1. Tera te bitaki ae riki n taabo tabeua n taai aika tibwa nako?

I NANONI nga ma nga te ririki ao angia aomata bon iai aia Aro. Ma n taai aika tibwa nako, e a reke te bitaki ae korakora. A a ririkirake mwaitiia aomata aika taku bwa akea aia Aro. Ni koauana, n aaba tabeua angia kaaina a taku bwa akea aia Aro. *​—Mat. 24:12.

2. E aera ngkai a a bati aomata aika akea aia Aro?

² E aera ngkai a a rikirake mwaitiia aomata aika iangoia bwa akea aia Aro? * Tao tabeman a tabe riki ma kakukureian nanoia ke baike a tabeaianga iai. (Ruka 8:14) Tabeman a taua ngkoa te Aro ma a a iangoia ngkai bwa akea te Atua. Ake tabeman a kakoauaa te Atua ma a taku bwa akea bonganan te Aro ao e bobuaka ma te rabakau n aonnaba ao te iango ae eti. Tao a ongongo irouia raoraoia, taan reirei, ke taani kanakorongorongo, bwa e riki te maiu man te ewarutin, ma a aki bati n ongongo reirei aika eti aika kona ni kakoauaa iai te Atua. Ake tabeman a rangi n ribaiia mataniwi n Aaro ake a nanonrang n tangira te mwane ao te nakoa. N taabo tabeua, a tutukaki aia waaki Aaro n te tautaeka.

3. Tera oin te kantaninga n te kaongora aei?

³ E kantaningaira Iesu bwa ti na “reireinia aomata mai buakoia botannaomata nako bwa a na riki bwa taan [rimwina].” (Mat. 28:19) Ti na kangaa ni buokiia aomata aika akea aia Aro bwa a na tangira te Atua ao n riki bwa taan rimwini Kristo? Ti riai n ataia ae aron te aomata ni butimwaea ara rongorongo e  kona ni boboto i aon te tabo are ikawairake iai. N te katoto, e kona ni kaokoro aroia kaain Eurobe ni butimwaea ara rongorongo ni kabotauaki ma kaain Atia. Bukin tera? N te aono n Eurobe, a bati aika ataa taekan te Baibara ao a taneiai ma te koaua ae e karikii bwaai nako te Atua. Ma angia kaain Atia e karako aia atatai n te Baibara ke bon akea, ao a aki kakoauaa ae iai te tia Karikiriki. Oin te kantaninga n te kaongora aei bwa ti na buokaki iai n rotii nanoia aomata nako ake ti kaitiboo ma ngaiia n te mwakuri ni minita, n aki ongeia bwa kaain ia.

4. E aera bwa ti kona ni kateimatoa te iango ae raoiroi?

⁴ Kateimatoa te Iango ae Raoiroi. Ni katoa ririki, bon iai naba aomata aika akea aia Aro ake a a riki bwa Ana Tia Kakoaua Iehova. A bati ake a a kaman taui kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao a un n aroia kaain te Aro ni mwamwanaa te aba. Ake tabeman a aki taui kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai, ao a bati naba ake a riai ni kitan aroaro aika buakaka. Man ana ibuobuoki Iehova, ti kona ni kakoauaa bwa ti na boni kuneia naake “a tauraoi nanoia ni butimwaea te koaua ae kairiia nakon te maiu are aki toki.”​—Mwa. 13:48; 1Tim. 2:​3, 4.

5. E aera ngkai a butimwaea riki ara rongorongo aomata n angiin te tai?

⁵ Bwaina te Atataiaomata ao Taetae ma te Akoi. N angiin te tai, a butimwaea ara rongorongo aomata, tiaki ibukin te baere ti taekinna, ma ibukin arora n taekinna. A kukurei ngkai ti atataiaomata, ti taetae ma te akoi nakoia, ao ti kaota tabeakinaia. Ti aki kairoroiia bwa a na ongora ni baike ti taekin. Ma ti kataia n ota bwa tera bukina ngkai a kakoauai bwaai tabeua n aia Aro. N te katoto, iai tabeman aika aki kani maroroakina taekan te Aro ma te aomata ae a aki kinaa. Ake tabeman a iangoia bwa e kamatauninga titirakinan temanna ana iango ibukin te Atua. Ma ake tabeman a maamaa n noraki ni wareka te Baibara, moarara riki ma Ana Tia Kakoaua Iehova. N aki ongeia bwa tera bukina, ma ti kataia n ota n aia namakin.​—2Tim. 2:​24, kbn.

