Ginhigugma Nila ang Pulong sang Dios

ANG importante nga mga mensahe masami nga gina-translate sa madamo nga lenguahe para maintiendihan ini sang madamo nga tawo. Ang Biblia, nga amo ang Pulong sang Dios, may importante nga mensahe. Bisan pa madugay na ini nga ginsulat, ang mga butang nga mabasa diri “ginsulat sa pagtudlo sa aton” kag nagahatag sa aton sing lugpay kag paglaum para sa palaabuton.—Roma 15:4.

Gani nagakaigo gid nga ang Biblia matigayon sa madamo nga lenguahe kay nagaunod ini sing pinakaimportante nga mensahe. Halin pa sang una, may mga tawo nga nagtinguha gid nga i-translate ang Biblia bisan pa may malubha sila nga balatian, pagdumili sang gobierno, kag bisan pa patyon sila. Ngaa? Bangod ginahigugma gid nila ang Pulong sang Dios. Yari ang pila sa importante nga kasaysayan sa pag-translate sang Biblia.

“Mas Mahapos Matun-an sang mga Taga-Inglaterra ang Kasuguan ni Cristo sa Ingles”

Sang natawo si John Wycliffe sang mga 1330, ang mga sermon sa simbahan sa Inglaterra ginahambal sa Latin. Pero, kinaandan na nga ginagamit sang kalabanan nga tawo ang Ingles sa ila paghambalanay. Nagainingles sila kon mag-istorya sa ila mga kaingod kag bisan pa kon mangamuyo.

Si Wycliffe, nga isa ka Katoliko nga pari, maayo maghambal sing Latin. Pero para sa iya, indi husto nga gamiton ang Latin sa pagtudlo sang Biblia, kay ginkabig niya nga lenguahe lamang ini sang mga tawo nga may mataas nga tindog sa komunidad. “Ang ihibalo sa kasuguan sang Dios,” sulat niya, “dapat itudlo sa lenguahe nga pinakamahapos mahangpan, kay ang ginatudlo amo ang pulong sang Dios.” Gani, si Wycliffe kag ang iya mga kaupod nagtukod sang isa ka grupo para i-translate ang Biblia sa Ingles nga naglawig sing 20 ka tuig.

 Ang ila gin-translate nga Biblia wala ginbaton sang Katoliko nga Simbahan. Ang The Mysteries of the Vatican nagpaathag kon ngaa gindumilian ini: “Mahimo na makomparar sang mga lego ang Cristianismo sang una sa Katolisismo subong . . . Nangin maathag gid nga daku ang kinatuhayan sang panudlo sang Tagtukod sang Cristianismo kag sang isa nga nagtangdo sa iya kaugalingon [ang papa].”

Si Pope Gregory XI nagpagua sang lima ka proklamasyon nga nagapakamalaut kay Wycliffe. Pero wala nag-untat si Wycliffe. Nagsiling sia: “Mas Mahapos Matun-an sang mga Taga-Inglaterra ang Kasuguan ni Cristo sa Ingles. Nabatian ni Moises ang kasuguan sang Dios sa iya mismo kaugalingon nga lenguahe, kag amo man ang mga apostoles ni Cristo.” Sang mga 1382, wala madugay antes napatay si Wycliffe, ginpagua sang iya grupo ang una nga Ingles nga bersion sang kompleto nga Biblia. Mga napulo ka tuig sang ulihi, ginpagua sang isa sang iya kaupdanan ang isa ka bersion nga ginrebisar kag mas mahapos basahon.

Wala pa sadto sang mga imprintahan, gani ang kada manuskrito maid-id nga ginkopya sa sulod sang mga napulo ka bulan! Bangod nabalaka gid ang simbahan nga mapanagtag ini nga mga kopya sang Biblia, namahog ang arsobispo nga ma-ekskomulgar ang bisan sin-o nga magbasa sini. Sobra 40 ka tuig pagkatapos napatay si Wycliffe, sa mando sang papal council, ginpakutkot pa gid kag ginpasunog sang mga klero ang iya mga tul-an kag ginhaboy ang iya abo sa suba Swift. Pero, ang Biblia ni Wycliffe gin-usisa gihapon sang mga sinsero nga nagapangita sang kamatuoran. Si Professor William M. Blackburn nagsiling: “Madamo gid nga kopya sang Biblia ni Wycliffe ang napanagtag kag natigayon sang nagsunod nga mga henerasyon.”

Isa ka Biblia Para sa Ordinaryo nga Tawo

Pagligad sang 200 ka tuig, wala na ginahambal ang Ingles nga lenguahe nga gingamit ni Wycliffe. Ang isa ka bataon nga ministro malapit sa Bristol naluyahan gid kay diutay lamang ang makaintiende sang Biblia. Ini nga ministro amo si William Tyndale. Isa ka bes, nabatian niya nga nagsiling ang isa ka edukado nga tawo nga mas maayo pa nga wala sing kasuguan sang Dios sangsa wala sing kasuguan sang papa. Nagsiling si Tyndale nga kon tugutan sia sang Dios, siguraduhon gid niya nga mas madamo pa sing matun-an sa Biblia ang ordinaryo nga tawo sangsa edukado nga tawo.

