MARIA wafukama, ntantu zandi zawokela. Wasungamena mwan’andi ekolo kakazanga vana nti ampasi vitila kafwa. E tombe kiabukama muna ola ya midi. O ntoto wazakama muna ngolo zawonso. (Matai 27:45, 51) Nanga Maria wabakula vo Yave waluta kendalala mu kuma kia lufwa lwa Yesu Kristu.

Muna nkokela, ekolo mwini wavaikanga diaka kuna Ngongota, Maria wakwamanana dila mu kuma kia mwan’andi. (Yoane 19:17, 25) Maria wasungamena mambu mayingi. Dimosi muna mambu mama, diavangama vioka 33 ma mvu. Vava Maria yo Yosefe banata mwan’au muna tempelo kuna Yerusaleme, Simone wanunu wavumunwinwa mu sakula ungunza. Simone wasakula mambu mampwena mu kuma kia Yesu, kansi wavova mpe vo vekala lumbu kina Maria kekendalala yo mona nze yandi otompwelo ntima muna nsosolo. (Luka 2:25-35) Muna ntangwa yayina yampasi, Maria wamona e ndungana a mvovo miamina.

Wantu bevovanga vo lufwa lwa mwana i mpasi zisundidi zina muntu kalenda zizidila. Lufwa i mbeni omwesanga e mpasi kwa wantu awonso. (Roma 5:12; 1 Korinto 15:26) Nga tulenda zizidila mpasi zazi? Ekolo tubadika zingu kia Maria kuna lubantiku lwa salu kia Yesu yakuna lufwa lwandi, tulongoka una lukwikilu lwansadisila mu zizidila lukendalalu.

Yambula twasungamena mana mavangama muna mvu tatu ye ndambu mia salu kia Yesu. Maria wabakula vo mambu soba mesoba. Muna mbanza akete a Nazarete, wantu bavovelanga Yoane wa Mvubi ye nsangu zandi za luviluku lwa ntima. Maria wamona vo mwan’andi antete wabakula vo e nsangu zazina i sinsu kiasonganga vo e ntangwa yayantika salu kiandi yafwana. (Matai 3:1, 13) E mpaika a Yesu muna nzo mpasi yadi twasa kwa Maria ye esi nzo andi. Ekuma?

Nanga muna kolo kiakina Yosefe wa nkaz’a Maria wakifwila. Avo i wau, osala kinsona ke diakala diambu diasivi ko kwa Maria. * Yesu kayikilwanga kaka ‘mwanʼa mvadi a nti’ ko kansi mpe ‘mvadi a nti.’ Ka lukatikisu ko vo Yesu wasala ye salu kia se diandi yo dikila abunzi andi sambanu. (Matai 13:55, 56; Maku 6:3) Kana nkutu vo Yesu walonga e salu kiaki kwa Yakobo ona wakala mwan’a nzole, e mpaik’andi muna nzo mpasi kaka yadi twasa. Maria mbebe ampwena kakala yau, nga wamona wonga muna nsobani yayi? Katuna ye ziku ko. Kansi, e kiuvu i kiaki: Adieyi Maria kadi vanga vava Yesu wa mwisi Nazarete kadi kituka se Yesu Kristu, i sia vo Masia ona wasilwa nsilu? Lusansu lwa Nkand’a Nzambi diambu luyikanga mu kuma kiaki.—Yoane 2:1-12.

Yesu wayenda kwa Yoane kimana kavubwa yo kituka se Kuswa kia Nzambi yovo Masia. (Luka 3:21, 22) I bosi, wayantika sola alongoki andi. Kana una vo salu kiandi kia nzaki kiakala, Yesu  wavaulanga e ntangwa mu kala kumosi ye yitu ye akundi andi. Yesu wayenda ku nkinzi kuna mbanz’a Kana, kumosi yo ngudi, aleke ye alongoki andi. Nanga mbanza yayina va mongo yakala, yavauka kilometa 13 ye mbanz’a Nazarete. Vava bakala muna nkinzi, Maria wabakula vo diambu diabwa mo. Wamona vo akaka muna yitu y’awana bakazala bawunininanga mu kuma kia vinyo yafokoka. Muna kisi nsi kiau, e diambu diadi nsoni diafusulwisanga kw’awana bakazalanga ye yitu yau. Maria wabafwila nkenda, muna kuma kiaki wayenda mokena yo Yesu.

Wavovesa mwan’andi vo “ke bena ye vinyo ko.” Adieyi kazola vo Yesu kavanga? Ka tuzeye ko, kansi Maria wazaya wo vo mwan’andi muntu anene kakala ye ovanga mambu mampwena. Nanga wayindula vo Yesu oyantika vanga mambu mama muna ntangwa yayina. Diakala nze yandi wavova vo “e mwan’ame vanga diambu muna kuma kiaki.” Nanga e mvutu za Yesu zansivikisa kibeni. Yesu wamvutula vo: “E nkento, mono yo nge nkia diambu dina yeto?” Ayingi bevovanga vo Yesu ngudi andi kakonda luzitu, kansi ediadi ke dialudi ko. E mvovo mia Yesu misonganga vo ngudi andi kasingika kuna ngemba. Yesu wasungamesa Maria vo kakala yo nswa ko wa kunzayisa e mpila kafwete lungisila uselo wandi, kansi Yave kaka wa Se diandi wakala yo nswa wau.

