulat sang ikap-at nga siglo C.E.