Go na content

Go na table of contents

Bijbel e fruteri wi ala sani fu Yesus?

Bijbel e fruteri wi ala sani fu Yesus?

A kan de so taki Yesus no dede na Golgota soleki fa Bijbel e fruteri, ma taki a tan na libi? A kan de so taki a trow nanga Maria Magdalena èn taki a meki pikin nanga en? Noso a ben de wan sma di no ben moksi nanga tra sma èn di no ben abi nowan prisiri na ini en libi? A kan de so taki Yesus ben leri sma heri tra sani leki san wi e leisi na ini Bijbel?

NA INI den yari no so langa pasa, sma taki furu fu den sani disi, èn dati de so fu di pôpi felem nanga buku ben taki fu den sani disi. Boiti den sani disi, sma skrifi wan lo buku nanga artikel di e poti prakseri na buku di no de wan pisi fu Bijbel, èn di skrifi na ini a di fu tu nanga dri yarihondro. Sma di skrifi den buku disi, feni taki den tyari tru tori fu Yesus kon na krin di sma ben puru na ini den Evangelietori. A kan de so taki den sani di skrifi na ini den buku disi tru? Wi kan de seiker taki Bijbel e fruteri wi ala sani fu Yesus èn taki den sani disi tru?

Fu man piki den aksi disi wi musu luku dri prenspari sani. Na a fosi presi, wi musu kon sabi prenspari sani di abi fu du nanga den man di skrifi den Evangelietori, èn wi musu kon sabi tu o ten den skrifi den sani dati. Na a di fu tu presi, wi musu kon sabi suma bosroiti sortu buku musu de wan pisi fu Bijbel, èn fa a du dati. Na a di fu dri presi, wi musu kon sabi wan tu sani di abi fu du nanga den buku di no de wan pisi fu Bijbel èn wi musu kon sabi tu fa den buku disi e difrenti fu den buku di de wan pisi fu Bijbel. *

O ten den Kresten Griki Buku fu Bijbel skrifi, èn suma skrifi den?

Soleki fa sma e taki, dan na Evangelietori fu Mateyus skrifi na ini a yari 41, sowan aiti yari baka di Yesus dede. Furu sabiman feni taki a kan de so taki a buku disi skrifi moro lati. Ma den e agri taki ala den buku di de wan pisi fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel, skrifi na ini a fosi yarihondro.

Sma di ben si Yesus di a ben de na libi, di a dede, èn di a kisi wan opobaka, ben de na libi ete. Den sma disi ben kan luku efu den sani di skrifi na ini den Evangelietori, tru. Efu iniwan sani ben skrifi na ini di no tru, dan den ben o si dati wantewante. Professor F. Bruce e taki: „Wan fu den prenspari buweisi de fu si na ini a fasi fa den fosi apostel ben e preiki. Den ben abi na overtoigi taki den arkiman fu den ben sabi fu san den e taki. Fu dati ede den apostel no ben e taki nomo: ’Wi na kotoigi fu den sani disi.’ Ma den ben e taki tu: ’Soleki fa unsrefi sabi’ (Tori fu den Apostel 2:22).”

Suma ben de den skrifiman fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel? Sonwan fu den ben de wan tu fu den 12 apostel fu Yesus. Den man disi èn sosrefi tra Bijbel skrifiman, soleki Yakobus, Yudas, èn kande Markus, ben de tu na a Pinksterfesa fu a yari 33 di a Kresten gemeente seti. Ala den skrifiman, èn sosrefi Paulus ben wroko krosibei makandra nanga a tiri skin fu a fosi Kresten gemeente, pe den apostel nanga den owru man na ini Yerusalem ben de na ini.—Tori fu den Apostel 15:2, 6, 12-14, 22; Galasiasma 2:7-10.

Yesus ben gi den bakaman fu en a komando fu du a preikiwroko nanga a wroko fu meki disipel. Ensrefi ben bigin a wroko disi (Mateyus 28:19, 20). A ben taki srefi: „A sma di e arki unu, e arki mi tu” (Lukas 10:16). Boiti dati, a ben pramisi den taki Gado en santa yeye, noso wroko krakti, ben o gi den a krakti di den abi fanowdu fu du a wroko dati. Sobun, te den fosi Kresten ben kisi brifi fu den apostel nanga den tra man di ben e wroko krosibei makandra nanga den, dan den ben e si den brifi disi leki sani di soifri èn tru. Disi ben de so, fu di a ben de krin fu si taki den man disi ben kisi a santa yeye fu Gado.

Son Bijbel skrifiman ben sori taki den sani di den tra skrifiman skrifi, tru èn taki na Gado meki den skrifi den sani dati. Fu eksempre, na apostel Petrus ben taki fu den brifi fu Paulus, èn a ben sori taki den de „tra pisi fu Gado Buku” (2 Petrus 3:15, 16). Paulus srefi ben si den buku di den apostel nanga tra Kresten profeiti ben skrifi, leki sani di komoto fu Gado.—Efeisesma 3:5.

