ဖဲ ၁၉၄၉ န့ၣ်ယပါလဲၤသုးလီၢ်သုးကျဲဆူ ကီၢ်အီးစတြ့လံယါလီၤ. လၢအပူၤကွံာ် အဝဲအိၣ်လၢ ကီၢ်ကၠၢမနံၣ်လီၤ. ယပါလဲၤဃုတၢ်မၤလၢ ပှၤခူၣ်လၢၢ်သွဲၣ်လး တၢ်မၤလီၢ်ဒီး အိၣ်ဝဲဖဲ ဝံထိရံယါ အဝ့ၢ်ချၢန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဝဲဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဒီးယမိ ဒီးယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖဲ ၁၉၅၃ န့ၣ်လီၤ.

ပူၤကွံာ်စှၤနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ယမိစးထီၣ်မၤလိ လံာ်စီဆှံဒီး ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်အဃိ လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိတဖၣ်န့ၣ် ယသ့ၣ်ညါပာ်စၢၤအီၤလၢ ယနီၢ်ဆံးခါလံၤလံၤလီၤ. မ့မ့ၢ်ယပါန့ၣ် တမၤဘၣ်ဃးအသးဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါနီတဖုဘၣ်. အဝဲအသးဒိၣ်ထီၣ်ချ့ဒီး မၤပျံၤမၤဖုးယမိအဃိ ယမိဘၣ်ပျံၤအီၤလီၤ. ယမိမၤလိခူသူၣ် လံာ်စီဆှံဒီး ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲ လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယပါမ့ၢ်တအိၣ်လၢ ဟံၣ်အခါန့ၣ် အဝဲသိၣ်လိယၤဒီး ယဒ့မုၣ်လၢ တၢ်လၢအမၤလိဘၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲတဲဘၣ်ပှၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ပၤရဒံစူး လၢကဟဲအဂ့ၢ် ဒီးပမ့ၢ်အိၣ်မူဒ် လံာ်စီဆှံအတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိအသိးန့ၣ် ပကအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ခုသးခုအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၁၀, ၂၉; ယၡါယၤ ၄၈:၁၇.

မ့ၢ်လၢယတူၢ်ယပါ အတၢ်မၤအၢမၤနးတကဲလၢၤဘၣ်အဃိ ဖဲယသးအိၣ် ၁၈ နံၣ်အခါ ယဟးထီၣ်ကွံာ်လၢယဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢယမိသိၣ်လိယၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤတဖၣ်န့ၣ် ယနာ်အီၤသနာ်က့ ယတပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤအီၤဘၣ်. အဃိ ယတအိၣ်မူထွဲမၤထွဲအီၤဘၣ်. ယစးထီၣ်မၤတၢ် လၢလီမ့ၣ်အူတကပၤ ဖဲတၢ်ခူၣ်လၢၢ်သွဲၣ်လးအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယထီၣ်ပှၢ်ဖဲ ယသးအိၣ် ၂၀ အခါန့ၣ်လီၤ. ယထီၣ်ပှၢ်ဝံၤ ကအိၣ်သၢနံၣ်ဒီး ယဖိမုၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤ အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. ဒီးဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယဆိကမိၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်အရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်လၢ ယတၢ်အိၣ်မူအပူၤမ့ၢ် တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ယသ့ၣ်ညါလၢ လံာ်စီဆှံ မၤစၢၤယဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့အဃိ ယစးထီၣ်မၤလိ လံာ်စီဆှံဒီး ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဂၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ယမါတအဲၣ်ဝဲနီတစဲးဘၣ်. ဖဲယလဲၤထီၣ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ရိဖှိၣ်အခါန့ၣ် ယမါတဲယၤလၢ နကပတုာ် တၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံဧါ မ့တမ့ၢ် နကစံၣ်လီၤလၢဟံၣ်ပူၤဧါ. ယသးတမုာ်ဘၣ် ဘၣ်ဆၣ်ယတူၢ်ၡူယသးဒီး ယတကနၣ်ဃုာ် ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်လၢၤဘၣ်. လၢခံန့ၣ် ယသ့ၣ်ညါလၢ ယတၢ်ဃုထၢအံၤကမၣ်အဃိ ယသးဘၣ်ဒိဒိၣ်မးလီၤ.

ဘၣ်တနံၤ ယသကိးလၢတၢ်မၤလီၢ်တဖၣ် ဟဲပၠးယၤလၢ တၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤအံၤ လီၤသးဘၣ်အၢသနာ်က့ ထုးန့ၢ်ယသးစ့ၢ်ကီးလီၤ. ယကွၢ်အီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ယသးတမုာ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢ ယသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်လၢယမၤလိဘၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤတဖၣ်အဃိလီၤ. ဒီးယသ့ၣ်ညါလၢ တၢ်လၢယမၤတဖၣ် ကစၢ်ယွၤကစံၣ်ညီၣ်ယၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တုၤမ့ၢ်ယကွၢ်တၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့အံၤ အဘျီအါဒီး ယသးလၢအသ့ၣ်ညါဒၣ်တၢ်န့ၣ် တမၤတံာ်တာ်ယၤလၢၤဘၣ်. လၢခံန့ၣ်ယကဲထီၣ်ပှၤလၢ အစွဲဒီးတၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့န့ၣ်လီၤ.

