Tie Folɛdulɛ, Die Ɛdenrɛdenrɛlɛ To Nu
Tile 15
Tie Folɛdulɛ, Die Ɛdenrɛdenrɛlɛ To Nu
1. (a) Duzu ati a yɛ muala yɛhyia folɛdulɛ nee ɛdenrɛdenrɛlɛ ɛ? (b) Kpuyia boni a ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo a?
KƐMƆ Baebolo ne ka ye wɔ Gyemise 3:2 la, “yɛ muala yɛfo wɔ ninyɛne dɔɔnwo anu.” Yɛbahola yɛazuzu ninyɛne bie mɔ mɔɔ yɛtɔ sinli wɔ nu mɔɔ maa ɔyɛ se kɛ yɛbayɛ menli mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne tu yɛ folɛ kɛ yɛyɛ la anwo. Yemɔti yɛdie edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Baebolo ne ka la yɛto nu kɛ ɔle nɔhalɛ: “Tie folɛdulɛ na die ngilehilelɛ [“ɛdenrɛdenrɛlɛ,” NW] to nu, amaa wɔanwu nrɛlɛbɛ . . . kenle bie.” (Mrɛlɛbulɛ 19:20) Kpolerazulɛ biala ɛnle nwolɛ kɛ yɛlumua yɛyɛ nzenzaleɛ wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu yɛmaa ɔ nee Baebolo ngilehilelɛ ɛyɛ ko. Noko saa yɛ gɔnwo Keleseɛnenli tu yɛ folɛ wɔ debie bie anwo a duzu a yɛbayɛ a?
2. Saa bɛtu yɛ folɛ a duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?
2 Bie mɔ bɔ mɔdenle bua bɛ nwo benle na bɛbu bɛ nye bɛgua anyebolo mɔɔ wɔ nu la azo anzɛɛ bɛfa ɛzonlelilɛ ne bɛto awie mɔ anwo zo. Noko ɔle kpalɛ kɛ ɛkɛdie folɛdulɛ na ɛkɛli zo. (Hibuluma 12:11) Nɔhalɛ nu, ɔnle kɛ awie nea kɛ ɔ gɔnwo mɔ bayɛ menli mɔɔ di munli yɛɛ ɔnle kɛ ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔbaha debie biala anwo edwɛkɛ, mɔɔ ninyɛne mɔɔ Baebolo ne maa adenle kɛ awie biala ɛzi ɔ ti anwo kpɔkɛ wɔ nwo la boka nwo a. Bieko, bie a ɛnee ahenle mɔɔ ɛlɛtu folɛ ne la ɛnze edwɛkɛ ne amuala, ɛbahola wɔava ɛbulɛ wɔahwe ye adwenle wɔahɔ zo. Noko wɔ edwɛkɛ ɛhye mɔɔ yɛsuzu nwolɛ la anu, fa ye kɛ folɛdulɛ anzɛɛ ɛdenrɛdenrɛlɛ ne fɛta yɛɛ ɔgyi Baebolo ne azo. Ɔba ye zɛhae a duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a?
Neazo Mɔɔ wɔ Ɛkɛ ne Maa Yɛ
3, 4. (a) Duzu a wɔ Baebolo ne anu mɔɔ baboa yɛ amaa yɛanyia adwenle kpalɛ wɔ folɛdulɛ nee ɛdenrɛdenrɛlɛ nwo a? (b) Duzu a Belemgbunli Sɔɔlo yɛle wɔ folɛdulɛ nwo a, na duzu a vi nu rale a?
3 Menli mɔɔ dɛnlanle aze tete ne mɔɔ bɛdule bɛ folɛ la bie mɔ anwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu. Ɔdwu mekɛ ne bie a, anzohwenlɛ boka folɛdulɛ ne anwo. Menli ɛhye mɔ anu ko a le Yizilayɛ Belemgbunli Sɔɔlo. Yeandie edwɛkɛ mɔɔ Gyihova hanle hilele ye vanenle Amalɛke maanle ne anwo la. Ɛnee Amalɛkema ne ɛdwazo ɛtia Nyamenle azonvolɛ, yemɔti Gyihova hanle kɛ ɔnle kɛ Amalɛkenli biala anzɛɛ bɛ nyɛmoa fi ɛsalɛ. Noko Belemgbunli Sɔɔlo angu bɛ belemgbunli ne nee nyɛmoa ne mɔ anu kpalɛ ne.—1 Samoɛle 15:1-11.