Fu dati ede krin buweisi de taki den Evangelietori tru èn soifri. Den tori disi a no anansitori. Den buku disi skrifi soifri fu den sani fu a ten dati, soleki fa sma di ben si den sani dati fruteri. Boiti dati, na mansma di ben kisi a santa yeye fu Gado, skrifi san Gado wani.

Suma bosroiti sortu buku musu tron wan pisi fu Bijbel?

Son skrifiman feni taki na baka hondrohondro yari fosi sma bosroiti sortu buku musu tron den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Den taki dati na wan kerki di ben abi makti èn di ben de na ondro a tiri fu Kèiser Constantijn bosroiti dati. Ma fu taki en leti, dati no de so.

Fu eksempre, luku san wan professor fu kerkitori, Oskar Skarsaune e taki: „Noiti wan kerki komte noso iniwan sma bosroiti sortu buku musu tron pisi fu a Nyun Testamenti èn sortuwan no musu de pisi fu dati . . . A sani di den ben e luku na disi: Den buku fu a fosi yarihondro di den apostel nanga den tra mansma di ben e wroko makandra nanga den ben skrifi, na buku di sma ben si leki sani di pasa trutru. Tra buku noso brifi di sma ben kari evangelietori èn di ben skrifi bakaten, no ben de na mindri den buku dati . . . A prenspari sani disi ben bosroiti kaba langa ten fosi Constantijn, èn langa ten fosi a kerki fu en di ben abi makti, seti. A no wan kerki di kon bakaten èn di ben abi makti ben taki sortu buku musu tron a Nyun Testamenti, ma na den Kresten di sma ben frufolgu fu a bribi fu den.”

Wan tra professor, Ken Berding, di e studeri den Kresten Griki Buku fu Bijbel, e taki fa den buku disi tron wan pisi fu Bijbel. A e taki: „A no a kerki bosroiti sortu buku den wani fu de wan pisi fu Bijbel. A moro bun fu taki dati a kerki ben teki den buku di den Kresten ben si ala ten kaba leki buku di de wan pisi fu Gado Wortu.”

Ma na den Kresten fu a fosi yarihondro di ben abi sakafasi, ben bosroiti trutru sortu buku musu tron wan pisi fu Bijbel? Bijbel e taigi wi taki wan moro prenspari sani noso krakti ben meki sma sabi dati.

Soleki fa Bijbel e sori, dan wan fu den moi presenti fu a yeye di sma ben kisi na a bigin fu a Kresten gemeente, na taki den ben „man si krin efu den sani di wan sma taki, komoto fu Gado trutru” (1 Korentesma 12:4, 10). Sobun, Gado ben gi sonwan fu den Kresten dati a koni fu man si krin sortu sani di sma ben taki komoto fu Gado trutru. Fu dati ede, Kresten na ini a ten disi kan abi na overtoigi taki den buku na ini Bijbel, na buku di sma ben si leki buku di Gado meki sma skrifi.

Soleki fa a sori, dan frukufruku kaba a santa yeye ben sori sma sortu buku musu tron wan pisi fu Bijbel. Na a kaba pisi fu a di fu tu yarihondro, son skrifiman ben sori taki den buku disi na trutru pisi fu Bijbel. Ma a no den skrifiman disi bosroiti sortu buku musu de wan pisi fu Bijbel. Den ben sori nomo taki den e agri nanga den sani di Gado ben bosroiti kaba, nanga yepi fu den futuboi fu en di ben kisi a tiri fu en yeye.

Den owruten dokumenti e gi krin buweisi tu taki den buku di sma e si na ini a ten disi leki pisi fu Bijbel, na trutru pisi fu Gado Wortu. Moro leki 5000 owruten dokumenti de fu den Griki Buku fu Bijbel di skrifi na ini a tongo fu a ten dati. Wan tu fu den dokumenti disi de fu a di fu tu nanga dri yarihondro. Na a bigin fu a fosi yarihondro, sma ben si den dokumenti disi leki sani di soifri èn tru, ma den no ben denki so fu den buku di no de wan pisi fu Bijbel. Fu dati ede, na den dokumenti disi sma ben e skrifi abra baka, èn prati na ala sei.

Ma na den sani di skrifi na ini den buku disi na a moro prenspari buweisi taki den de wan pisi fu Bijbel. Den buku disi na „eksempre di e sori [sma] den bun sani”, soleki fa wi e si dati na ini den tra pisi fu Bijbel (2 Timoteyus 1:13). Den e gi leisiman deki-ati fu lobi Yehovah, fu anbegi en, èn fu dini en. Boiti dati, den e warskow sma fu luku bun nanga kruktu bribi, èn na anbegi di sma e anbegi ogri yeye nanga tra sani. Den skrifi sani soifri soleki fa den pasa èn den abi tru profeititori na ini. Den e gi leisiman deki-ati tu fu lobi tra sma. Den Kresten Griki Buku fu Bijbel, abi den prenspari sani disi na ini. Wi kan taki a srefi fu den buku di no de wan pisi fu Bijbel?