 အနံၣ်ခံဆံဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤ ယယံၤထီၣ်ယံၤထီၣ် ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ ယမိဂုာ်ကျဲးစၢးသိၣ်လိယၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယသကဲာ်ပဝးန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢယထၢနုာ်လၢ ယသးပူၤန့ၣ်လီၤ. ယသူတၢ်ကတိၤလၢအလီၤရၢၢ် ဒီးယတဲတၢ်လီၤနံၤဘၣ်ဃး တၢ်မံဃုာ်အဂ့ၢ် သ့ထီၣ်ဝဲလီၤ. ယတၢ်ထံၣ် ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်မံဃုာ်အိၣ်ဃုာ်န့ၣ် ဆီတလဲအသးလီၤ. ယအိၣ်ဒီးယမါ သနာ်က့ ယလဲၤမံဃုာ်ဒီး ပိာ်မုၣ်အဂၤတဖၣ်လီၤ. ဘၣ်တနံၤ ယကွၢ်လီၤယသးလၢ မဲာ်ထံကလၤအပူၤဒီး ယတဲလီၤယသး, ‘ယသးဟ့နၤ.’ ယသးဟ့လီၤက့ၤယသး ဒီးယတပာ်ကဲလီၤက့ၤယသးလၢၤဘၣ်ဒီး ယသးဘၣ်အၢလီၤယသးလီၤ.

လၢခံန့ၣ် ယလီၤဖးဒီးယမါ ဒီးယတၢ်အိၣ်မူစ့ၢ်ကီး ဟးဂီၤကွံာ်ဝဲလီၤ. စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် ယဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ် လၢယသးဒီဖျၢၣ်ညါ. ဒီးယစးထီၣ်မၤလိက့ၤလံာ်စီဆှံန့ၣ်လီၤ. အခါဖဲန့ၣ် ယပါတအိၣ်မူလၢၤဘၣ် ဒီးယမိစ့ၢ်ကီး ကဲထီၣ်ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဂၤလံ.

ယတၢ်အိၣ်မူန့ၣ် တလီၤပလိာ်ဒီး လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်နီတစဲးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤ ယပာ်လီၤယသးလၢ ယကဂုာ်ကျဲးစၢး ဒ်သိးယကဒိးန့ၢ်ဘၣ်က့ၤ တၢ်သူၣ်မံသးမုာ် လၢလံာ်စီဆှံ စံးပာ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယဘှီလီၤက့ၤယသး ဒီးယတသူတၢ်ကတိၤလၢ အလီၤသးဘၣ်အၢတဖၣ်လၢၤဘၣ်. ဒီးယပာ်လီၤယသးလၢ ယတမၤ တၢ်မၤကမၣ်မုၣ်ကမၣ်ခွါ, တၢ်တၤကျိၣ်တၤစ့, တၢ်အီလုၣ်ကိသံး ဒီးယတဟုၣ်တၢ်လၢၤဘၣ်.

ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဆီတလဲယတၢ်အိၣ်မူလဲၣ်န့ၣ် ယသကိးလၢ ယတၢ်မၤလီၢ်တဖၣ် တနၢ်ပၢၢ်ဝဲဘၣ်. သၢနံၣ်အတီၢ်ပူၤ အဝဲသ့ၣ် ဆဲးတိဆဲးခွဲးယၤထီဘိ ဒ်သိးယကက့ၤအိၣ်ဒ်လၢညါအဂီၢ်လီၤ. ယမ့ၢ်သးပှံၢ်ထီၣ်တၢ် မ့တမ့ၢ် ယမ့ၢ်တဲဘၣ်က့ၤ တၢ်ကတိၤလၢအတဂ့ၤ တမံၤမံၤန့ၣ် လၢတၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤ အဝဲသ့ၣ်ကိးပသူထီၣ်ဝဲလၢ– “အၢၤ, အဝဲအံၤမး ကၠိနီၢ်နီၢ်ယၤ.” တၢ်ကတိၤအံၤ မၤဘၣ်ဒိယသးဒိၣ်မး, ယတူၢ်ဘၣ်လၢ ယၡူကဒီးလံ.