6. E kangaa te abotoro Bauro ni kaotia ae e kaangaraoa arona ma ana maroro, ao ti na kangaa ni katotongnga?

⁶ Tera ae ti kona ni karaoia ngkana ti noria bwa e aki kukurei te aomata ni kamanenaan taeka n aron “te Baibara,” “te karikibwai,” “te Atua,” ke “te Aro”? Ti kona ni kakairi iroun te abotoro Bauro ao ni kaangaraoa ara maroro ma ngaiia. Ngke e maroro Bauro ma I-Iutaia e kamanena te Koroboki ae Tabu. Ma ngke e maroro ma taani karioiango aika I-Kuriiti n te Areiobako, e aki kaotia ae e mwanewei kibun te Baibara. (Mwa. 17:​2, 3, 22-31) Ti na kangaa ni kakairi n ana katoto Bauro? Ngkana ko kaitiboo ma te aomata ae aki butimwaea te Baibara, e raoiroi riki ngkana ko aki kaotia ae ko mwanewei kiibu nakoina. Ngkana ko nora te aomata bwa e aki kan noraki ni wareware n te Baibara, kataia ni kaota te kibu nakoina n te aro ae aki otara, tao ni kamanena te tareboon.

7. Tao tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga ni kakairi n ana katoto Bauro ae kaotaki n 1 I-Korinto 9:​20-23?

⁷ Kaota te Mwamwannano ao Kakauongo. Ti riai ni kataia n ota irouia aomata bwa tera bukina ngkai a kakoauai bwaai tabeua. (TaeRab. 20:5) Iangoa riki ana katoto Bauro. E ikawairake i buakoia I-Iutaia. E bon riai ni kaangaraoa arona n uarongorongo nakoia Tientaire, ke aomata aika e karako ke bon akea aia atatai ibukin Iehova ao te Koroboki ae Tabu. Tao ti riai naba ni karaoa ara kakaae ke ni maroro ma naake a a mwaatai n te ekaretia, bwa ti aonga n ota ao n atai aroia kaain ara aono.​—Wareka 1 I-Korinto 9:​20-23.

8. Tera te anga teuana ibukini moanakin te maroro i aon te Baibara?

 ⁸ Tiara bwa ti na kakaaeia aika “tau ni kawaraki.” (Mat. 10:11) Ibukini karaoan anne, ti riai ni kaungaia aomata bwa a na kaotii aia iango ao ni kakauongo raoi nakoia. E aki toki n titirakinia aomata te tari te mwaane temanna i Engiran, aia iango ibukin aron reken te kakukurei n te mare, aroni kaikawaakia ataei, ao te nanomwaaka i aan te ribuaka. E kakauongo raoi irouia ao imwina e taku, “Tera am iango n te taeka n reirei aei ae koreaki tao 2,000 te ririki n nako?” Imwina, e a kaota naba te kibu i aon ana tareboon ao e aki taekina “te Baibara.”

9. Ti na kangaa ni buokiia aomata ake a rarawa ni maroroakina taekan te Atua?

⁹ Ti kona n rotii nanoia aomata ake a rarawa ni maroroakina taekan te Atua ngkana ti maroroakini baika rotaki naba iai. N te katoto, a bati aika miroaroa ni bwaini karawa ao te aonnaba. Ngaia are ti kona ni kangai: “Ko bae n ataia ae a bati aia karaobwai taan rabakau aika katotongi tein baike ai kaman iai n te aonnaba. N te katoto, taani karaoa te bwai n taetae a kamatebwaia te taninga, ao taani karaoa te kainrawetaamnei a kamatebwaia te mata. Tera ae rio n am iango ngkana ko tatarai bwain te aonnaba? A riki i bon irouia, iai ae e karikii, ke te bwai riki teuana?” Kakauongo raoi ao imwina ko kona ni kangai: “Ngke a kamatebwaia aron te taninga ao te mata taani karaobwai, ti kona n iangoia bwa a karekea reireiaia mairoun antai. E anaaki nanou n te bwai ae e koreia te tia kario rimoa ae kangai: ‘Te koaua bwa e aki kona n ongo Teuare karika te taninga? Te koaua bwa e aki kona n noraaba Teuare karaoa te mata? . . . Boni Ngaia ae anga te atatai nakoia aomata!’ Tabeman taan rabakau a boraoi n iango ma taeka aikai ao a kakoauaa te karikibwai.” (TaiAre. 94:​9, 10) Imwina, ti kona ni kaota te taamnei man te jw.org^® i aan “Interviews and Experiences” n te kaongora ae bati mwakorona ae “Viewpoints on the Origin of Life.” (Nakon PUBLICATIONS > VIDEOS.) Ke ti kona n angania te boroutia ae Was Life Created? ke The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking.