Wau vo nkwa nlemvo kakala, Maria watambulwila longi dia mwan’andi. Wavovesa awana basalanga muna nkinzi vo: ‘Nuvanga konso dina kevova.’ Maria wabakula vo kakala diaka yo nswa ko wavana luludiku kwa mwan’andi, kansi Yesu wakala yo nswa wavana luludiku kwa Maria y’akaka. Nze Maria, Yesu mpe wasonga vo wafwila ana bakazala e nkenda mu kuma kia diambu diabwa. Muna kuma kiaki, wavanga sivi diandi diantete, wakitula maza se vinyo. Nkia nluta diatwasa? “Alongoki andi bakwikidi muna yandi.” Maria mpe wakwikila muna Yesu. Maria, kabadikilanga kaka Yesu nze mwana andi ko kansi mpe nze Mfumu ye Mvuluzi andi.

O unu, mase balenda longoka mayingi muna lukwikilu lwa Maria. Dialudi vo kavena muntu akaka ko wasansa mwana nze Yesu. Kansi, kana nkutu kwa mwana walembi lunga, diampasi dikalanga vava kekitukanga se mbuta. Mase balenda kwamanana badikila mwan’au nze kimwana-mwana, kana una vo ngindu zazi ke zambote ko. (1 Korinto 13:11) Aweyi mase balenda sadisila mwan’au vava kenungunukanga? Muna kumbundanga e vuvu mu kuma kia kwikizi kesonganga yo kunkasakesa kakwamanana lemvokela malongi ma Nkand’a Nzambi muna tambula nsambu za Yave. E mvovo miau mialukasakeso, milenda sadisa wana mu kwamanana nungunuka. Ka lukatikisu ko vo Yesu wayangalala vava Maria kanyikama mu mambu mabwa mu mvu mialanda.

E Nsangu Zambote basoneka antumwa ke zivovanga mayingi ko mu kuma kia Maria mu salu kia mvu tatu ye ndambu kia Yesu. Sungamena vo Maria nkento ansona kakala, wasansanga wana yandi mosi. Nanga e mbebe ya lunga-lunga wana ke yamvananga ntangwa ko mu landa Yesu muna salu kiandi. (1 Timoteo 5:8) Kansi, Maria wakwamanana badika mambu ma mwanda kalongoka mu kuma kia Masia yo kwenda  yo wan’andi mu tukutakanu muna masambilu.—Luka 2:19, 51; 4:16.

Nanga Maria wakala muna sambilu vava Yesu kamokena yo wantu kuna mbanz’a Nazarete. Ekwe kiese kamona vava mwan’andi kayika vo ungunza wasakulwa mu kuma kia Masia vioka mvu miayingi walungana muna yandi! Nanga wakendalala kikilu vava kamona vo esi Nazarete kabakwikila muna Yesu ko. Kansi, bavava nkutu vonda mwan’andi!—Luka 4:17-30.

E mpila ina wan’andi akaka babadikilanga Yesu yankendeleka mpe. E sono kia Yoane 7:5 kivovanga vo aleke yá a Yesu ke bakala yo lukwikilu nze lwa Maria ko. Muna sono kiaki tutanganga vo: “Abunzi andi ke bakwikidi muna yandi ko.” Aleke andi wole mpe akento ke bakwikilanga muna yandi ko. * Ozevo, Maria wanwana ye mpasi za zingila mu nzo yavambana muna nsambila. Diavavanga vo Maria kakala ye tezo, ekolo kayikamanga e ludi kia Nzambi wasadisanga mpe wan’andi batambulwila e ludi lembi kubakomekena.

Lumbu kimosi e yitu ya Yesu babaka nzengo zakwenda ‘kumbaka.’ Bavova vo: “Ozengomokene.” (Maku 3:21, 31) Maria kakala ye ngindu zazi ko, kansi wayenda yo wan’andi kimana balongoka diambu dilenda kumika lukwikilu lwau muna malongi ma Yesu. Nga i diau bavanga? Kana una vo Yesu wakwamanana vanga masivi yo longa e ludi, kansi aleke andi ke bakwikilanga ko. Nanga kuna lukendalalu lwawonso Maria wakiyuvula vo, ‘adieyi mfwete vanga kimana wana awaya bakwikila?’

Nga mu nzo yavambana muna nsambila ozingilanga? Avo i wau, olenda longoka mayingi muna lukwikilu lwa Maria. Maria kayambula sadisa esi nzo andi ko. Kansi, wayambula vo yau kibeni bakimwena una lukwikilu lwandi lwantwasila kiese ye luvuvamu. Kuna diak’e sambu, wakwamanana yikama Yesu wa mwan’andi akwikizi. Nga Yesu kamwenanga viangi? Nga ezak’e ntangwa wazola vo Yesu kavutuka ku nzo? Avo i wau, Maria walunga-lunga ngindu zandi. Wabadikila dio se lau diampwena dia yikama yo kasakesa Yesu. Nga olenda sadisa wan’aku kimana basia Nzambi va fulu kiantete muna zingu kiau?

