စီၤပၤ​ၡလိၤမိၤ အ​တၢ်ကတိၤ​လၢပျၢၤ​တဖၣ်​န့ၣ်​ အ​ကွဲးဖျါ​ထီၣ်​တ့ၢ်​ဝဲ​ဘၣ်ဃး​ဒီး ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​ အ​တၢ်​တူၢ်ဘၣ်​ဘၣ်ဃး​ဒီး တၢ်အိၣ်မူ​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​ခဲလၢာ် အသး​သမူ​န့ၣ်​ဖုၣ်ဝဲ ဒီး​ဟးဆှဲး​ဝဲ​တၢ်သံ​တန့ၢ်ဘၣ်​ သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်​အဲၣ်ဒိး​လၢ အသး​သမူ​က​ထီဝဲ​လီၤ. လၢ​တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ​အ​ပူၤ​န့ၣ်​ ပှၤလၢ​အ​မံၤဟူသၣ်ဖျါ​တဖၣ်​ ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဘၣ်ဃး​ဒီး သးသမူ​က​ထီ​အဂီၢ်​န့ၣ်​ အိၣ်ဝဲ​ဒီဒူၣ်​ညါ​လီၤ.

အဒိ, ပ​ဆိကမိၣ်​ကွၢ် စ​မဲ​ရံ​ယၤ​အ​စီၤပၤ​ကဲ​က​မဲၣ်​ၡ် (Gilgamesh) တဂၤ​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဃး​ဒီး​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​ အိၣ်ဝဲ​လၢ​တၢ်​တဲ​မုာ်​နၢ်​အ​ပူၤ​အါမး​လီၤ. အဒိ, ထါ​တ​ယုၢ်​လၢ​အမ့ၢ် Epic of Gilgamesh န့ၣ်​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ကဲ​က​မဲၣ်​ၡ်​န့ၣ်​လဲၤတၢ်​လၢ တၢ်​ဘၣ်ယိၣ်​ဘၣ်ဘှီ​အ​ပူၤ ဒ်သိး​က​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ ကျဲ​လၢ​အ​က​ပူၤဖျဲး​ထီၣ်​လၢ တၢ်သံ​အဂီၢ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ အ​တထံၣ်​န့ၢ်ဝဲ​ဘၣ်.

ဖဲ ချ.ခ.န လွံၢ် ယၤဖှိၣ်​န့ၣ်​ ပှၤ​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့ (Alchemists) သရၣ်​တဖၣ်​ အိၣ်​လၢ​တရူး​ကီၢ်​န့ၣ်​ အ​ကျဲၣ်ကျီ​ဝဲ ကသံၣ်​ထံ​တခါ​လၢ ပှၤ​သးသမူ​က​ထီထီၣ်​အဂီၢ်​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲသ့ၣ်​ကျဲၣ်ကျီ​ဝဲ တၢ်​စုၣ်​တၢ်​ပျၢ်​အထံ​ခံခါ လၢ​အ​မ့ၢ်ဝဲ မၢၣ်ခၠူရံၤ (Mercury) ဒီး​အါ​စဲ​နံၣ်​ (Arsenic) န့ၣ်​လီၤ. ဒီး​တၢ်ထံ​န့ၣ်​အိၣ်ဝဲ​ဒီး​အစုၣ်​အပျၢ်​အဃိ တရူး​အ​စီၤပၤ​သံဝဲ တဘျုး​ဂၤ​ညါ​လီၤ. ဖဲ ခ.န ၅၀၀ တုၤလၢ ခ.န ၁၅၀၀ န့ၣ်​ ပှၤ​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​သရၣ်​တနီၤ ဂုာ်ကျဲးစၢး​မၤဝဲ​ဒ်သိး ပှၤ​ယုၢ်​လီၤ​ဝဲ​ထူ​က​န့ၢ်​အဂီၢ်​လီၤ. မ့ၢ်​လၢ​ထူ​န့ၣ်​ ဟးဂီၤ​တန့ၢ်ဘၣ်​အဃိ အဝဲသ့ၣ်​နာ်ဝဲ​လၢ ပှၤ​မ့ၢ်​အီဝဲ​ထူ​အထံ​အံၤန့ၣ်​ ပှၤကညီ​တဖၣ်​အသး​သမူ​က​ထီ ဒီး​က​အိၣ်မူ​ဘၣ်​ဖးယံာ်​လီၤ.