10. Ti na kangaa ni moana te maroro ma te aomata ae aki kani maroroakina taekan te Atua?

¹⁰ Angia aomata a rangi n tangira reken te maiu ae kakukurei riki n te tai ae imwaia. Ma a bati aika maaku bwa e nang kamaunaaki te aonnaba ke e nang uruaki ao e a aki kona ni maekanaki. E taekinna te mataniwi ae mwamwananga temanna i Norway bwa aomata  ake a aki kani mamaroroakina taekan te Atua, a kani mamaroroakin riki baika riki n te aonnaba. Imwini kamaurakia aomata ao e taku: “Tera am iango, e na reke te maiu ae kakukurei riki n te tai ae imwaira? A kona ni karekea aei taan tautaeka, taan rabakau ni bwain te aonnaba, ke temanna riki?” E kakauongo raoi ao imwina e wareka ke e mwanewea te kibu teuana ae kaota te kantaninga ae kakukurei n te tai ae imwaira. A anaaki nanoia tabeman n ana berita te Baibara ae e na teimatoa n aki toki te aonnaba, ao a na maeka n aki totoki i aona aomata aika raoiroi.​—TaiAre. 37:29; TeMin. 1:4.

11. E aera bwa ti riai ni kamanenai moantaeka aika kakaokoro, ao ti na kangaa ni kakairi n ana katoto Bauro, ae kaotaki n I-Rom 1:​14-16?

¹¹ Ti wanawana ngkana ti kamanenai moantaeka aika kakaokoro nakoia aomata ake ti kawariia. Bukin tera? A boni kakaokoro aomata nako. E kona n anaaki nanon temanna n te bwai teuana ma are temanna e aki nano iai. Tabeman a kukurei ni maroroakina taekan te Atua ke te Baibara, ma ake tabeman a kukurei riki ni maroroakini bwaai tabeua ao imwina ai tibwa baikai. N aki ongeia bwa tera aroia, ma ti riai ni kamanenai ara tai ni maroro iai ma aomata n aekaia nako. (Wareka I-Rom 1:​14-16.) Ma ti riai n ururingnga ae bon Iehova ae karikirakea te koaua i nanoia aomata aika raoiroi nanoia.​—1Kor. 3:​6, 7.

12. Tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga ni maroro ma kaain Atia ake a aki iaiangoa taekan te tia Karikibwai?

¹² Ni katobibia te aonnaba, a bati taan uarongorongo aika kaitiboo ma kaain Atia, ao naake a roko man taabo ake e tutukaki iai aia waaki Aaro n te tautaeka. N aban Atia, a bati ake a aki iaiangoa taekan te tia Karikibwai. Tabeman a rangi ni kan atatai, ao a a butimwaea naba te reirei n te Baibara, ma ake tabeman a aki kan reiakin iango aika boou. Tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga ni buokiia? E nakoraoi aia waaki taan uarongorongo tabeman aika mwaatai, man aroia ni moana te maroro n ikikina ma aomata, ni kaota tabeakinaia, ao ngkana e angaraoi a a taekina naba nakoraoini maiuia mani maiuakinan ana boto n reirei te Baibara teuana.

13. Tera ae kona n anai nanoia aomata nakon te Baibara? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)

¹³ A bati aika anaaki moa nanoia ni booto n reirei aika manena ake n te Baibara. (TeMin. 7:12) E taku te tari te aine ae kakawariia aomata aika kamanena te taetae ni Mandarin i New York: “I kataia ni kaota tabeakinaia aomata ao I kakauongo irouia. Ngkana I ataia bwa aomata aika tibwa mwaing man aaba tabeua, I titiraki ni kangai: ‘Tera arom imwin te mwaing? E a reke am mwakuri? A kaotiota te akoi kaain te aba?’” N tabetai, e a reke iai angan taekinan ana reirei te Baibara teuana. Ngkana e angaraoi, e reitia ni kangai neiei: “N am iango, tera ae ti riai ni karaoia bwa e aonga n nakoraoi reitakira ma aomata? I kona ni kaota nakoim te taeka n rabakau man te Baibara? E kangai: ‘Moan rikin te un kaanga ai aroni kaukani mataroan te ran. Naako imwain rebwetauan te kauntaeka.’ N am iango, e kona ni buokira te taeka n reirei aei ni kanakoraoa reitakira ma aomata?” (TaeRab. 17:14) A kona maroro akanne ni buokira n ataiia aomata ake ti riai n okiokiriia.

