Go na content

Go na table of contents

A Bijbel—Wan Buku Di Sma fu a Ten Disi Kan Gebroiki Heri Bun

A Bijbel—Wan Buku Di Sma fu a Ten Disi Kan Gebroiki Heri Bun

A Bijbel​—Wan Buku Di Sma fu a Ten Disi Kan Gebroiki Heri Bun

DEN Santa Buku fu Bijbel, a Wortu fu Yehovah di a meki sma skrifi nanga yepi fu en santa yeye, sma ben erken leki a moro warti buku fu ala ten fu a owru di a owru, a prati di sma prati en na ala sei, a nomru fu tongo di sma vertaal en na ini, a pasa di a pasa ala tra buku ini a kefalek moi fasi fa a taki sani, èn a prenspari di a de prenspari srefisrefi gi a heri libisma famiri. A no e anga fu no wan tra buku èn a no e teki a fasi abra fa tra buku e skrifi sani. A bun èn a abi en eigi warti, a e gi glori na a Sma di ben meki sma skrifi en. Bijbel e difrenti tu fu ala tra buku fu di a tan te now ete, ala di a ben kisi fu du nanga fayafaya strei, fu di a abi furu feanti di no wani si en na ai.

Fu Pe a Nen Komoto

A wortu „Bijbel” kon fu a Latijntongo, fu a Griki wortu bi·bliˈa, di wani taki „pikin buku”. A wortu disi baka, teki fu biˈblos, wan wortu di e taki fu na inisei pisi fu a papyrus prani di sma ben gebroiki fu meki wan sempel sortu papira. Den Grikisma ben kari a Feinisia foto Gebal, „Byblos”. Ala sma ben sabi a foto disi fu di a ben meki papira fu papirus. (Luku Yosua 13:5, futuwortu.) Baka ten den ben gebroiki a wortu bi·bliˈa gi difrenti sortu sani di sma skrifi na tapu papira, lolo, buku, èn te fu kaba wan bondru fu pikin buku di meki a Bijbel. Hièronimus gi a bondru disi a nen Bibliotheca Divina, a Bibliotheek fu Gado.

Yesus nanga den skrifiman fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel, ben sori go na a bondru fu santa buku leki „den Buku fu Bijbel”, noso „den santa Buku fu Bijbel”, „den santa buku di sma skrifi” (Mateus 21:42; Markus 14:49; Lukas 24:32; Yohanes 5:39; Tori fu den Apostel 18:24; Romesma 1:2; 15:4; 2 Timoteus 3:15, 16). A bondru na den wortu di sma skrifi fu wan Gado di abi komunikâsi nanga wi, a Wortu fu Gado. Disi e kon na krin efu wi e luku den wortu soleki „ibri wortu fu Yehovah en mofo” (Deuteronomium 8:3), „den wortu di Yehovah taki” (Yosua 24:27), „den komando fu Yehovah” (Esra 7:11), „wet fu Yehovah”, „frumane fu Yehovah”, „komando fu Yehovah” (Psalm 19:7, 8), „wortu fu Yehovah” (Yesaya 38:4), ’sani di Yehovah taki’ (Mateus 4:4), „Yehovah en wortu” (1 Tesalonikasma 4:15). Furutron den e kari den wortu disi „santa wortu fu Gado”.​—Romesma 3:2; Tori fu den Apostel 7:38; Hebrewsma 5:12; 1 Petrus 4:11.

A Bun Di Bijbel Bun fu Sma Gebroiki En

Den Bijbel leri, den eksempre, nanga den gronleri bun trutru gi sma na ini a ten disi. Den regtfardiki gronprakseri nanga hei markitiki na a sei fu bun gwenti nanga wet di de na ini a Buku disi, meki taki a de a moro bun buku fu ala tra buku. Bijbel no e gi piki tapu prenspari aksi wawan, ma a e gi furu rai di sma kan gebroiki bun tu èn efu sma e libi so leki fa den rai e taki, dan dati ben o yepi furu fu meki a gosontu fu den sma di e libi na grontapu kon moro bun na skin sei noso na frustan sei. Bijbel e gi markitiki fu san bun èn san ogri èn den e dini leki wan tirilin gi san o kon now:

