TV—Ang “Malipotong Instruktor”

ANG telebisyon mahimong usa ka maayong himan sa pagpanudlo. Pinaagi niini, kita makakat-on bahin sa mga lugar ug mga tawo nga wala pa nato sukad makita ug mahimamat. Kita “makabiyahe” ngadto sa tropikal nga kalasangan ug sa mga rehiyon sa polo nga dunay nagbuntaog nga mga yelo, ngadto sa tayuktok sa kabukiran ug sa kahiladman sa kadagatan. Kita makakita ug makaiikag nga mga atomo ug mga bituon. Kita makatan-awg mga balita nga nagtaho sa mga nagakahitabo sa laing bahin sa kalibotan. Kita makabaton ug kahibalo bahin sa politika, kasaysayan, bag-ong mga panghitabo, ug kultura. Ang telebisyon naghulagway sa kinabuhi sa mga tawo panahon sa katalagman ug kalamposan. Kini makalingaw, makatudlo, ug makapadasig pa gani.

Ugaling lang, kadaghanan sa mga programa dili mapuslanon ni matulon-anon. Lagmit ang hilabihang pagsaway naggikan sa mga tawo nga wala gayod mouyon sa daghang paghulagway sa ngilngig nga kapintasan ug law-ay nga sekso sa TV. Pananglitan, nakaplagan sa usa ka pagtuon sa Tinipong Bansa nga halos 2 sa 3 ka programa sa TV ang nagpasalida ug kapintasan, nga nag-aberids ug unom ka salida bahin sa kapintasan kada oras. Sa dihang mohamtong na ang usa ka batan-on, siya nakatan-aw nag libolibong kapintasan ug pagpatay diha sa telebisyon. Daghan usab ang gipasalida nga nagpasundayag ug pagpakigsekso. Dos tersiya sa tanang programa sa TV naghisgot ug sekso, ug 35 porsiyento  naglakip sa seksuwal nga paggawi, nga kasagarang gipasundayag ingong dili peligroso ug natural lang ug naglangkit sa dili minyong mga tawo. a

Ang mga salida bahin sa sekso ug kapintasan maoy gusto kaayo sa mga tawo sa tibuok kalibotan. Ang punog-aksiyon nga mga salida gikan sa Amerika, nga sa ngadtongadto ipasalida sa TV, dali rang ikabaligya ngadto sa ubang mga estasyon sa telebisyon sa laing mga nasod. Kini wala magkinahanglan ug maayong pag-akto o inabtik nga mga pulong, ug kini dali rang masabtan. Kon dunay mga sinumbagay, pinatyanay, mga special effect, ug mga pagpakigsekso, kini makakuha na sa pagtagad sa mga tumatan-aw. Apan kinahanglang bag-o-bag-ohon kana aron dili laayan ang mga tumatan-aw. Dali rang laayan ang mga tumatan-aw sa balikbalik nga matang sa salida; ang kulbahinam nga mga salida mahimong ordinaryo na lang. Aron ganahan ang mga tumatan-aw, ang mga prodyuser ug pelikula mohimog mas makapaukyab ug makapahinam nga mga pelikula pinaagi sa pagpausbaw sa mga buhat sa kapintasan ug mas tininuod nga mga papel, mas daghang pagpakigsekso, mas bangis.

Ang Debate Bahin sa Impluwensiya sa TV

Sa unsang paagi maapektohan ang mga tumatan-aw kon sila kanunayng motan-aw ug mga salida bahin sa kapintasan ug pagpakigsekso diha sa TV? Ang mga kritiko nag-ingon nga ang kapintasan diha sa TV makapahimo sa mga tawo nga agresibo ug dili maluluy-on sa mga biktima sa kapintasan sa tinuod nga kinabuhi. Nag-ingon usab sila nga ang pagpasalida ug pagpakigsekso nagdasig sa pagkamahilayon ug nagdaot sa moral nga mga sukdanan.

