1, 2. Inki mutindu nsi-ntoto sobaka banda na bilumbu ya Noa, mpi nki mutindu Abrami vandaka kudiwa?

ABRAMI ke tala na ntama, meso na yandi ke tala ziggourat, tempelo mosi ya nene yina vandaka kumonana na Ure, mbanza yina yandi vandaka kuzinga. * Makelele vandaka ngolo kuna mpi midinga vandaka kutombuka. Banganga-nzambi ya nzambi-ngonda vandaka diaka kupesa bimenga. Meka kumona na mabanza mutindu Abrami ke pesa mukongo mpi ke nikisa ntu ti meso na yandi sambu na kumonisa nde yandi ke sepela ve. Ntangu yandi ke vutuka na nzo na kati ya bibuka ya bantu yina me fuluka na babala-bala, ntembe kele ve nde yandi yindulaka lusambu ya biteki yina fulukaka na Ure. Lusambu yina ya mvindu mwanganaka kibeni na nsi-ntoto banda na bilumbu ya Noa!

² Noa fwaka bamvula zole na ntwala nde Abrami kubutuka. Ntangu Noa ti dibuta na yandi basikaka na maswa na nima ya Mvula ya Ngolo, yandi pesaka Yehowa Nzambi kimenga, ebuna Yehowa basisaka nkongolo. (Kuy. 8:20; 9:12-14) Na ntangu yina, kaka lusambu mosi mpamba vandaka na nsi-ntoto: Lusambu ya bunkete. Bambandu kumi lutaka tuka na bilumbu ya Noa tii ya Abrami. Diambu yina ke monisa nde bamvula mingi lutaka mpi bantu kumaka mingi mpenza, kansi bantu fioti vandaka kusambila Yehowa. Bantu ya bisika yonso vandaka kusambila banzambi ya mimpani. Ata Tera, tata ya Abrami vandaka kusambila biteki, ziku yandi vandaka mpi kusala biteki.—Yoz. 24:2.

3. Ntangu Abrami vandaka kuzinga, inki kikalulu yandi monisaka, mpi nki beto lenda longuka na diambu yango?

³ Abrami vandaka ya kuswaswana ti bantu mingi ya nziunga na yandi sambu na lukwikilu na yandi na Nzambi. Nkutu, na nima, na ngolo ya mpeve santu ntumwa Polo bingaka yandi “tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu”! (Tanga Baroma 4:11.) Bika beto tadila ntangu yai mambu yina sadisaka Abrami na kuyedisa lukwikilu na yandi.  Mpidina yo lenda sadisa beto na kulonguka mambu mingi sambu na kuyedisa lukwikilu na beto.

4, 5. Ziku nani longaka Abrami mambu ya Yehowa, mpi sambu na nki beto lenda tuba nde yo lenda vanda mpidina?

⁴ Inki mutindu Abrami zabaka mambu ya Yehowa Nzambi? Beto me zaba nde, Yehowa vandaka ti bansadi ya kwikama na bilumbu yina. Semi vandaka nsadi ya kwikama. Ata yandi vandaka ve mwana ya ntete ya bana tatu ya Noa, mbala mingi yandi ke tangamaka na kisika ya ntete. Ziku, sambu Semi vandaka ti lukwikilu ya ngolo mpenza. * Mwa ntangu na nima ya Mvula ya Ngolo, Noa bingaka Yehowa nde: “Nzambi ya Semi.” (Kuy. 9:26) Semi monisaka luzitu sambu na Yehowa mpi lusambu ya bunkete.

⁵ Keti Abrami zabaka Semi? Yo lenda vanda mutindu yina. Yindula nde Abrami kele mwana ya fioti. Yo fwete vanda nde, yandi vandaka kusepela mingi na kulonguka nde yandi vandaka ti nkaka mosi, yina vandaka na luzingu bamvu-nkama iya me luta! Semi monaka mambi yina vandaka kusalama na ntwala ya Mvula ya Ngolo, yandi monaka mpi Mvula ya Ngolo ya nene yina yobisaka ntoto, mutindu makanda ya ntete salamaka ntangu bantu vandaka kukuma mingi na ntoto, mpi mambu ya mbi yina kukolama ya Nimrodi basisaka na kutungaka Nzo-Zulu ya Babele. Semi, muntu ya kwikama, vukanaka ve na kukolama yina, yo yina ntangu Yehowa vwalangasaka ndinga ya bantu ya nzo-zulu yina, Semi ti dibuta na yandi landaka kutuba ndinga ya kisina yina bantu vandaka kutuba, ndinga ya Noa. Abrami mpi vandaka na kati ya dibuta yina. Ntembe kele ve nde, ntangu Abrami vandaka kuyela, yandi vandaka ti luzitu ya mingi sambu na Semi. Diaka, bamvula mingi yina Abrami vandaka na luzingu, Semi mpi vandaka na luzingu. Yo yina, yo lenda vanda nde Abrami longukaka mambu ya Yehowa na Semi.

