Ang Ngalan sang Dios sa Denmark
Ang Ngalan sang Dios sa Denmark
KADA tuig, linibo ka turista ang nagakadto sa Copenhagen. Pero madamo sa ila ang wala nagapaabot nga makita nila ang ngalan sang Dios, nga Jehova, ukon ang Hebreo sini nga יהוה, nga nasulat sa mga kastilyo kag iban pa nga mga bilding sa siudad. * Halimbawa, sa sentro sang siudad, makita ang Dockyard Church (Holmens Kirke). Nasulat sa gate sini ang ngalan sang Dios sa dalagku nga mga letra nga bulawan ang kolor. Sa sulod sang gate, ini nga ngalan makita man sa isa ka plake nga may petsa nga 1661.
Sa uluunhan sang Dockyard Church, makita ang isa ka bilding nga ginatawag Round Tower (Rundetårn). Sa pader sini, nasulat ang dalagku nga Hebreo nga mga letra subong bahin sang isa ka Latin nga tanda. Kon badbaron ukon i-translate, nagasiling ini: “Kabay pa nga tuytuyan ni Jehova sing husto nga doktrina kag katarungan ang tagipusuon ni Hari Christian the Fourth.” Ngaa amo sini ka bantog ang ngalan sang Dios sa Denmark?
Ang Protestante nga Repormasyon kag ang Pagbadbad sang Biblia
Ang Protestante nga Repormasyon amo ang may daku nga papel sa pagpalapnag sang ngalan sang Dios. Gintun-an sing maayo sang mga Protestante sa Europa kasubong nanday Martin Luther, John Calvin, kag Huldrych Zwingli ang Biblia kag ang nahauna nga mga lenguahe sini nga Hebreo, Aramaiko, kag Koine ukon ang kinaandan nga Griego. Subong resulta, nangin pamilyar sa ila ang personal nga ngalan sang Dios. “Ining ngalan nga Jehova . . . iya lamang sang matuod nga Dios,” siling ni Martin Luther sa isa niya ka sermon.
Pero bisan pa ginsiling niya ini, sang ginbadbad niya ang Biblia sa Aleman nga lenguahe, ginsunod niya ang tradisyon nga islan ini sang mga titulo subong sang “Ginuo” ukon “Dios,” sa baylo nga gamiton ang ngalan sang Dios. Sang ulihi, ginpangabay ni Luther ang iya kaupod nga si Johannes Bugenhagen nga badbaron ang iya bersion sang Biblia sa Low German nga lenguahe nga ginahambal sa naaminhan nga Germany kag nabagatnan nga Denmark. Sa introduksion sang 1541 nga edisyon sini (ang una nga edisyon ginbalhag sang 1533), pila ka beses nga ginsambit ni Bugenhagen ang ngalan sang Dios, lakip ang pinamulong nga: “Ang Jehova amo ang balaan nga ngalan sang Dios.”
Sang 1604, ang isa ka teologo nga si Hans Paulsen Resen nakighambal kay Hari Christian IV parte sa pila ka sala sa badbad sang Biblia ni Luther sa Danes. Nangayo dayon si Resen sing pahanugot nga badbaron ini liwat base sa orihinal nga Hebreo kag Griego nga mga sinulatan. Gintugutan ang iya pangabay. Sa isa ka nota sa Genesis 2:4, ginsulat ni Resen nga si “Jehova” amo “ang Supremo nga Persona, ang lamang nga Ginuo.” *
Samtang amat-amat nga nakilala ang ngalan sang Dios, amat-amat man ini nga ginabutang sa publiko nga mga lugar. Halimbawa, sang 1624, sang nangin obispo si Hans Paulsen Resen, nagsugo sia nga butangan sing plake ang Bronshoj Church. Sa ibabaw nga bahin sang plake, nasulat sa bulawan nga kolor ang ngalan sang Dios nga Jehova sa Danes. Dugang pa, sa madamo nga mga sinulatan ni Resen sang obispo na sia, ginlakip niya sa iya pirma ang mga tinaga nga “Nagatan-aw si Jehova.”
Sang dali na lang matapos ang ika-18 nga siglo, ginbalhag sa Danes nga lenguahe ang Aleman nga badbad sang Biblia ni Johann David Michaelis. Madamo man nga beses nga ginsambit sa sini nga Biblia ang ngalan sang Dios. Sang ika-19 naman nga siglo, ginbalik sang manugbadbad sang Biblia nga si Christian Kalkar kag sang iban pa ang ngalan sang Dios sa kalabanan nga mga bersikulo diin makita ini nga ngalan sa orihinal nga mga sinulatan. Dayon sang 1985, ginpagua sang mga Saksi ni Jehova ang New World Translation of the Holy Scriptures sa Danes. Nalipay gid ang mga nagahigugma sa Biblia nga makita ang ngalan nga Jehova sing sobra sa 7,000 ka beses sa sini nga Biblia.
Si Jesucristo nagsiling sa iya pangamuyo sa Dios: “Ginpakilala ko ang imo ngalan.” (Juan 17:6) Kag sa iya modelo nga pangamuyo, nga ginatawag man nga Amay Namon, si Jesus nagsiling: “Pakabalaanon ang imo ngalan.” (Mateo 6:9) Subong sang makita naton sa kasaysayan sang relihion sa Denmark, madamo ang nagtuman sini nga pinamulong.
[Mga Nota]
^ par. 2 Ining apat ka letra, nga ginatawag Tetragrammaton, mga consonant kag ginabasa halin sa tuo pa wala. Sa masami, ang katumbas sini amo ang YHWH ukon JHVH. Sang una, ang bumalasa sini amo ang nagabutang sang kulang nga mga vowel, pareho sa ginahimo naton subong kon magbasa kita sang mga abbreviation.
^ par. 7 Sa orihinal nga mga sinulatan sang Balaan nga Biblia, sa Genesis 2:4 una nga mabasa ang personal nga ngalan sang Dios. Ini nga ngalan, nga makita sing halos 7,000 ka beses sa orihinal nga mga sinulatan, nagakahulugan sing “Sia nga Nagapahanabo nga Mangin Amo.” Ginapakita sini nga si Jehova amo ang Isa nga makatuman gid sang iya katuyuan. Nagakatuman kon ano ang iya ginasiling.
[Kahon/Retrato sa pahina 25]
SI TYCHO BRAHE KAG ANG NGALAN SANG DIOS
Sang 1597, ang bantog nga Danes nga astronomo nga si Tycho Brahe nagbiya sa iya pungsod sang wala sila maghangpanay sang prominente nga mga tawo kag ni Hari Christian IV. Sa pamilinbilin nga binalaybay ni Brahe para sa Denmark, nga iya ginsulat sa Latin, nagsiling sia: “Pakitaan ako sing kaayo sang mga dumuluong, kay amo ini ang kabubut-on ni Jehova.”
[Retrato sa pahina 24, 25]
Ang gate sang Dockyard Church
[Retrato sa pahina 24, 25]
Ang Round Tower
[Retrato sa pahina 25]
Si Hans Paulsen Resen
[Retrato sa pahina 25]
Gingamit ni Johannes Bugenhagen ang ngalan sang Dios sa introduksion sang Low German nga bersion sang Biblia ni Luther sang 1541
[Credit Line sang retrato sa pahina 25]
Hans Paulsen Resen and Tycho Brahe: Kobberstiksamlingen, Det Kongelige Bibliotek, København