Ang pagtan-awg TV mao ba gayoy nakaingon sa maong mga buhat? Kining pangutanaha gilantugian pag-ayo sulod sa daghang katuigan; ginatos ka pagtuon ug linibo ka  libro ug mga artikulo ang nagtuki niining ulohana. Ang usa sa pangunang gilantugian mao nga lisod pamatud-an nga ang usa ka butang mosangpot ngadto sa laing butang—pananglitan, gikaingon nga ang pagtan-aw ug kapintasan diha sa TV samtang bata pa makapahinabog pisikal nga pagkaagresibo sa ulahing bahin sa kinabuhi. Usahay lisod pamatud-an ang pagkalangkit sa hinungdan ngadto sa epekto niini. Sa pag-ilustrar: Pananglitan motomar kag tambal sa unang higayon, ug sulod sa pipila ka oras nangatol o namula ang imong panit. Sa maong kahimtang, dali rang mohinapos nga ang tambal nga imong gitomar mao ang hinungdan sa imong alerdyi. Apan usahay ang alerdyi dili dayon mamatikdan. Kon kini ang kahimtang, ang paglangkit sa alerdyi ngadto sa usa ka tambal mahimong lisod pamatud-an, kay ang mga alerdyi dunay daghang hinungdan.

Sa susama, lisod usab mapamatud-an nga ang kapintasan nga gipasalida diha sa telebisyon maoy nakaingon sa krimen ug paggawi nga batok sa katilingban. Gipakita hinuon sa daghang pagtuon nga kini adunay kalangkitan. Dugang pa, ang pipila ka kriminal nag-ingon nga ang ilang tinamdan ug mapintas nga kinaiya naimpluwensiyahan sa ilang nakita sa TV. Sa laing bahin, ang mga tawo naladlad sa daghang impluwensiya sa kinabuhi. Ang pintas nga mga video game, mga sukdanan o mga prinsipyo nga gisunod sa mga higala ug pamilya, katibuk-ang mga kahimtang sa pagpamuyo—kining tanan makaamot usab sa agresibong kinaiya.

Nan, dili ikatingala nga dunay magkalahi nga mga panglantaw. Usa ka Canadianong sikologo misulat: “Ang mga pamatuod nga gihatag sa siyensiya wala gayod magpasabot nga ang pagtan-aw ug kapintasan makapahimo sa mga tawo nga mapintas o dili sila maapektohan niini.” Apan ang American Psychological Association Committee on Media and Society nag-ingon: “Dili gayod kaduhaduhaan nga ang mas dugayng pagtan-aw ug kapintasan diha sa telebisyon makapahimo sa usa ka tawo nga maanad na lang sa kapintasan.”

Palandonga Kon sa Unsang Paagi ang TV Makaimpluwensiya sa Imong Hunahuna

Hinumdomi nga ang mga eksperto naglantugi bahin sa pamatuod—kon mapamatud-an ba nga ang pagtan-awg kapintasan makapahinabog kapintasan. Apan pipila lang ka tawo ang moingon nga ang telebisyon dili makaimpluwensiya sa atong panghunahuna ug kinaiya. Hunahunaa lang kini. Ang usa ka letrato mahimong makapalagot, makapahilak, makapalipay kanato. Ang musika usab makatandog gayod sa atong pagbati. Ang mga pulong, bisag gisulat diha sa mga basahon, makapahunahuna, makatandog, ug makapalihok kanato. Unsa pa kaha kon ang mga pelikula, musika, ug mga pulong nga gisulti maayo kaayong pagkakombinar! Walay duhaduha nga madanihon kaayo ang telebisyon! Ug dali ra kaayo kining mabatonan. Ang usa ka magsusulat nag-ingon: “Sukad nga ang tawo nakakat-on sa pagpahayag sa iyang mga hunahuna pinaagi sa pagsulat, dako kinig epekto diha sa katilingban, apan sukad niadto, walay bag-ong teknik sa pagpahayag sa hunahuna nga mas nakaapekto ug dako diha sa katilingban kay sa telebisyon.”