6. (a) Inki mutindu Abrami monisaka nde yandi tulaka dikebi na dilongi ya nene yina yandi longukaka na Mvula ya Ngolo? (b) Abrami ti Sarai vandaka ti luzingu ya nki mutindu?

⁶ Yo vanda mpidina to ve, Abrami bakaka dilongi ya nene na mambu yina salamaka na Mvula ya Ngolo. Yandi salaka bikesa sambu na kutambula ti Nzambi mutindu Noa tambulaka ti Nzambi. Yo yina, Abrami buyaka lusambu ya biteki mpi swaswanaka ti bantu ya Ure, mbala ya nkaka ata ti bantu ya dibuta na yandi. Kansi, yandi zwaka nkento mosi ya mbote. Yandi kwelaka Sarai, nkento mosi yina vandaka kitoko  mingi mpi ti lukwikilu ya ngolo na Yehowa. * Ata bo vandaka kubuta ve, bankwelani yai vandaka kusepela na kusadila Yehowa kumosi. Bo sansaka mpi Loti, mwana-mpangi ya Abrami, yina vandaka mwana-nsiona.

7. Inki mutindu balongoki ya Yezu fwete landa mbandu ya Abrami?

⁷ Abrami bikaka ve Yehowa ata fioti sambu na lusambu ya biteki yina vandaka na Ure. Yandi ti Sarai ndimaka kuvanda ya kuswaswana ti bantu yina vandaka kusambila biteki. Kana beto ke zola kuyedisa lukwikilu ya masonga, beto fwete ndima kusala mutindu mosi. Beto mpi fwete ndima kuvanda ya kuswaswana. Yezu tubaka nde balongoki na yandi ta vanda “ve bantu ya nsi-ntoto” mpi nde nsi-ntoto ta menga bo sambu na yo. (Tanga Yoane 15:19.) Kana nge me waka mpasi na ntima sambu bantu ya dibuta na nge to ya kisika yina nge ke zingaka me buyaka nge sambu nge me bakaka lukanu ya kusadila Yehowa, kuvila ve nde nge kele ve nge mosi. Nge ke landa mbandu ya mbote ya Abrami ti Sarai yina sadilaka Nzambi na kwikama yonso.

8, 9. (a) Inki diambu Abrami kutanaka ti yo yina yandi lendaka kuvila ve? (b) Inki nsangu Yehowa pesaka Abrami?

⁸ Kilumbu mosi, Abrami kutanaka ti diambu mosi yina yandi lendaka kuvila ve. Yandi bakaka nsangu yina katukaka na Yehowa Nzambi! Biblia ke tuba ve mambu mingi na mutindu Abrami zwaka yo, kansi yo ke tuba kaka nde: “Nzambi ya nkembo” monanaka na bakala yina ya kwikama. (Tanga Bisalu 7:2, 3.) Ziku na nzila ya wanzio, Abrami monaka mwa fioti nkembo ya kuyituka ya Mfumu ya luyalanganu. Beto lenda meka kumona na mabanza kiese yina Abrami waka ntangu yandi monaka luswaswanu na kati ya Nzambi ya moyo ti biteki ya kukonda luzingu yina bantu ya ntangu na yandi vandaka kusambila.

⁹ Inki nsangu Yehowa pesaka Abrami? “Basika na insi na nge mpi na bantu ya dibuta na nge mpi kwisa na insi yina mono ta songa nge.” Yehowa tubaka ve nki insi yandi vandaka kuyindula—yandi tubaka kaka nde yandi ta songa Abrami insi yango. Ya ntete, Abrami fwete bikisa insi na yandi mpi bampangi na yandi. Na binkulu ya bantu ya Moyen-Orient ya ntangu ya ntama, dibuta vandaka mfunu mingi. Mbala mingi, kana muntu kubikisa bampangi na yandi mpi kukwenda kuzinga ntama, bantu vandaka kumona yo diambu ya mbi kibeni; sambu na bankaka yo vandaka mbi kuluta lufwa!