မုၢ်မဆါ တနံၤ​အံၤ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ နီၢ်ခိ​က့ၢ်ဂီၤ​တ​ကပၤ ဒီး​လၢ​တၢ်​ဟဲ​လီၤစၢၤ​လီၤသွဲၣ်​တ​ကပၤ​န့ၣ်​ ဂုာ်ကျဲးစၢး​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ ဘၣ်ဃး​ဒီး ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ​ပှၤကညီ ဘၣ်​ပှၢ်ထီၣ်ဝဲ​လဲၣ်. ဒ်​လၢညါ ပှၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ ကသံၣ်​လၢ​သးသမူ​က​ထီထီၣ်​အသိး ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤ​စ့ၢ်ကီး ဃုကျဲ​လၢ ပှၤ​က​ပူၤဖျဲး​ထီၣ်​လၢ တၢ်သံ​ဒီး​တၢ်​သးပှၢ်​ထီၣ်​အဂီၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ မ့ၢ်​အဝဲသ့ၣ်​အ​တၢ်မၤ ကဲထီၣ်​လိၣ်ထီၣ်​စ့ၢ်ကီး​ဧါ.

ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ ပှၤကညီ​ဘၣ်သး​ပှၢ်ထီၣ်​ဒီး​ဘၣ်​သံ​လဲၣ်န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ​အ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ ပှၤကညီ​အ​စဲလ်​တဖၣ်​ ၡဲ​ပၠးဝဲ​တၢ်ဂ့ၢ်​အိၣ်ဝဲ ၃၀၀ ဘျဲၣ်​ညါ​လီၤ. ပူၤကွံာ်​အ​နံၣ်​တယံာ်ဒံးဘၣ်​န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ်​ မၤကွၢ်​ဝဲ​ဆၣ်ဖိ​ကီၢ်ဖိ ဒီး​ပှၤကညီ​အ​စဲလ်​တဖၣ်​ ဒ်သိး​က​ဆဲး​မူ​ဝဲ​အဂီၢ်​လီၤ. အဃိ ပှၤထူး​ပှၤတီၤ​တဖၣ်​ဟ့ၣ်​ဝဲ​စ့​လၢ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ်​အ​အိၣ်​ ဒ်သိး​အဝဲသ့ၣ်​က​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ ပ​ဘၣ်​သံ​လဲၣ်န့ၣ်​လီၤ. အဃိ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ်​ဃုထံၣ်​န့ၢ်ဝဲ တၢ်မနုၤ​လံ​လဲၣ်.

ဂုာ်ကျဲးစၢး​မၤ​ထီထီၣ်​တၢ်​သးသမူ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တနီၤ​နာ်ဝဲ​လၢ ပ​သးပှၢ်​ထီၣ်ဝဲ​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​ မ့ၢ်​လၢ​ထဲ​လ​မံ (Telomeres) လၢ​အ​အိၣ်​လၢ ခြိၣ်​မိၣ်​စိ (Chromosome) အ​ခိၣ်ထိး​ခံ​ကပၤ​လၢာ် အိၣ်​လၢ​ပ​စဲလ်​ပူၤ​န့ၣ်​လီၤ. ထဲ​လ​မံ​န့ၣ်​ဒီသဒၢ​ဝဲ ကၠံ​န် (Gene) အ​တၢ်​လီၤစၢၤ​လီၤသွဲၣ်​တဖၣ်​လၢ စဲလ်​က​နီၤဖး​သး​အဂီၢ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ ဖဲ​ပ​စဲလ်​နီၤဖး​ဝဲ​အသး တဘျီ​လၢ်လၢ်​န့ၣ်​ ထဲ​လ​မံ​န့ၣ်​ဖုၣ်လီၤ​ဝဲ​လီၤ. ဒီး​လၢခံ​ပ​စဲလ်​န့ၣ်​ အမ့ၢ်​တ​ဆဲး​နီၤဖး​အသး​လၢၤဘၣ်​ဒီး ပ​သးပှၢ်​ထီၣ်ဝဲ​န့ၣ်​လီၤ.