Ang mga negosyante migasto ug bilyonbilyong salapi matag tuig diha sa panganunsiyo kay sila nahibalo nga ang mga tawo maimpluwensiyahan kon unsay ilang makita ug madungog. Sila wala mogasto nianang kantidara kay sila nagtuo nga lagmit epektibo ang panganunsiyo; sila nahibalo nga kini epektibo gayod. Kini makadani sa mga tawo sa pagpalit sa ilang mga produkto. Sa 2004, ang The Coca-Cola Company migasto ug 2.2 bilyones dolyares sa pag-anunsiyo sa mga produkto niini diha sa mga karatula, sa radyo, ug sa telebisyon. Epektibo ba ang ilang gihimo? Ang kompaniya nakaganansiyag duolan sa 22 bilyones dolyares nianang tuiga. Naamgohan sa mga tig-anunsiyo nga ang usa lang ka pag-anunsiyo dili makaimpluwensiya sa kinaiya. Hinunoa, sila nagtuo nga dako gayod ug epekto ang balikbalik nga pag-anunsiyo sa ilang mga produkto sulod sa daghang katuigan.

Kon ang 30-segundos nga mga anunsiyo makaimpluwensiya sa atong mga tinamdan ug kinaiya, makaseguro kita nga ang pagtan-awg TV sa daghang oras makaimpluwensiya usab kanato. “Luyo sa labing naandan o labing gamay nga kalingawan,” matod sa awtor sa Television—An International History, “ang telebisyon mahimong usa ka malipotong instruktor.” Nag-ingon ang librong A Pictorial History of Television: “Ang telebisyon nag-usab sa atong panghunahuna.” Ang pangutana nga angay natong isukna sa atong kaugalingon mao kini, ‘Ginaimpluwensiyahan ba sa akong ginatan-aw ang akong panghunahuna sa paagi nga buot nakong maimpluwensiyahan kini?’

Para sa mga nag-alagad sa Diyos, kanang pangutanaha adunay linaing kahulogan. Kadaghanan sa gipasalida diha sa telebisyon nahisupak sa hataas nga mga prinsipyo ug moral nga mga sukdanan nga gitudlo sa Bibliya. Ang mga estilo sa kinabuhi ug mga buhat nga gisaway sa Kasulatan gipresentar diha sa telebisyon ingong dalawaton, normal, ug uso pa gani. Sa samang higayon, ang Kristohanong mga  prinsipyo ug ang mga tawong dayag nga nagtuman niini kasagarang wala tagda, giyam-iran, o gibiaybiay pa gani diha sa telebisyon. Usa ka awtor mimulo: “Dili igo nga himoong normal ang usa ka buhat nga dili normal. Ang giisip sa mga tawo nga normal kinahanglang isipong dili normal.” Ang “malipotong instruktor” kanunayng mohunghong: “Ang maayo maoy daotan ug ang daotan maoy maayo.”—Isaias 5:20.

Kinahanglang magbantay kita kon unsay atong tan-awon tungod kay kini makaimpluwensiya sa atong panghunahuna. Ang Bibliya nag-ingon: “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon, apan siya nga may pakiglabot sa mga hungog mahisugamak sa kadaot.” (Proverbio 13:20) Ang eskolar sa Bibliya nga si Adam Clarke nag-ingon: “Ang paglakaw uban sa usa ka tawo nagpasabot ug gugma ug pagkasuod; ug imposible nga dili nato sundogon kadtong atong gihigugma. Busa makaingon kita, ‘Ipakita kanako ang iyang mga higala, ug sultihan ti ka kon kinsa siya.’ Sultihi ko kon kinsay iyang mga higala, ug mahibaloan dayon nako kon unsay iyang kinaiya.” Sama sa atong nasabtan, kadaghanang tawo mogugol ug taas kaayong panahon sa pagpakig-uban sa mga artista diha sa telebisyon nga dili gayod maalamon, mga tawo nga dili gayod dapiton sa usa ka sinserong Kristohanon ngadto sa iyang panimalay.