14. E kangaa te tari te mwaane temanna n te Aono n Atia ni buokiia aomata ake a taku bwa a aki kakoaua te Atua?

¹⁴ Ma tera aroia aomata ake a tuangira bwa a aki kakoauaa te Atua? E taku te tari te mwaane ae mwaatai n uarongorongo nakoia kaain te Aono n Atia: “Ngkana e kangai te aomata ikai, ‘I aki kakoauaa te Atua,’ e nanonna bwa e aki kakoauaa taromauriaia atua ake a taromaurii kaain te tabo aei.  Ngaia are n angiin te tai I kaotia ae I kakoauaa naba ae angia atua a boni karaoaki irouia aomata ao tiaki atua ni koaua. N angiin te tai I wareka Ieremia 16:20 ae kangai: ‘E kona te aomata ni karaoi atuana, ngkana bon tiaki atua ni koaua?’ Imwina I titiraki ni kangai: ‘Ti na kangaa n ataia bwa e nga iai te atua ni koaua ao ae karaoaki irouia aomata?’ I kakauongo raoi ao imwina I wareka Itaia 41:23 ae kangai: ‘Tuangira te bwai ae e na riki n te tai ae e na roko, bwa ti aonga n ataia ae bon atua ngkami.’ Imwina, I kaota te katoto n aron Iehova n taetae ni burabetina kanoan te tai ae imwaira.”

15. Tera reireiara man ana katoto te tari te mwaane are i Atia Mainiku?

¹⁵ E kabongana te anga aei te tari te mwaane temanna i Atia Mainiku ngkana e okiriia aomata. E taku: “I kaotii nakoia katoto aika kaota te wanawana are man te Baibara, taetae ni burabeti man te Baibara aika kakoroaki bukia, ao tuua ake a taua aron te iuniweeti. Imwina, I kaotia nakoia bwa a kangaa baikanne ni kabane ni kaotia bwa bon iai te tia Karikiriki ae maiu ae wanawana. Ngkana e a moanna n iangoia te aomata bwa tao bon iai te Atua, I a kaota naba nakoina ana taeka te Baibara ibukin Iehova.”

16. Ni kaineti ma Ebera 11:​6, e aera ngkai naake a reirei n te Baibara e riai n reke irouia onimakinan te Atua ao te Baibara, ao ti na kangaa ni buokiia iai?

¹⁶ Ngkana ti kairi reirei n te Baibara ma aomata aika akea aia Aro, ti riai n teimatoa ni karikirakea i nanoia kakoauaan ae bon iai te Atua. (Wareka Ebera 11:6.) Ao ti riai ni buokiia bwa a na karikirakea onimakinan te Baibara. E kona ni kainnanoaki iai kaokiokan reirei tabeua aika kakawaki. Ni katoaa tain te reirei, tao ti riai ni maroroakina te bwai ni kakoaua bwa te Baibara bon Ana Taeka te Atua. Tao e kona n irekereke aei ma te maroro ae kimototo i aon ana taetae ni burabeti te Baibara aika kakoroaki bukia, etin rongorongo ake iai ma te rabakau n aonnaba ao rongorongon rimoa, ao buokara ni maiura ni katoabong n ana boto n reirei te Baibara.

17. Tera uaani kaotiotan ara tangira nakoia aomata?

¹⁷ Ti buokiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwini Kristo ngkana ti kaotiota tangiraia, n aki ongeia bwa iai aia Aro ke akea. (1Kor. 13:1) Ngkana ti reireinia, tiara bwa ti na kaotia ae e tangirira te Atua ao e kantaningaira bwa ti na tangiria naba. Ni katoa ririki, nga ma nga mwaitiia naake e karako tabeakinan te Aro irouia ke bon akea, ake a a bwabetitoaki ibukina bwa e a reke tangiran te Atua irouia. Ngaia are kateimatoa te iango ae raoiroi, ao kaota tabeakinaia aeka n aomata nako. Kakauongo irouia. Kataia n ota irouia. Ao reireinia bwa a na riki bwa taan rimwini Kristo, man am katoto.