Eerlijk fasi fu du bisnis (Mateus 7:12; Lefitikus 19:35, 36; Odo 20:10; 22:22, 23), de aktief èn lobi wroko (Efeisesma 4:28; Kolosesma 3:23; 1 Tesalonikasma 4:11, 12; 2 Tesalonikasma 3:10-12), tyari yusrefi na wan fasi di krin na moreel sei (Galasiasma 5:19-23; 1 Tesalonikasma 4:3-8; Exodus 20:14-17; Lefitikus 20:10-16), abi kompe di e bow wi (1 Korentesma 15:33; Hebrewsma 10:24, 25; Odo 5:3-11; 13:20), bun matifasi na ini osofamiri (Efeisesma 5:21-33; 6:1-4; Kolosesma 3:18-21; Deuteronomium 6:4-9; Odo 13:24).

Leki fa William Lyon Phelps di pôpi ben taki wan leisi: „Mi e bribi taki a sabi di sma sabi Bijbel sondro fu kisi leri na wan hei skoro, de moro bun leki fu kisi leri na hei skoro sondro wan Bijbel” (The New Dictionary of Thoughts, bladzijde 46). John Quincy Adams ben skrifi fu a Bijbel: „Fu ala den buku fu grontapu, a de a wan di e yepi moro bun fu meki sma kon bun, koni, èn koloku.”​—Letters of John Quincy Adams to His Son, 1849, bladzijde 9.

A Bijbel Kibri gi a Ten fu Wi

A fosi Bijbel di druk, a Gutenberg Bijbel, ben druk na ini 1456. A prati di sma prati Bijbel na ini a ten disi (a heri Bijbel noso pisi fu en), doro moro leki fo milyard ini moro leki 2100 tongo. Ma disi no ben pasa sondro bigi gens di ben kon fu furu sei. Fu tru, Bijbel abi moro feanti leki iniwan tra buku; den paus nanga concilie no ben wani srefisrefi taki sma ben musu leisi Bijbel èn efu sma ben o du dati dan leki strafu den ben o puru den na kerki. Dusundusun sma di ben lobi Bijbel lasi den libi, èn dusundusun Bijbel ben bron. Wan fu den sma di ben ondrofeni pina na ini a feti fu meki Bijbel tan, ben de a vertaler William Tyndale. A ben fruklari wan leisi di a ben abi wan takimakandra nanga wan kerki tiriman: „Efu Gado gi mi na okasi fu tan na libi, dan bifo furu yari pasa mi sa meki wan boi di e tyari a plugu sabi moro fu den Buku fu Bijbel moro leki unu.”​—Actes and Monuments, di John Foxe skrifi, London, 1563, bladzijde 514.

Ala grani nanga tangi gi a tan di Bijbel tan te now ete, te yu e luku sortu takru gens a ben kisi, e go na Yehovah, a Sma di kibri a Wortu fu en. A tru tori disi e meki den wortu di na apostel Petrus ben teki puru fu san a profeiti Yesaya ben taki, kisi moro krakti: „Ala skin de leki grasi, en ala en glori de leki wan bromki fu a grasi; a grasi e kon drei, èn a bromki e fadon komoto, ma a wortu fu Yehovah e tan fu têgo” (1 Petrus 1:24, 25; Yesaya 40:6-8). Wi fu wi sei, e du bun fu poti „prakseri na en tapu neleki na wan lampu di e skèin na ini wan dungru presi” na ini a di fu 20 yarihondro disi (2 Petrus 1:19; Psalm 119:105). A man di „en prisiri de na ini a wet fu Yehovah, èn ’e leisi nanga wan safri sten ini En wet dei nanga neti’ èn di e du den sani di a e leisi, na en abi bun bakapisi èn a de koloku (Psalm 1:1, 2; Yosua 1:8). Gi en den wet, frumane, komando, nanga krutu bosroiti fu Yehovah di skrifi na ini Bijbel, de „switi moro leki oni”, èn a koni di sma e kisi fu en na wan sani di sma musu „angri fu dati moro leki gowtu, iya, moro leki furu gowtu di meki kon krin”, fu di a wani taki en libi srefi.​—Psalm 19:7-10; Odo 3:13, 16-18.