Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Omumasorete ta nyola Omanyolo nuukeka

IITOPOLWA YI IKOLELELA KOSHIPALANYOLO SHOKOMBANDA | EHOKOLOLO NKENE OMBIIMBELI YA HUPU

Ombiimbeli oya hupu, netumwalaka lyayo inali lunduluka

Ombiimbeli oya hupu, netumwalaka lyayo inali lunduluka

OMAPIYAGANEKO: Omakuyunguto gokuhulitha po nokupataneka Ombiimbeli, inaga pondola. Natango, aanyolululi naatoloki yamwe oya li ya kambadhala okulundulula etumwalaka lyOmbiimbeli. Omathimbo nomathimbo, oya kambadhala okutsitha kumwe Ombiimbeli nomalongo gawo, pehala lyokutsitha kumwe omalongo gawo nomalongo gOmbiimbeli. Tala kiiholelwa tayi landula:

  • Ehala lyelongelokalunga: Pokati kethelemimvo etiyali netine K.E.N., aanyoli yoPentateuk yAasamaria oya li ya nyola konima yaEksodus 20:17 uutumbulilo “muAargaareezem omo tamu ka tungwa oshiyambelo.” Shika okwa li sha pe Aasamaria einekelo ya vule okuningitha Omanyolo ga ambidhidhe okutungwa kwotempeli yawo “muAargaareezem,” nenge pondundu Garizim.

  • Elongo lyuukwatatu: Meni lyomimvo 300 konima sho Ombiimbeli ya pu okunyolwa, omulongi gUukwatatu okwa gwedha muJohannes gwotango 5:7 uutumbulilo tawu ti: “Megulu omu na Tate, Ohapu nosho wo Ombepo Ondjapuki; ayehe mbaka yatatu omuntu gumwe.” Uutumbulilo mbuka kawu mo momanyolo gopetameko. Omulongwantu gwOmbiimbeli, Bruce Metzger okwa ti uutumbululilo mboka “owa adhika lwiikando oyindji momanyolo gonale gOshilatina nomOmbiimbeli yOshilatina yedhina Vulgate, okuza methelemumvo etihamano okuuka komeho.”

  • Edhina lyaKalunga: Okutothwa kwiidhila yAajuda yi li onga oonkondopangelo dhawo, aatoloki oyendji yOmbiimbeli oya tokola okukutha mo edhina lyaKalunga mOmanyolo. Oya pingene po edhina lyaKalunga nomadhinasimaneko ngaashi “Kalunga” nenge “Omuwa.” Omadhinasimaneko ngoka ga longithwa mOmbiimbeli inagu ukithwa owala kOmushiti, ihe nokaantu, kiikalunga nokOndiyapoli. — Johannes 10:34, 35; 1 Aakorinto 8:5, 6; 2 Aakorinto 4:4. *

NKENE OMBIIMBELI YA HUPU: Tango, nonando aanyolululi yamwe yOmbiimbeli kaya li ye na ko nasha nenge nokuli ya li taya kotokele, yalwe oyendji oya li ya mona elongo lyopombanda noya li wo ya nyola nuukeka. Pokati kethelemumvo etihamano netimulongo E.N., Aamasorete oya tapele Omanyolo gOshihebeli melaka lyOshimasorete. Oya yalula iitya noondanda, opo ya shilipaleke kutya kapu na epuko taye li ethele mo. Momanyolo ngoka ya li haya longitha oya mono mo omapuko, noye ga nyola koongenge dhomapandja. Aamasorete oya li ya tindi okwiidhopa momanyolo gOmbiimbeli. Omuprofesoli Moshe Goshen-Gottstein okwa nyola a ti: “Ando oya li yi idhopo mo owina, ando osha kala epuko lya kwata miiti.”