Kon resetahan ka sa imong doktor ug isog nga tambal, lagmit timbangtimbangon mo pag-ayo ang mga kaayohan ug mga kapeligrohan sa pagtomar niana. Ang pagtomar ug sayop nga tambal—o ang pagtomar ug sobra bisan husto ang tambal—makadaot sa imong kahimsog. Ikaingon usab kana bahin sa pagtan-awg TV. Busa, maalamon nga palandongon gayod una kon unsay atong tan-awon.

Si apostol Pablo giinspirar aron sa pagdasig sa mga Kristohanon sa pagpalandong sa mga butang nga matuod, maugdang, matarong, maputli, hiligugmaon, dungganon, hamili, ug dalayegon. (Filipos 4:6-8) Patalinghogan ba nimo kanang tambaga? Magmalipayon ka kon imo kanang sundon.

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

“Ang telebisyon maoy usa ka imbensiyon nga magtugot nimo nga lingawon sa mga tawo nga dili nimo gustong imbitahon sa inyong balay.”—David Frost, Britanikong magsisibya

[Kahon sa panid 5]

UNSA MAY IKASULTI BAHIN SA SEKSO UG KAPINTASAN DIHA SA BIBLIYA?

Unsay kalainan sa kapintasan ug sekso nga gipasalida sa TV ug nianang gihubit sa Bibliya? Ang sekso ug kapintasan nga gihisgotan diha sa Bibliya gisulat aron sa pagtudlo, dili aron sa paglingaw. (Roma 15:4) Ang Pulong sa Diyos nagrekord sa tinuod nga mga hitabo sa kasaysayan. Kini motabang kanato sa pagsabot sa panghunahuna sa Diyos bahin sa mga butang ug sa pagkakat-on ug leksiyon gikan sa mga sayop sa uban.

Diha sa daghang nasod diin gipasalida ang mga panganunsiyo, ang sekso ug kapintasan nga gihulagway sa TV walay kalabotan sa pagtudlo, kondili gipasalida kini aron makasapi. Gustong danihon sa mga tig-anunsiyo ang daghang tawo kutob sa mahimo, ug ang sekso ug kapintasan makadani kanunay sa pagtagad sa mga tumatan-aw. Tungod niini, ang mga tawo motan-aw sa gianunsiyo ug mopalit sa gipakitang produkto. Ang mga tigbalita nag-ingon nga mas ganahang motan-aw ang mga tawo sa mga balita nga bahin sa krimen, katalagman, ug gubat kay sa mga salida nga dili kaayo makapainteres.

Bisan tuod ang Bibliya naghisgot ug mapintas nga mga buhat, kini nagdasig sa mga tawo sa pagkinabuhing malinawon—nga dili manimalos kondili husayon ang mga suliran sa makigdaitong paagi. Kini subsob nga nagpasiugda ug seksuwal nga moralidad. Ang pakigdait ug moralidad wala ipasiugda sa kadaghanang salida sa telebisyon.—Isaias 2:2-4; 1 Corinto 13:4-8; Efeso 4:32.

[Kahon/​Hulagway sa panid 7]

TELEBISYON UG ANG MGA BATA

“Sumala sa nagkadaghang ebidensiya sa mga pagtuon nga gihimo sulod sa daghang katuigan, ang mga siyentipiko ug mga doktor nakahinapos gayod nga ang pagtan-aw ug mapintas nga mga salida makadaot sa mga bata.”—The Henry J. Kaiser Family Foundation.

“[Kami mouyon] sa American Academy of Pediatrics nga kinahanglang ‘dili [patan-awon ug telebisyon] ang mga bata nga dos anyos paubos.’ Kining mga bataa, nga kusog ang pag-ugmad sa utok, kinahanglang aktibong makigduladula ug makiglabot sa mga tawo aron mouswag ang ilang pisikal ug sosyal nga mga katakos.”—The National Institute on Media and the Family.

[Hulagway sa panid 6, 7]

Ginaimpluwensiyahan ba sa akong ginatan-aw ang akong panghunahuna sa paagi nga buot nakong maimpluwensiyahan kini?