Fa den buku disi e difrenti fu den buku di de wan pisi fu Bijbel?

Den buku di no de wan pisi fu Bijbel, e difrenti fu den wan di de na ini Bijbel. Den buku disi di no de wan pisi fu Bijbel, skrifi na ini a pisi ten baka a yari 150, dati na wan heri pisi baka di den buku ben skrifi di de wan pisi fu Bijbel. A fasi fa den buku disi e taki fu Yesus nanga a Kresten bribi, no e kruderi nanga den Buku fu Bijbel di Gado meki sma skrifi.

Fu eksempre, a buku di nen na Evangelietori fu Tomas, e taki fu wan tu sani di Yesus noiti no taki. A buku disi e taki fu eksempre dati Yesus ben kenki Maria kon tron wan mansma, so taki a ben man go na ini a Kownukondre fu hemel. Na Evangelietori fu Tomas di e taki fu a ten di Yesus ben yongu, e sori taki Yesus ben de wan ogri-ati pikin di ben kiri wan tra pikin fu espresi. Tra sortu fu den buku disi di nen Tori fu Paulus, èn Tori fu Petrus, e sori krin taki sma no mag abi seks kwetikweti. Boiti dati, den e taki dati den apostel ben gi umasma deki-ati srefi fu prati nanga den masra. Na Evangelietori fu Yudas e sori taki Yesus ben lafu den disipel fu en di den ben begi Gado fosi den nyan. Den sani disi no e kruderi kwetikweti nanga san skrifi na ini den buku di de na ini Bijbel.—Markus 14:22; 1 Korentesma 7:3-5; Galasiasma 3:28; Hebrewsma 7:26.

Furu fu den buku disi e gi sma a deki-ati fu bribi den sani di den Gnostiksma e bribi. Den sma disi e taki dati a Mekiman, Yehovah, a no wan bun Gado. Den e bribi tu taki na opobaka no de wan sani di o pasa trutru, ma a e agersi wan tra sani. Boiti dati den e taki dati ala sani di wi man si na ogri, èn den e taki dati a trowlibi nanga a meki di sma e meki pikin, na wan sani di komoto fu Satan.

Furu fu den buku disi abi a nen fu sma na ini Bijbel, ma a no den sma disi skrifi den buku dati. A de so taki na wan tu sma di ben abi takru prakseri puru den buku disi na ini Bijbel? M. R. James, wan sabiman fu den buku disi e taki: „Wi kan de seiker taki nowan sma puru den buku disi na ini a Nyun Testamenti. Den buku disi noiti no ben kan de wan pisi fu a Nyun Testamenti.”

Bijbel skrifiman ben warskow taki sma ben o fadon komoto na bribi

Den buku fu Bijbel, e gi furu warskow fu sma di ben o fadon komoto na bribi èn di ben o pori a Kresten gemeente. Fu taki en leti, a sani disi ben pasa kaba na ini a fosi yarihondro, ma den apostel ben man sorgu taki a sani disi no panya go moro fara (Tori fu den Apostel 20:30; 2 Tesalonikasma 2:3, 6, 7; 1 Timoteyus 4:1-3; 2 Petrus 2:1; 1 Yohanes 2:18, 19; 4:1-3). Den warskow disi e meki wi frustan fa a du kon taki baka a dede fu den apostel, sma bigin skrifi sani di no e kruderi nanga den sani di Yesus leri sma.

A tru taki son sabiman nanga historia skrifiman feni taki den dokumenti disi warti fu di den owru. Ma luku a sani disi: Kon meki wi taki dati sabiman ben o tyari wan tu dokumenti kon na wán di skrifi na ini a ten disi, aladi den tori na ini no tru. Kande den tori dati teki puru fu tijdschrift pe tori fu sma skrifi na ini di no tru, èn sosrefi buku fu sekte di wani tyari ala sortu kenki kon. Baka dati, den sabiman disi e kibri den dokumenti disi, so taki noti no pasa nanga den. A de so taki den tori na ini den dokumenti disi tron tru tori soso fu di wan langa pisi ten pasa? A de so taki baka 1700 yari, den leitori dati èn den soso sani di skrifi na ini den dokumenti dati, kon de tru tori soso fu di den owru?

Nôno, kwetikweti! Na so a de tu nanga den tori di e taki dati Yesus trow nanga Maria Magdalena èn tra sortu leitori di skrifi na ini den buku di no de wan pisi fu Bijbel. Fu san ede yu ben o bribi den tori disi di no tru, spesrutu efu tra buku de di e taki fu tru tori? Ala sani di Gado wani wi fu sabi fu en Manpikin, skrifi na ini Bijbel, wan buku di wi kan bribi.

[Futuwortu]

^ paragraaf 4 Bijbel abi 66 buku di tyari kon na wán èn sma e agri taki den buku disi na pisi fu Bijbel. Den buku disi e sori krin taki na Gado meki sma skrifi den, èn taki den de tumusi prenspari pisi fu Gado Wortu.