4 Gyihova zoanle ngapezonli Samoɛle manle ɔhɔhwile Sɔɔlo anyunlu. Duzu a Sɔɔlo yɛle a? Ɔhanle kɛ ɔhunle Amalɛkema ne na bɛ belemgbunli ne ala a yeangu ye a. Noko, ɛnee ɛhye tia Gyihova mɛla. (1 Samoɛle 15:20) Sɔɔlo bɔle mɔdenle kɛ ɔfa nyɛmoa ne mɔ mɔɔ yeangu bɛ la anwo ɛzonlelilɛ ne yeado menli ne anwo zo, ɔhanle kɛ: “Menzulole menli ne na mendiele” bɛ. (1 Samoɛle 15:24) Ɛnee ye dibilɛ ne anwo hyia ye kpole yemɔti ɔzele Samoɛle kɛ ɔli ye eni wɔ menli ne anyunlu. (1 Samoɛle 15:30) Awieleɛ ne, Gyihova kpole Sɔɔlo kɛ belemgbunli.—1 Samoɛle 16:1.
5. Belemgbunli Ɛzaya kpole folɛdulɛ la, duzu a dole ye a?
5 Dwuda Belemgbunli Ɛzaya “bɔle adalɛ hilele [Gyihova] ye Nyamenle ne na ɔhɔwolole [Gyihova] Ɛzonlenlɛ Sua ne anu kɛ ɔkakpu ɛyɛlɛ.” (2 Edwɛkɛsisilɛ 26:16) Noko ɛnee ɛsɔfo ne mɔ angome ala a lɛ adenle kpu ɛyɛlɛ a. Mekɛ mɔɔ ɛsɔfo kpanyinli ne bɔle mɔdenle kɛ ɔsi Ɛzaya aze la, belemgbunli ne vale ɛya. Duzu a zile a? Baebolo ne ka kɛ: “Kokobɛ guale ye na bie vindele ɔ nwoma azo, . . . ɔnwunle kɛ Gyihova ɛdea ye, . . . Belemgbunli Ɛzaya kokobɛ ne angɔ toonwo ɔwule.”—2 Edwɛkɛsisilɛ 26:19-21.
6. (a) Duzu ati a Sɔɔlo nee Ɛzaya andie folɛdulɛ ɛ? (b) Duzu ati a esiane wɔ nu kɛ awie kɛkpo folɛdulɛ ɛnɛ a?
6 Duzu ati a ɛnee ɔyɛ se ɔmaa Sɔɔlo nee Ɛzaya kɛ bɛkɛdie folɛdulɛ ɛ? Anwomemaazo a manle bɛyɛle zɔ a, bɛbule bɛ nwo somaa. Subane ɛhye maa menli dɔɔnwo nwu amaneɛ. Bɛte nganeɛ kɛ saa bɛtie folɛdulɛ a ɛnee bɛbɔ anyiemgba anzɛɛ bɛde bɛ dibilɛ ne azo. Noko anwomemaazo le sinlidɔlɛ. Ɔsi menli adwenle nye yemɔti ɔmaa bɛkpo moalɛ mɔɔ Gyihova dua ye Edwɛkɛ ne nee ye ahyehyɛdeɛ ne azo fa maa la. Ɛhye ati Gyihova bɔ kɔkɔ kɛ: “Adubɛnwo sɛkye sonla yɛɛ bɛ nwo zo ɛmemanlɛ maa sonla tu koti.”—Mrɛlɛbulɛ 16:18; Wulomuma 12:3.
Ɔwɔ Kɛ Yɛtie Folɛdulɛ
7. Ɛzukoalɛdeɛ kpalɛ boni a yɛnyia ye wɔ kɛzi Mosisi diele folɛdulɛ la anu a?
7 Menli mɔɔ diele folɛdulɛ la anwo neazo kɛnlɛma wɔ Ngɛlɛlera ne anu mɔɔ yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi nu a. Suzu Mosisi mɔɔ diele folɛ mɔɔ ɔ zebia dule ye wɔ ye gyima ɛsesebɛ ne anwo la anwo nea. Mosisi diele na ɔlile zo ndɛndɛ ne ala. (Adendulɛ 18:13-24) Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee Mosisi lɛ dibilɛ kpole ɛdeɛ noko duzu ati a ɔdiele folɛdulɛ a? Ɔluakɛ ɛnee ɔbɛlɛ ɔ nwo aze. “Nɔhalɛ nu Mosisi le bɛlɛvolɛ. Ɔle bɛlɛvolɛ ɔtɛla dasanli biala mɔɔ wɔ aleɛabo la.” (Ɛdianlɛ 12:3) Duzu ati a mɛlɛbɛnwoaze hyia a? Zɛfanaya 2:3 kile kɛ ɔbamaa yɛanyia ngoane.