10. Sambu na nki yo vandaka kibansa sambu na Abrami mpi Sarai na kubikisa nzo na bo na Ure?

¹⁰ Kubikisa insi na yandi vandaka kulomba kibansa. Banzikisa ke monisa nde, Ure vandaka mbanza mosi ya kimvwama mpi ya kuvandaka ti mambu mingi. (Tala lupangu “ Mbanza Yina Abrami ti Sarai Bikaka.”) Bima yina bo sengumunaka na mbanza yina ke monisa nde, banzo ya kitoko kibeni vandaka na Ure; banzo ya nkaka vandaka ti basuku kumi na zole to mingi sambu na dibuta mpi bansadi, mpi pavema  vandaka na kibansala ya kati. Na kati ya bima ya nkaka ya mbote, beto lenda tanga mabulu ya masa ya kunwa, bisika ya kuyobila mpi bakabine. Yibuka mpi nde Abrami ti Sarai vandaka ve baleke; ziku Abrami vandaka ti bamvula 70 na ndambu mpi Sarai 60 na ndambu. Ntembe kele ve nde, kaka mutindu bakala yonso ya mbote ke zolaka sambu na nkento na yandi, Abrami vandaka kuzola nde Sarai kuvanda na luzingu ya mbote mpi bo tanina yandi mbote. Yindula masolo yina bo taka sambu na mukumba yina, mpi bangiufula ti keti-keti yina bo lendaka kuvanda ti yo. Yo fwete vanda nde Abrami sepelaka mingi ntangu Sarai ndimaka mukumba yina! Bonso Abrami, Sarai ndimaka kubikisa kimvwama yonso yina bo vandaka ti yo na nzo.

11, 12. (a) Yo lombaka nde Abrami ti Sarai kubaka nki bangidika mpi nki balukanu na ntwala ya kubikisa Ure? (b) Inki mutindu nge lenda tubila mambu yina salamaka na kilumbu yina bo bikisaka Ure?

¹¹ Na nima ya kubaka lukanu, Abrami ti Sarai vandaka ti mambu mingi ya kusala. Kisalu ya nene ya kukanga bima mpi kuyidika yo vandaka kuvingila bo. Inki bo ta nata na nzietelo yai ya bo ke zaba ve kisika yina bo ke kwenda, mpi inki bo ta bikisa? Kansi diambu ya kuluta mfunu, yo lombaka mpi nde bo baka lukanu kana nki bo ta sala sambu na dibuta na bo mpi bansadi na bo. Inki bo ta sala sambu na tata ya Abrami, Tera yina kumaka mununu? Bo bakaka lukanu ya kunata yandi mpi kutanina yandi tii yandi ta fwa. Ziku yandi ndimaka na ntima ya mvimba, sambu disolo yango ke zabisa beto nde Tera muntu basisaka dibuta na yandi na Ure. Yo ke monana nde, yandi yambulaka lusambu ya biteki. Yo lombaka mpi nde Loti, mwana-mpangi ya Abrami, kukwenda ti bo.—Kuy. 11:31.

¹² Nsuka-nsuka, kilumbu ya kukwenda lungaka. Meka kumona na mabanza mutindu kimvuka ya bantu ti bambisi me vukana na nganda ya bibaka ya mbanza Ure mpi dibulu na yo ya nene. Dibuta ya Abrami mpi bansadi yidikaka bima yonso. Bo tulaka bima na zulu ya bashamo mpi bampunda; bo vukisaka bitwisi yina bo bakaka. Mpi ntangu yai, bo yonso vandaka na kiese ya kukwenda. * Ziku bo vandaka kutala Abrami mpi ke vingila nde yandi songa bo na kukwenda. Nsuka-nsuka, ntangu lungaka, bo kwendaka, mpi bikisaka Ure sambu na kimakulu.

13. Inki mutindu bubu yai bansadi mingi ya Yehowa ke monisaka mpeve yina me fwanana ti ya Abrami mpi Sarai?

¹³ Bubu yai, bansadi mingi ya Yehowa me bakaka lukanu ya kukwenda kisika yina bo kele ti mfunu ya bansamuni ya Kimfumu mingi. Bankaka me bakaka lukanu ya kulonguka ndinga ya mpa sambu na kuyedisa kisalu na bo ya kusamuna. To bankaka me bakaka lukanu ya kumeka mitindu ya nkaka ya kusamuna yina bo me salaka ntete ve. Mbala mingi balukanu ya mutindu yina ke lombaka bibansa—luzolo ya kubuya mwa bima ya kinsuni. Yo ke vandaka kiese mpenza ntangu bansadi ya Yehowa ke monisaka mpeve yina, mpidina bo ke landaka mbandu  ya Abrami ti Sarai! Kana beto monisa lukwikilu ya mutindu yina, beto lenda tula ntima nde ntangu yonso Yehowa ta pesa beto mingi kuluta yina beto ke pesaka yandi. Yandi ke kondaka ve kupesa bantu lufutu sambu na lukwikilu na bo. (Baeb. 6:10; 11:6) Keti yandi salaka yo sambu na Abrami?