 ဖဲ ၂၀၀၉ န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ​အမ့ၢ် အဲ​လံ​စ​ဘဲၤ(လ်) ဘျဲၣ်​ဘၢ ဒီး​အ​ပှၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​တၢ်​အ​ကရူၢ်​န့ၣ်​ ဃုထံၣ်​န့ၢ်ဝဲ န့ဆၢၣ်​ဂာ် အဲစဲ​မ် (Enzyme) တ​ကလုာ်​လၢ​က​တြီဝဲ ထဲ​လ​မံ ဒ်သိး​အ​တ​ဖုၣ်လီၤ​တဂ့ၤ​အဂီၢ် ဒီး​စဲလ်​တ​ပှၢ်ထီၣ်​တဂ့ၤ​အဂီၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ အဝဲသ့ၣ်​အၢၣ်လီၤ​တူၢ်လိာ်ဝဲ​လၢ ထဲ​လ​မံ​န့ၣ်​ “မၤ​ထီထီၣ်ဝဲ​ပှၤ​သးသမူ​တန့ၢ်ဘၣ်​ ဒီး​တ​ဒုးအိၣ်​မူ​ပှၤ​အါန့ၢ် ပ​အဲၣ်ဒိး​အိၣ်မူဝဲ​အသိး​ဘၣ်” န့ၣ်​လီၤ.

တၢ်​ဒုးအိၣ်​ထီၣ်​ စဲလ်​လၢ​အသီ​တဖၣ်​ မ့ၢ်ဝဲ​ကျဲ​တဘိ​လၢ​က​မၤစၢၤ​ပှၤ ဒ်သိး​ပ​သး​သု​တ​ပှၢ်ထီၣ်​ တဂ့ၤ​အဂီၢ်​လီၤ. ဖဲ​ပ​စဲလ်​တဖၣ်​ပှၢ်ထီၣ်​ဒီး ဆဲး​နီၤဖး​သး​အခါ​န့ၣ်​ အဝဲသ့ၣ်​စးထီၣ်​ဆှၢ​တၢ်ကစီၣ်​လၢ အ​ကမၣ်​တဖၣ်​ဆူ စဲလ်​အဂၤ​တဖၣ်​အ​အိၣ်​သ့ အဃိ​ပ​လိၤ​န့ၣ်​ဟဲ​ညိးထီၣ်​ဒီး ပ​တူၢ်ဘၣ်​ တၢ်ဆါ​ယံာ်​ယံာ်​ထၢ​ထၢ ဒီး​ကဲထီၣ်​တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ​တဖၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ပူၤကွံာ်​တယံာ်ဒံးဘၣ်​န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​အိၣ်​လၢ ကီၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်​တဂၤ ဟံးန့ၢ်​ဝဲ​စဲလ်​တဖၣ်​လၢ ပှၤသးပှၢ်​လၢ​အသး​နံၣ်​အိၣ်​ ၁၀၀ ဘျဲၣ်​တဖၣ်​အ​အိၣ်​ ဒ်သိး​က​ဒုးအိၣ်​ထီၣ်​က​ဒီး စဲလ်​လၢ​အသီ​တဖၣ်​လီၤ. ပှၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​တၢ်ဖိ​အခိၣ်​တဂၤ​လၢ​အမ့ၢ် ကၠၢၤ​မး(ခ်) လဲ​မဲ​ထြံ န့ၣ်​ဘိးဘၣ်​သ့ၣ်ညါ​လီၤ​ဝဲ​လၢ စဲလ်​တဖၣ်​ “တ​သးပှၢ်​ထီၣ်​တဂ့ၤ​အဂီၢ် အ​မၤ​ဝဲဒၣ်​သ့”န့ၣ်​လီၤ.

ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​အါဂၤ​န့ၣ်​တဲဝဲ​လၢ ပ​အိၣ်ဒီး​ကသံၣ်​အ​မၠိ​မၠိ​လၢ က​တြီဝဲ​တၢ်​သးပှၢ်​ထီၣ်​ ဘၣ်ဆၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​အိၣ်မူ​အါန့ၢ်ဒံး အ​အဲၣ်ဒိး​အိၣ်မူဝဲ​န့ၣ်​ တန့ၢ်ဘၣ်. ဒီး​စးထီၣ်​လၢ ၁၉ ယၤဖှိၣ်​န့ၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​ အသး​သမူ​ထီထီၣ်ဝဲ​ကယီ​ကယီ​န့ၣ်​လီၤ. မ့ၢ်​လၢ​အဝဲသ့ၣ်​ အိၣ်​ကဆှဲ​ကဆှီ, သူဝဲ​ကသံၣ်​လၢ အ​ဒီသဒၢ​တၢ်ဆါ ဒီး​ကသံၣ်​လၢ​အ​မၤဘျါ​တၢ်ဆါ​တဖၣ်​အဃိ. ပှၤ​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​တနီၤ​န့ၣ်​ နာ်ဝဲ​လၢ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​အသး​သမူ​န့ၣ်​ က​အိၣ်မူ​ဘၣ်​ဒ်​တၢ်​ပာ်ပနီၣ်​ အသး​နံၣ်​အသိး​လီၤ.

အ​ပူၤကွံာ်​အ​နံၣ်​ ၃,၅၀၀ န့ၣ်​ ပှၤ​ကွဲး​လံာ်စီဆှံ​လၢ​အမ့ၢ် စီၤ​မိၤၡ့​န့ၣ်​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​လၢ “ပ​နံၣ်​တဖၣ်​အမုၢ်နံၤ​န့ၣ်​ မ့ၢ်​အ​နံၣ်​နွံဆံ​လီၤ. ဒီး​လၢ​တၢ်ဂံၢ်​တၢ်ဘါ​အဃိ​န့ၣ်​ မ့ၢ်​အိၣ်​အ​နံၣ်​ဃိးဆံ​ဒီး, တၢ်​လၢ​အဂံၢ်​အဘါ​န့ၣ်​ မ့ၢ်​တၢ်ကိၢ်​တၢ်ဂီၤ, ဒီး​တၢ်နး​တၢ်ဖှီၣ်​လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ဒံကွံာ်ဝဲ, ဒီး​ပ​ယူၤ​ထီၣ်​ကွံာ်လီၤ.” (စံးထီၣ်​ပတြၢၤ ၉၀:၁၀) အဃိ​ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​ ဂုာ်ကျဲးစၢး​လၢ က​မၤ​ထီထီၣ်ဝဲ ပ​သးသမူ​အဂီၢ်​သနာ်က့ ပ​က​အိၣ်မူ​ဘၣ်​ဒ်​စီၤ​မိၤၡ့ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​အသိး​လီၤ.

ပ​မ့ၢ်​ထိၣ်သတြီၤ​ပ​တၢ်အိၣ်မူ​ဒီး တၢ်ဘၣ်တ့​အဂၤ​တနီၤ​န့ၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​တၢ်အိၣ်မူ​ဖုၣ်ဝဲ​လီၤ. အဒိ, ချိၣ်​ဆှုၣ်​ဂီၤ ဒီး​ချိၣ်​တံာ်​တ​ကလုာ် လၢ​အ​အိၣ်ဝဲ​လၢ​ပီၣ်လဲၣ်​ခံဒး​န့ၣ်​ အိၣ်မူဝဲ​အါန့ၢ်​အ​နံၣ်​ ၂၀၀ လီၤ. ဒီး​သ့ၣ်​ဂီၤ​ဖးဒိၣ်​တ​ကလုာ်​စ့ၢ်ကီး​န့ၣ်​ အိၣ်မူဝဲ​တုၤလၢ​အ​နံၣ်​ ၁,၀၀၀ ညါ​လီၤ. အဃိ ပ​မ့ၢ်​ထိၣ်သတြီၤ​က့ၤ ပ​တၢ်အိၣ်မူ​ဒီး တၢ်ဘၣ်တ့​သ့ၣ်​တဖၣ်​အံၤန့ၣ်​မ့ၢ် ‘ပ​က​အိၣ်မူ​ဘၣ်​ထဲ​အ​နံၣ်​ ၇၀ ဒီး ၈၀ လီၤ​ဧါ.’