8. (a) Ɛtane boni a Devidi yɛle a? (b) Duzu a Devidi yɛle wɔ mekɛ mɔɔ Neetan hwile ɔ nyunlu la ɛ? (d) Duzu a vi ɛtane mɔɔ Devidi yɛle la anu rale a?
8 Belemgbunli Devidi nee Batehyɛba zɛkyele agyalɛ na 2 Samoɛle 12:13) Nyamenle liele Devidi anlubɛnwo ne dole nu, noko ɛnee ɔbanwu amaneɛ wɔ ye ɛtane ne ati. Gyihova hanle hilele ye kɛ: “Dadeɛ nloa ewule ɛnrɛvi wɔ abusua ne anu ɛlɛ, . . . mebava wɔ mraalɛ ne mɔ meamaa ɛ gɔnwo nrenya, . . . ɛ ra ne mɔɔ bɛbawo ye la bawu.”—2 Samoɛle 12:10, 11, 14.
ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔkeda ye ɛtane ne azo ɔlua Batehyɛba ɔ hu Yulaya mɔɔ ɔmanle bɛhunle ye la azo. Gyihova zoanle ngapezonli Neetan manle ɔhɔhwile Devidi anyunlu. Ɔnlunle ɔ nwo na ndɛndɛ ne ala ɔhanle kɛ: “Meyɛ ɛtane metia [Gyihova].” (9. Saa bɛtu yɛ folɛ anzɛɛ bɛtenrɛdenrɛ yɛ a duzu a ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi a?
9 Ɛnee Belemgbunli Devidi ze kɛ nvasoɛ wɔ folɛdulɛ kpalɛ mɔɔ ɔbadie la azo. Mekɛ bie ɔlale Nyamenle mɔɔ manle bɛdule ye folɛ la ase. (1 Samoɛle 25:32-35) Asoo yɛle kɛ Devidi la? Saa ɔle zɔ a, yɛbabɔ yɛ nwo bane yɛavi edwɛkɛ nee nyɛleɛ mɔɔ bamaa yɛanlu yɛ nwo kenlebie la anwo. Noko saa yɛkɔ gyinlabelɛ bie mɔɔ hyia kɛ bɛtu yɛ folɛ anzɛɛ bɛtenrɛdenrɛ yɛ la anu a, duzu a yɛbayɛ a? Ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi kɛ Gyihova kulo yɛ na ɔkulo kɛ ɔwie yɛ boɛ yemɔti a ɔtu yɛ folɛ anzɛɛ ɔtenrɛdenrɛ yɛ a.—Mrɛlɛbulɛ 3:11, 12; 4:13.
Subane Kpalɛ Mɔɔ Ɔwɔ Kɛ Yɛnyia
10. Subane boni a Gyisɛse hilele kɛ nwolɛ hyia maa bɛdabɛ mɔɔ bɛbanyia Belemgbunlililɛ ne la ɛ?
10 Amaa yɛ nee Gyihova nee yɛ mediema Keleseɛnema anyia abusuabɔlɛ kpalɛ la, ɔwɔ kɛ yɛnyia subane bie mɔ. Gyisɛse hanle ɛhye mɔ anu ko anwo edwɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale kakula ɔyɛle neazo ɔmanle ye ɛdoavolɛ ne mɔ na ɔhanle kɛ: “Kyesɛ bɛkakyi bɛ nyɛleɛ na bɛyɛ kɛ ngakula la, anrɛɛ bɛnrɛnwu Anwuma Belemgbunlililɛ ne ɛlɛ. Mɔɔ le kpole kpalɛ wɔ Anwuma Belemgbunlililɛ nu la a le sonla Mateyu 18:3, 4) Ɛnee ɔwɔ kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛ ne mɔ bɛlɛ bɛ nwo aze, ɔluakɛ ɛnee bɛzu mɔɔ le kpole kpalɛ wɔ bɛ nu la anwo kpolera.—Luku 22:24-27.
ne mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze na ɔyɛ kɛ kakula ɛhye la.” (11. (a) Nwane mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛmaa bɛ a, na duzu ati ɔ? (b) Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, duzu a yɛbayɛ wɔ folɛdulɛ nwo a?