14, 15. Nzietelo vandaka nki mutindu katuka na Ure tii na Arani, mpi ziku sambu na nki Abrami bakaka lukanu ya kuvanda na Arani sambu na mwa ntangu?

¹⁴ Malembe-malembe bantu yina yikanaka ti nzietelo. Beto lenda meka kumona na mabanza mutindu Abrami ti Sarai ke tambula na zulu ya bampunda mpi na nima na makulu, mpi mutindu makelele ya masolo na bo ke vukana ti makelele ya bangunga yina bo me kanga na mikaba ya bampunda. Malembe-malembe, ata bo me salaka ntete ve nzietelo ya mutindu yina, bo yikanaka ti kusala camp mpi kukatula yo. Bo vandaka mpi kusadisa Tera yina vandaka mununu na kuvanda mbote na zulu ya shamo to ya mpunda. Bo kwendaka na ndambu ya nordi-westi, bo vandaka kutambula na balweka ya Nzadi ya Efrate. Bo landaka kusala nzietelo na nsungi ya bilumbu mpi bamposo.

¹⁵ Nsuka-nsuka, na nima ya kutambula bakilometre kiteso ya 960, bo kumaka na bisasa ya bantu ya Arani, mbanza mosi ya kimvwama yina vandaka ti panda-nzila na ndambu ya Esti-Westi, na banzila ya  bantu ya mumbongo. Dibuta ya Abrami telamaka pana, mpi zingaka kuna sambu na mwa ntangu. Ziku Tera lembaka mingi yo yina mpila ya kusala diaka nzietelo vandaka ve.

16, 17. (a) Inki kuwakana siamisaka Abrami? (b) Inki mutindu Yehowa sakumunaka Abrami ntangu yandi vandaka na Arani?

¹⁶ Na nima, Tera fwaka ti bamvula 205. (Kuy. 11:32) Abrami bakaka kikesa ya mingi ntangu Yehowa solulaka diaka ti yandi. Yehowa vutukilaka bantuma yina yandi pesaka Abrami na Ure, mpi pesaka yandi balusilu ya nkaka. Abrami zolaka kukuma “dikanda ya nene,” mpi sambu na yandi, mabuta yonso ya ntoto ta baka balusakumunu. (Tanga Kuyantika 12:2, 3.) Sambu kuwakana yina Abrami salaka ti Nzambi siamisaka yandi, Abrami bakisaka nde ntangu lungaka sambu na kukwenda.

¹⁷ Kansi, ntangu yai yandi vandaka ti bima mingi ya kukanga, sambu Yehowa sakumunaka Abrami ntangu yandi zingaka na Arani. Biblia ke tubila “kimvwama na yandi yonso ti bampika yonso ya bo sumbaka na bwala Arani.” (Kuy. 12:5) Sambu na kukuma dikanda, yo lombaka nde Abrami kuvanda ti bima mingi mpi bansadi, disongidila dibuta mosi ya nene. Yehowa ke kumisaka ve ntangu yonso bansadi na yandi bamvwama, kansi yandi ke pesaka bo bima yonso yina bo ke vandaka na yo mfunu sambu na kulungisa lukanu na yandi. Sambu Abrami bakaka kikesa, yandi landaka kusala nzietelo na kisika yina yandi zabaka ve.

18. (a) Inki ntangu Abrami monaka diambu mosi ya mfunu na disolo ya bangwisana ya Nzambi ti bantu na yandi? (b) Inki mambu ya nkaka ya mfunu monanaka na Nisani 14 ya bamvula yina landaka? (Tala lupangu “ Dati Mosi ya Mfunu na Disolo ya Biblia.”)