လၢယတၢ်မၤလီၢ်အပူၤ တၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့န့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤလၢ အံၣ်လဲးထြီနံးမ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢလံာ်လဲၢ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤသ့ဝဲလီၤ. ယသကိးတဖၣ် ဆှၢန့ၢ်လိာ်အသး တၢ်ဂီၤဘၣ်အၢတဖၣ်အံၤ လၢခီၣ်ဖၠူထၢၣ်ပူၤ ဒ်ယမၤလၢညါအသိးလီၤ. ယဂုာ်ကျဲးစၢးမၤပတုာ်ကွံာ် ယလုၢ်ယလၢ်အံၤ ဘၣ်ဆၣ် ဖျါလၢအဝဲသ့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤလီၤဃံၢ်ယၤလီၤ. ယဃ့တၢ်မၤစၢၤလၢ ပှၤလၢအမၤလိယၤ လံာ်စီဆှံတဂၤအအိၣ်လီၤ. အဝဲဒိကနၣ်ဝဲ ယတၢ်ကတိၤလၢ တၢ်ဝံသးစူၤအပူၤလီၤ. အဝဲဖးပၠးယၤ လံာ်စီဆှံ အဆၢတဖၣ်, ဟ့ၣ်ကူၣ်ယၤလၢ ယတြီဆၢ ယတၢ်ကီတၢ်ခဲအံၤ ကသ့ဒ်လဲၣ် ဒီးအဝဲဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါယၤ ဒ်သိးယကဃ့ တၢ်မၤစၢၤလၢ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ်ထီဘိလီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၁၉:၃၇.

ဘၣ်တနံၤ ယကိးဖှိၣ်ယသကိးတဖၣ်ဒီး ယတဲအဝဲသ့ၣ် လၢယကဒုးအီ ပှၤလၢအဒုၣ်သံးခံဂၤန့ၣ်လၢ ဘံယၢၣ် (beer) တဂၤတကိန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဝဲသ့ၣ် တြီယၤဒီးတဲဝဲ “တဘၣ်မၤတဂ့ၤ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဒုၣ်ဝဲညါ.” ဖဲန့ၣ်ယတဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ “မ့ၢ်, ယၤသ့ၣ်ကၠါန့ၣ်လီၤ.” အဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ယဂုာ်ကျဲးစၢးဟးဆှဲး တၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့တဖၣ်အဃိ စးထီၣ်ဖဲနံၤအဝဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် တမၢဆူၣ်ယၤလၢ ယကမၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လၢၤဘၣ်.

မ့ၢ်လၢယဟိဝၤယွၤ အတၢ်မၤစၢၤအဃိ လၢခံယမၤနၢၤကွံာ် ယလုၢ်ယလၢ်လၢ အတဂ့ၤတခါအံၤန့ၢ်ဝဲလီၤ. ဖဲ ၁၉၉၉ န့ၣ်ယဒိးဘျၢထံ ဒ်ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဂၤအသိးလီၤ. ဒ်သိးယကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်မူလၢအလီၤသူၣ်မံသးမံအဂီၢ် ကစၢ်ယွၤဟ့ၣ်ကဒီးယၤ တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အဃိ ယစံးဘျုးဘၣ်အီၤဒိၣ်မးလီၤ.

တၢ်လၢယအဲၣ်တ့ၢ်အီၤတဖၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဟိဝၤယွၤသးဟ့ဝဲလဲၣ်န့ၣ် ခဲအံၤယနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်လံ. ဒ်ပၢ်လၢအပှဲၤဒီးတၢ်အဲၣ်တဂၤအသိး အဝဲအဲၣ်ဒိး ဒီသဒၢယၤလၢ တၢ်ဂီၤဘ့ၣ်ဆ့အစုၣ်အပျၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကတိၤလၢ ကတိၤဒိ ၃:၅, ၆ အပူၤအံၤ ဘၣ်ဝဲဒိၣ်မးလီၤ. လံာ်စီဆှံအဆၢအံၤ စံးဝဲလၢ– “သန့ၤနသးလၢယွၤ လၢနသးဒီဖျၢၣ်ညါတက့ၢ်. ဒီးသုတသန့ၤနသးလၢ နတၢ်ကူၣ်တၢ်ဆးဒၣ်နဲတဂ့ၤ. သ့ၣ်ညါယွၤလၢ နကျဲခဲလၢာ်အပူၤတက့ၢ်. ဒီးအဝဲဒၣ်ကမၤလိၤနကျဲလီၤ.” လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်န့ၣ် ဒီသဒၢပှၤ တကးဒံးဘၣ် မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးပှၤဒ်သိး ပကအိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်မူလၢ အလီၤသူၣ်မံသးမုာ်လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁:၁-၃.

လၢညါန့ၣ် ယသးဟ့လီၤယသးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤ ယပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤလီၤက့ၤယသး ဒီးယအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်မံသးမံလံ. ယတၢ်အိၣ်မူအံၤကဆှီထီၣ်ဝဲ ဒီးယတူၢ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ပျၢ်ကွံာ်ယတၢ်ကမၣ် ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤယၤလီၤ. ဖဲအနံၣ်၂၀၀၀ န့ၣ်ယဖျီယသးဒီး ဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်ဃံလၤတဂၤလၢ အမံၤမ့ၢ် ခၤရိၤလ့လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ပှၤလၢ အအဲၣ်ယဟိဝၤယွၤ ဒ်ယၤအသိးလီၤ. အခဲအံၤယအိၣ်ဒီး ဟံၣ်မုာ်ဃီပၢၤလီၤ. ဒီးပဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ပရ့ဘၣ်ဒီးဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံဒီး လုၢ်လၢ်သကဲာ်ပဝးလၢအဂ့ၤအဃိ ပသးခုဒိၣ်မးလီၤ.