11 Ɛzoanvolɛ Pita hɛlɛle kɛ: “Bɛ muala bɛva [bɛtɛɛyɛlɛ] bɛzonle bɛ nwo ngoko ngoko, ɔluakɛ ‘Nyamenle kyi mɔɔ memaa ɔ nwo zo la, na ɔyila mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la.’” (1 Pita 5:5) Yɛze kɛ ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze wɔ Nyamenle anyunlu, noko ngɛlɛlera ɛhye kile kɛ eza ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛmaa yɛ gɔnwo mɔ diedima. Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a yɛnrɛva ɛya wɔ nzuzulɛ mɔɔ bɛbava bɛamaa yɛ la anwo, emomu yɛbazukoa debie yɛavi bɛ ɛkɛ.—Mrɛlɛbulɛ 12:15.
12. (a) Subane mɔɔ nwolɛ hyia la boni a bikye mɛlɛbɛnwoaze a? (b) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsuzu kɛzi yɛ nyɛleɛ baha awie mɔ la anwo a?
12 Subane mɔɔ bikye mɛlɛbɛnwoaze la a le awie mɔ mɔɔ yɛdwenle bɛ boɛyɛlɛ nwo la. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Awie biala mmadwenle ɔ ngome ye boɛyɛlɛ nwo. Bɛdwenle bɛ gɔnwo mɔ ɛdeɛ nwo. . . . Debie biala mɔɔ bɛyɛ la, saa aleɛ a bɛdi o, saa nzule a bɛno o, bɛyɛ bɛde Nyamenle anyunlu. Bɛbɔ bɛ ɛbɛla ne mɔɔ bɛndenda Dwuuma anzɛɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛnle Dwuuma la nee Nyamenle menli ne agyakɛ anu a.” (1 Kɔlentema 10:24-33) Pɔɔlo anga kɛ yɛkpo debie biala mɔɔ yɛ nye die nwolɛ la, emomu ɔdule yɛ folɛ kɛ yɛmmayɛ debie biala mɔɔ bawula awie anwosesebɛ yeamaa yeayɛ debie mɔɔ ɛnee ye adwenle bua ye fɔlɛ wɔ nwolɛ la.
13. Neazo boni a bahile kɛ yɛfa Ngɛlɛlera ne anu folɛdulɛ yɛdi gyima anzɛɛ yɛnva yɛnli gyima a?
13 Asoo ɛfa awie mɔ boɛyɛlɛ ɛdumua ɛdawɔ mumua ne wɔ ɛhulolɛdeɛ nyunlu? Ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛsukoa kɛ yɛkɛyɛ
zɔ. Ndenle dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne mɔɔ yɛkola yɛfa zo yɛyɛ ɛhye a. Kɛ neazo la, suzu tɛladeɛ ɛwulalɛ nee anwoziezielɛ nwo. Ninyɛne ɛhye mɔ gyi mɔɔ awie kulo na ɔntia Baebolo adehilelɛ mɔɔ kile kɛ ɔnle kɛ yɛyɛ ninyɛne yɛmaa ɔbo zo, ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nwo te na yɛyɛ bɔkɔbɔkɔ la azo. Noko saa ɛnwu kɛ ɔlua kɛzi menli mɔɔ wɔ wɔ kpalɛ ne azo yɛ bɛ ninyɛne la ati, wɔ tɛladeɛ ɛwulalɛ anzɛɛ anwoziezielɛ ɛmaa bɛkpo kɛ bɛkɛdie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne a, ɛbayɛ nzenzaleɛ ɔ? Nɔhalɛ nu, awie mɔɔ ɛboa ye wɔamaa yeanyia dahuu ngoane la hyia tɛla wɔ ɛhulolɛdeɛ nzi mɔɔ ɛdi la.14. Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze na yɛdwenle menli gyɛne anwo ɛ?
14 Gyisɛse yɛle bɛ nwo aze ɛbɛlɛlɛ nee menli gyɛne mɔɔ yɛdwenle bɛ nwo la anwo neazo, bɔbɔ ɔwowole ye ɛdoavolɛ ne mɔ agyakɛ anwo. (Dwɔn 13:12-15) Nyamenle Edwɛkɛ ne ka ye ɔ nwo kɛ: “Bɛmaa zɛhae subane ne mɔɔ ɛnee Kelaese Gyisɛse lɛ la ɛvinde bɛ ɛbɛla nu. Yemɔ bɔbɔ mɔɔ ɔ nee Nyamenle bɛ su le ko la, yeandwenle nwo yeampele kɛ ɔ nee Nyamenle kɛzɛ. Ɔkpɔlale ɔ kunlu ɔyɛle ɔ nwo akɛlɛ na bɛwole ye kɛ sonla biala la, Ɔrale kɛ ɔle sonla, ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔyɛle tieyɛ ɔhɔle ewule nu.”—Felepaema 2:5-8; Wulomuma 15:2, 3.