Ang ginbasehan ni Wycliffe sang iya translation amo ang Latin Vulgate kag ginkopya lang ini sang kamot. Pero, ang ginbasehan ni Tyndale sang iya translation amo ang orihinal nga Hebreo kag Griego, kag ginsugdan niya ang pag-translate sang 1524 sang nagkadto sia sa Germany. Dayon, ginpaimprinta niya ang mga kopya sini sa Cologne. Sang ulihi, nahibal-an ini sang mga kaaway ni Tyndale, gani ginkumbinsi nila ang Senado sang Cologne nga magmando nga kompiskahon ang tanan nga kopya sang iya gin-translate.

Nalagyo si Tyndale sa siudad sang Worms sa Germany, kag ginpadayon niya ang pag-translate. Sang ulihi, ang Ingles nga mga kopya sang  Griegong Kasulatan ni Tyndale sekreto nga ginpadala sa Inglaterra. Sa sulod sang anom ka bulan, madamo nga kopya sini ang nabaligya, amo nga nagpatawag dayon ang mga obispo sing miting kag nagmando nga pangsunugon ang Biblia.

Agod pauntaton ang paglapnag sang pagbasa sang Biblia kag ang lain nga panudlo ni Tyndale, ginmanduan sang obispo sang London si Sir Thomas More nga magsulat man para pakalainon ang panudlo ni Tyndale. Naakig gid si More kay gingamit ni Tyndale ang tinaga nga “kongregasyon” sa baylo nga “simbahan,” kag ang “senyor” ukon “gulang” sa baylo nga “pari.” Ini nga mga tinaga nagkuwestyon sa awtoridad sang papa kag sa kinatuhayan sang klero kag lego. Ginpakamalaut man niya ang translation ni Tyndale sang Griego nga tinaga nga a·gaʹpe, kay gin-translate niya ini nga “gugma” sa baylo nga “kaalwan.” “Makapalain gid sa Simbahan ini nga ideya,” siling sang libro nga If God Spare My Life, “kay ang indi pagpabalor sa kaalwan mahimo makabuhin sa dalagku nga mga donasyon, indulhensia, kag mga palanublion nga ginpapati sa mga debotado subong amo ang paagi nga makakadto sila sa langit.”

Ginsuportahan man ni Thomas More ang pagsunog sa “mga erehes,” amo nga sang Oktubre 1536, ginbitay si Tyndale kag ang iya lawas ginsunog sa isa ka poste. Sang ulihi, si Thomas More ginpugutan man sang naakig sa iya ang hari. Pero, ginhimo sia nga santo sang Romano Katoliko nga Simbahan sang 1935, kag ginpadunggan sia ni Pope John Paul II sang tuig 2000 subong patron sang mga pulitiko.

Wala gid nakabaton si Tyndale sina nga pagpadungog. Pero, antes sia mapatay, gintingob sang iya abyan nga si Miles Coverdale ang lainlain nga bahin sang iya translation kag nangin isa ini ka kompleto nga Biblia. Amo ini ang una nga translation sa Ingles halin sa orihinal nga mga lenguahe! Mabasa na subong sang ordinaryo nga tawo ang Pulong sang Dios. Paano naman gin-translate ang Biblia sa iban pa nga lenguahe?

“Daw Imposible Gid”

Handum gid sang isa ka misyonero nga taga-Britanya nga si Robert Morrison nga maimprinta ang bug-os nga Biblia sa Intsik nga lenguahe bisan pa nagpamalabag ang iya mga paryente kag mga abyan. Gani, nagpanakayon sia pakadto sa China sang 1807. Indi mahapos ang iya himuon nga pag-translate. “Daw imposible gid ang hilikuton bangod sang madamo nga kabudlayan,” siling ni Charles Grant, direktor sadto sang East India Company.

Pag-abot ni Morrison sa China, nabal-an niya nga ginadumilian ang mga Intsik sa pagtudlo sang ila lenguahe sa mga dumuluong. Kamatayon ang sentensia kon lapason ini. Para maproteksionan sia kag ang mga nagatudlo sa iya, wala sia anay magua-gua sa iya ginaistaran nga balay. Ang isa ka report nagsiling nga “sa tapos sang duha ka tuig nga pagtuon, makahambal na sia,  makabasa, kag makasulat sing Mandarin kag iban pa nga dialekto. Sa amo man nga tion, ang emperador nagpagua sing kasuguan nga isa ka krimen ang pag-imprinta sang Cristianong mga libro, kag may sentensia ini nga kamatayon. Bisan pa nabutang sa katalagman ang iya kabuhi, natapos ni Morrison ang pag-translate sang bug-os nga Biblia sa Intsik nga lenguahe sang Nobiembre 25, 1819.