¹⁸ Yo lombaka kusala bilumbu mingi katuka na Arani tii na Karkemishi, kisika bantu mingi yina vandaka kusala nzietelo vandaka kusabuka Efrate. Ziku, yo kele na kisika yai Abrami monaka diambu mosi ya mfunu na disolo ya bangwisana ya Nzambi ti bantu na yandi. Yo ke monana nde, Abrami sabukaka Efrate ti kimvuka yina ya bantu na kilumbu ya 14 ya ngonda yina bo kumaka kubinga na nima Nisani, na mvu 1943 N.T.B. (Kub. 12:40-43) Ntoto yina Yehowa silaka na kupesa Abrami vandaka na sudi. Kilumbu yina, kuwakana yina Nzambi salaka ti Abrami yantikaka kulungana.

19. Lusilu yina Yehowa pesaka Abrami vandaka kutadila mpi nki, mpi ziku yo yibusaka Abrami nki?

¹⁹ Abrami kwendaka na ndambu ya sudi  ya ntoto yina, mpi kimvuka yina ya bantu telamaka pene-pene ya banti ya nene ya More, pene-pene ya Sikemi. Kuna Yehowa solulaka diaka ti Abrami. Lusilu yina Nzambi pesaka yandi ntangu yai vandaka kutadila nkuna na yandi, to bana ya Abrami yina zolaka kubaka ntoto yina. Keti Abrami yindulaka mbikudulu yina Yehowa tubaka na Edeni, yina tubilaka “nkuna,” to mwana, yina kilumbu mosi zolaka kugulusa bantu na makwisa? (Kuy. 3:15; 12:7) Mbala ya nkaka. Kansi, yo lenda vanda nde yandi yantikaka kubakisa mwa fioti nde yandi vandaka ti mukumba na kati ya lukanu ya nene yina Yehowa vandaka kuyindula.

20. Inki mutindu Abrami monisaka ntonda sambu na lukumu yina Yehowa pesaka yandi?

²⁰ Abrami monisaka ntonda mingi sambu na lukumu yina Yehowa pesaka yandi. Ntangu yandi vandaka kutambula na ntoto yina—ntembe kele ve nde na dikebi yonso, sambu bantu ya Kanana vandaka kaka kuzinga kuna—Abrami telamaka mpi tungaka bamesa-kimenga sambu na Yehowa, ntete na More, mpi na nima na Betele. Yandi bingaka zina ya Yehowa, ziku sambu na kumonisa ntonda ya masonga na Nzambi na yandi ntangu yandi vandaka kuyindula makwisa ya bana na yandi. Mbala ya nkaka yandi vandaka mpi kusamuna na bantu ya Kanana yina vandaka na nziunga na yandi. (Tanga Kuyantika 12:7, 8.) Kansi, bampasi ya nene yina zolaka kumeka lukwikilu ya Abrami vandaka kuvingila yandi. Na mayele yonso, Abrami vandaka kuyindula ve nzo mpi luzingu ya mbote yina yandi bikaka na Ure. Yandi vandaka kutala na ntwala. Baebreo 11:10 ke tuba sambu na Abrami nde: “Yandi vandaka kuvingila mbanza yina kele ti bafondasio ya kieleka, yina Nzambi salaka pula na yo mpi tungaka.”

21. Inki mutindu nzayilu na beto ya Kimfumu ya Nzambi me swaswana ti ya Abrami, mpi nge me baka lukanu ya kusala inki?

²¹ Beto bantu yina ke sadila Yehowa bubu yai, me zaba mambu mingi sambu na mbanza yina ya kifwani—Kimfumu ya Nzambi—kuluta Abrami. Beto me zaba nde Kimfumu yina ke yala na zulu mpi ntama mingi ve yo ta sukisa ngidika yai, mpi beto me zaba nde nkuna ya Abrami yina bo silaka bamvula mingi, Yezu Kristu, kele ntangu yai na kuyala Kimfumu yina. Beto ta vanda ti dibaku ya mbote kibeni na kumona ntangu yina Abrahami ta vanda diaka na luzingu mpi nsuka-nsuka ta bakisa lukanu ya Nzambi yina yandi lendaka ve kubakisa mbote-mbote na ntangu yina! Keti nge ta zola kumona mutindu Yehowa ta lungisa balusilu na yandi yonso? Kana mpidina, landa kusala mambu yina Abrami salaka. Monisa mpeve ya kuditambika, bulemfu, mpi ntonda sambu konso mukumba yina Yehowa me pesaka nge. Kana nge landa mbandu ya lukwikilu ya Abrami, “tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu,” yandi ta kuma, na mutindu mosi buna, tata na nge mpi!