Nga Maria wavwa nluta wa lukwikilu lwandi muna Yesu? Yave osendanga lukwikilu lwa selo yandi, i diau mpe kavanga kwa Maria. (Ayibere 11:6) Ekwe kiese kamona vava kawá mwan’andi walonganga yovo vava akaka bayikanga nsangu za malongi mandi!

Muna yingana ya Yesu, nanga Maria wabakula mambu mana mwan’andi kalongoka muna kileke kuna mbanz’a Nazarete. Vava Yesu kayika kingana kia nkento wakomba e nzo muna vava palata imosi kavidisa; kia nkento watutanga masa muna vanga mbolo; kia kwika mwinda yo sia wo va fulu kiazanguka; nga Maria wayindula Yesu vava kakala nleke vana ndambu andi ekolo kasalanga salu yayi? (Luka 11:33; 15:8, 9; 17:35) Vava Yesu kavova vo e vangu kiandi kiambote, e natu diandi diavevoka, nga Maria wasungamena Yosefe ekolo kalonganga Yesu una kalenda vangila e vangu kiambote kimana e bulu batoma kio nata? (Matai 11:30) Ka lukatikisu ko vo Maria wamona  kiese mu kuma kia lau kavewa kwa Yave dia sansa yo longa mwana ona wakituka se Masia. Ekwe kiese kamona vava kawanga malongi ma Yesu wa nlongi osundidi wantu awonso, ona wasadila nona ya lekwa itomene zayakana muna longa mambu mamfunu kwa wantu!

Kana una vo i wau, Maria wakwamanana songa lulembamu. Yesu kasidi kumvana lusanisinu lwasaka ko ngatu kunsambila. Lumbu kimosi, nkento mosi wakala vana kati kwa ndonga wakaza yo vova vo ngudi a Yesu nkwa kiese kakala wau kanwuta. Kansi, Yesu wavutula vo: ‘Nkatu, akwa nsambu, ana bewanga mambu ma Nzambi yo lunda mo.’ (Luka 11:27, 28) Vava akaka bakala vana ndonga banzayisa vo ngudi ye aleke andi bambokelanga, Yesu wavova vo awana bakwikilanga muna yandi, i ngudi ye mpangi zandi. Vana fulu kia tokanena mvutu za mwan’andi, Maria wabakula e nsas’a mvovo mia Yesu, i sia vo kimpangi muna mwanda kisundidi kimpangi muna nitu.—Maku 3:32-35.

Katulendi bakula ko e mpasi kamona Maria vava mwan’andi kakala vana nti ampasi. Yoane ona wamona Yesu vava kafwa, wasoneka vo muna ntangwa yayina yampasi Maria ‘watelama vana ndambu a nti ampasi a Yesu.’ Kavakala diambu ko diadi sima ngudi ndiona anzolwa ye kwikizi mu yikama mwan’andi muna ntangwa yayina yampasi. Kana una vo mu mpasi kakala, Yesu vava kamona Maria wasia ngolo za vova kuna ngemba zawonso. Wantambika vana moko ma Yoane wa ntumw’andi anzolwa. Wau vo aleke a Yesu mindembi kwikila bakala, Yesu kabavana kiyekwa kia lunga-lunga ngudi au ko, kansi wavana mbebe yayi kwa mosi muna alandi andi. Ozevo, Yesu walonga kwa mfumu za nzo bena yo lukwikilu o mfunu walunga-lunga esi nzo zau musungula e nsatu zau muna mwanda.—Yoane 19:25-27.

Vava Yesu kafwa, Maria wamona nkenda zina zateka sakulwa vioka mvu miayingi. Avo diampasi mu bakula nkenda kamona, katulendi mpe bakula ko e kiese kamona vioka lumbu tatu. Maria wamona esivi disundidi masivi mawonso, Yesu wafutumuka. E kiese kiandi kiawokela vava Yesu kamoneka kwa Yakobo wa nleke andi. (1 Korinto 15:7) E vangu diadi diasimba ntim’a Yakobo kumosi ye aleke andi akaka. Kuna kwalanda, yau awonso bayantika kwikila vo Yesu i Kristu. Bayantika kwenda mu tukutakanu twa Kikristu kumosi yo ngudi au yo ‘kwamanana muna sambu.’ (Mavangu 1:14) Kuna kwalanda, Yakobo yo Yuda, basoneka nkanda mina muna Diambu dia Nzambi.

Vava kasambanga yo wan’andi muna lukutakanu, i nkumbu ansuka Maria kayikwa. Ekwe lusansu lwa lukasakeso ye mbandu ambote kasisa Maria! Mu kuma kia lukwikilu lwandi, Maria wazizidila lukendalalu yo tambula nsendo ampwena. Avo tutanginini lukwikilu lwa Maria, tuzizidila konso mpasi zilenda kutubwila yo tambula nsambu zayingi.