Sang 1836, mga 2,000 ka kompleto nga kopya sang Biblia, 10,000 ka kopya sang Griegong Kasulatan, kag 31,000 ka tulun-an ang naimprinta sa Intsik nga lenguahe. Bangod sa gugma sa Pulong sang Dios nangin posible ini tanan.

Ang Biblia sa Sulod sang Ulunan

Duha ka semana pagkatapos sang kasal sang Amerikano nga misyonero nga si Adoniram Judson kag sang iya asawa nga si Ann sang Pebrero 1812, nagpanakayon sila pakadto sa Burma kag nag-istar didto sang 1813. * Dayon nagtuon sila sing Burmese, nga isa sa pinakamabudlay nga lenguahe. Pagkatapos sang pila ka tuig nga pagtuon, si Judson nagsulat: “Nagtuon kami sang isa ka lenguahe nga ginahambal sang mga tawo nga may tuhay gid nga panghunahuna sangsa amon . . . Wala kami sang diksionaryo kag interpreter.”

Ang mga kabudlayan sa pagtuon sang Burmese nga lenguahe wala nagpugong kay Judson. Sang Hunyo 1823, natapos niya ang pag-translate sang Cristianong Griegong Kasulatan sa Burmese. Sang ulihi, nag-entra sa giyera ang Burma. Ginsuspetsahan si Judson nga isa ka espiya, gani ginpriso sia kag gingapos sang mga grilyos sa isa ka poste para indi sia makahulag. “Sang gintugutan si Mr. Judson nga makita niya ang iya asawa kag makaistoryahanay sila sa Ingles, una pa niya nga ginpamangkot ang parte sa na-translate nga manuskrito sang Bag-ong Katipan,” siling ni Francis Wayland sa 1853 nga libro parte sa kabuhi ni Judson. Para indi maagup-upan ukon matagiptipan ang natago nga manuskrito sa idalom sang balay, gintahi ini ni Ann sa sulod sang ulunan kag gindala sa iya bana sa prisuhan. Bisan sa mabudlay gid nga mga kahimtangan, natipigan gihapon ang manuskrito.

Pagkatapos sang pila ka bulan sa prisuhan, ginpagua si Judson. Pero may trahedya naman nga nag-abot sa iya kabuhi. Sina man nga tuig, ginhilanat si Ann sing grabe, kag pagligad sang pila lang ka semana, napatay sia. Mga anom pa lang ka bulan ang nagligad, ang iya wala pa magduha ka tuig nga bata nga si Maria napatay man bangod sang indi mabulong nga balatian. Bisan pa grabe ang kasubo ni Judson, ginpadayon niya gihapon ang pag-translate. Gani sang 1835, nakompleto ang bug-os nga Biblia.

Ginahigugma Mo Bala ang Pulong sang Dios?

Ang gugma sa Pulong sang Dios nga ginpakita sini nga mga translator ginpakita man sang pila ka tawo sadto. Sa dumaan nga Israel, ang salmista nag-amba kay Jehova nga Dios: “O daw ano ang paghigugma ko sang imo kasogoan! Pamalandongan ko ini sa bug-os nga adlaw.” (Salmo 119:97) Ang Biblia indi lamang isa ka dalayawon nga literatura. Nagaunod ini sang importante nga mensahe. Ginapakita mo bala nga ginahigugma mo gid ang Pulong sang Dios paagi sa pagbasa sini sing regular? Makasalig ka nga kon basahon mo ini kag sundon ang imo natun-an, ‘mangin malipayon ka sa paghimo sini.’—Santiago 1:25.

[Nota]

[Blurb sa pahina 8]

“Mas mahapos matun-an sang mga taga-Inglaterra ang kasuguan ni Cristo sa Ingles.”—JOHN WYCLIFFE

[Mga Retrato sa pahina 9]

Si William Tyndale kag ang isa ka panid sang Tyndale nga Biblia

[Credit Line]

Tyndale: From the book The Evolution of the English Bible

[Mga Retrato sa pahina 10]

Si Robert Morrison kag ang iya translation sang kompleto nga Biblia sa Intsik nga lenguahe

[Credit Line]

In the custody of the Asian Division of the Library of Congress

Robert Morrison, engraved by W. Holl, from The National Portrait Gallery Volume IV, published c.1820 (litho), Chinnery, George (1774-1852) (after)/Private Collection/Ken Welsh/The Bridgeman Art Library International

[Mga Retrato sa pahina 11]

Si Adoniram Judson kag ang iya translation sang Biblia sa Burmese

[Credit Line]

Judson: Engraving by John C. Buttre/Dictionary of American Portraits/Dover

[Picture Credit Lines sa pahina 8]

Wycliffe: From the book The History of Protestantism (Vol. I); Bible: Courtesy of the American Bible Society Library, New York