Oshitiyali, omanyolo ogendji oga kwathela aalongwantu yOmbiimbeli kunena, ya mone mo omapuko. Pashiholelwa, omimvo omathele dha ka pita, aawiliki yomalongelokalunga oya li ya longo aantu kutya momanyolo gawo gOshilatina omu na omanyolo gOmbiimbeli ge shi okwiinekelwa. Onkee ano, muJohannes gwotango 5:7, oya gwedha mo iitya ya puka mbyono ya popiwa metetekelo lyoshitopolwa shika. Omapuko ngoka oga ka nyolwa nokuli nomOmbiimbeli yOshiingilisa yo-King James version! Ihe sho omanyolo galwe ga ka monika, oga holola shike? Bruce Metzger okwa nyola a ti: “Uutumbulilo mboka wu li [muJohannes gwotango 5:7] kawu mo momanyolo agehe omakulu gomalaka ngaashi: Oshisiria, Oshikopt, Oshiarmenia, Oshietiopia, Oshiarabia nOshislavonia, kakele owala kOshilatina.” Oshizemo? Etoloko epe lyo-King James Version nolyOombiimbeli dhilwe uutumbulilo mboka wa puka owa kuthwa mo.

Opapilusa yomanyolo, yomomumvo 200 E.N. lwaampono, ya adhika mongulumambo Chester Beatty P46

Mbela omanyolo omakulu oge shi holola ngaa kutya etumwalaka lyOmbiimbeli olya kala nokugamenwa? Sho oondhingambo dhopEfuta lya sa dha monika momumvo 1947, aalongwantu oya li taya vulu okuyelekanitha omanyolo gOshihebeli gAamasorete naangoka ge li moondhingambo ndhoka dha nyolwa nalenale. Oshilyo shomongundu yaamboka ya nyolulula oondhingambo dhopEfuta lya sa, osha popi pehulilo kutya ondhingambo yimwe, “oya vulu okugandja uumbangi waa shi okupatanekwa. Uumbangi mboka owa li tawu tsu kumwe naamboka wa kala wu niwe kaanyolululi Aajuda uule womimvo dhi vulithe peyuvi limwe, mboka wu li lela mondjila nowu li paushili.”

Ongulumambo yedhina Chester Beatty yi li moshilando shaOdubelini, muIrlanda, omu na oondumba dhoopapilusa ndhoka dhi lile po konyala embo kehe lyOmanyolo gopaKriste gOshigreka, mwa kwatelwa omanyolwakaha gomethelemumvo etiyali E.N., omimvo 100 lwaampono konima sho Ombiimbeli ya pu okunyolwa. “Nonando oopapilusa odha gandja uuyelele uupe wu na oshilonga kombinga yomanyolo,” o-The Anchor Bible Dictionary oya ti kutya “oopapilusa ndhoka odha dhana wo onkandangala onene mondjokonona mokutaandelithwa kwomanyolo gOmbiimbeli.”

“Odhoshili kutya kapu na embo ekulukulu lya kala nokutaandelithwa noli li paushili ngaashi Ombiimbeli”

OSHIZEMO: Pehala lyokuyonagula po omanyolo gOmbiimbeli, iinyolwa iikulu oyindji yOmbiimbeli oye shi ulika kutya oyi li paushili. “Kapu na embo ekulu lya popya iinima yopetameko noli na uushili wi ihwapo kombinga yomanyolo galyo ngaashi Ombiimbeli.” Shoka osha popiwa komusamane Frederic Kenyon kombinga yOmanyolo gopaKriste gOshigreka, “nokapu na omulongwantu ta vulu okupatana kutya omanyolo ngoka tu na nena oga lunduluka.” Shi na ko nasha nOmanyolo gOshihebeli, omulongwantu William Henry Green okwa popi a ti: “Odhoshili kutya kapu na embo ekulukulu lya kala nokutaandelithwa noli li paushili ngaashi Ombiimbeli.”

^ okat. 6 Opo wu mone uuyelele owundji, tala okambo Ekwatho kungoye wu ilonge Oohapu dhaKalunga, oshitopolwa shotango noshitiyali kepandja lyokointaneta www.jw.org/ng.