Mmakpo Gyihova Ɛdenrɛdenrɛlɛ
15. (a) Duzu nzenzaleɛ a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛanyia subane mɔɔ sɔ Nyamenle anye a? (b) Adenle boni azo a Gyihova dua fa folɛdulɛ nee ɛdenrɛdenrɛlɛ maa yɛ muala a?
15 Kɛmɔ yɛ muala yɛle ɛtanevolɛma la ati, ɔhyia kɛ yɛyɛ nzenzaleɛ wɔ yɛ subane nee yɛ nyɛleɛ nu amaa yɛahola yɛala yɛ Nyamenle ne subane ali. Ɔwɔ kɛ yɛfa “su fofolɛ ne” yɛwula. (Kɔlɔsaema 3:5-14) Folɛdulɛ nee ɛdenrɛdenrɛlɛ boa maa yɛnwu ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ nzenzaleɛ wɔ nu nee adenle mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛfa zo yɛyɛ la. Yɛnyia adehilelɛ ɛhye yɛfi Baebolo ne anu. (2 Temɔte 3:16, 17) Mbuluku mɔɔ gyi Baebolo ne azo nee ayia nwo ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne yɛ la boa maa yɛdi Nyamenle Edwɛkɛ ne azo. Saa yɛde folɛdulɛ ɛhye mɔ ɛlɛ bɔbɔ a, asoo yɛnwu kɛ nwolɛ hyia na yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbava yɛali gyima kpalɛ?
16. Duzu moalɛ a Gyihova fa maa yɛ nuhua ko biala a?
Mrɛlɛbulɛ 6:20-23) Mekɛ dɔɔnwo ne ala menli mɔɔ wɔ asafo ne anu la bie mɔ die folɛdulɛ nee adwenle nzuzulɛ fi azonvolɛ mɔɔ ɛnyi wɔ sunsum nu la ɛkɛ amaa bɛahola bɛayɛ dɔɔnwo wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu. Ɔdwu mekɛ ne bie noko a, mgbanyima ne mɔ boa bɛ nwo ngoko ngoko anzɛɛ bɛdie folɛdulɛ bɛfi mediema mɔɔ kola yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ la ɛkɛ. Bɛdabɛ mɔɔ bɛnyi sunsum nu la dua Baebolo ne azo boa menli mɔɔ hyia moalɛ la, noko bɛbɛlɛ bɛ nwo aze a bɛyɛ ɛhye a. Saa ɛlɛtu awie folɛ a, kakye edwɛkɛ ɛhye: “Bɛdabɛ noko bɛnlea bɛ nwo boɛ na bɛanyɛ mɔɔ ahenle yɛle la bie.” (Galeehyeama 6:1, 2) Ɛhɛe, yɛ muala yɛhyia folɛdulɛ nee ɛdenrɛdenrɛlɛ amaa yɛahola yɛava koyɛlɛ yɛazonle nɔhalɛ Nyamenle kokye ne.
16 Gyihova fi ɛlɔlɛ nu boa yɛ maa yɛdi yɛ ngyegyelɛ nwo gyima. Bɛlua sua nu Baebolo ɛzukoalɛ zo bɛboa menli mgbe mgbe. Awovolɛ tu bɛ mra folɛ na bɛtenrɛdenrɛ bɛ amaa bɛabɔ bɛ nwo bane bɛavi nyɛleɛ mɔɔ bamaa bɛali nyane la anwo. (Suzu nwo Fa Ti Nu
• Kɛzi Gyihova fi ɛlɔlɛ nu boa maa yɛnwu ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdayɛ mumua ne yɛyɛ nzenzaleɛ wɔ nu la ɛ?
• Duzu ati a ɔyɛ se ɔmaa menli dɔɔnwo kɛ bɛkɛlie folɛdulɛ mɔɔ fɛta la bɛkɛdo nu ɛ, na esiane boni a wɔ ɛhye anu a?
• Subane kpalɛ boni mɔ a baboa yɛ amaa yɛadie folɛdulɛ a, na ɛhye anwo neazo boni a Gyisɛse yɛle a?
[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]
[Nvoninli wɔ mukelɛ 142]
Ɛzaya kpole folɛdulɛ na kokobɛ guale ye
[Nvoninli wɔ mukelɛ 142]
Mosisi diele Gyɛtulo folɛdulɛ ne na ɔnyianle nu nvasoɛ