Go na content

Go na table of contents

A pikin fu mi musu kisi skoroleri?

A pikin fu mi musu kisi skoroleri?

A pikin fu mi musu kisi skoroleri?

YU MAN prakseri san a wani taki fu no man leisi den wortu tapu a bladzijde disi? Fa a ben o de efu yu no ben sa man taki a tongo di den sma na ini yu kondre e taki? Kon wi taki dati yu no man sori pe a kondre fu yu de na tapu a karta fu grontapu? Someni pikin sa gro kon bigi sondro taki den sabi den sani disi. Fa a de nanga yu pikin?

A pikin fu yu musu kisi skoroleri? Na ini furu kondre a de wan wet taki pikin musu kisi skoroleri teleki den doro wan spesrutu yari. Furu tron yu no abi fu pai gi a skoroleri disi. Den wet di de èn di abi fu du nanga den reti di pikin abi, e taki dati ala sma abi a reti fu kisi skoroleri. A dokumenti di sma e kari a Fruklari fu den Reti fu Ala Libisma (Universal Declaration of Human Rights), e taki a srefi sani tu. Ma na ini son kondre skoroleri no de fu soso èn a kan de wan diri sani srefi gi papa nanga mama fu seni den pikin go na skoro. Meki wi luku san Kresten papa nanga mama e du fu di den wani taki den pikin musu leri leisi èn skrifi nanga yepi fu skoroleri noso na tra fasi.

Eksempre na ini Bijbel fu sma di ben sabi leisi èn skrifi

Moro furu fu den futuboi fu Gado di kari na ini Bijbel ben man leisi èn skrifi. Den apostel fu Yesus, Petrus nanga Yohanes ben de Dyu fisiman. Ma aladi den ben de fisiman, toku den skrifi wan tu Bijbel buku na ini Grikitongo, èn den no ben skrifi den buku na a fasi fa den sma fu Galilea ben e taki. * A de krin taki den papa nanga mama fu den ben sorgu taki den pikin kisi leri fu den prenspari sani. A ben de a srefi tu nanga tra Bijbel skrifiman soleki a skapuman David, a gronman Amos, èn Yesus afu brada Yuda di ben de wan temreman kande.

A man Yob ben man leisi èn skrifi. A Bijbel buku di abi a nen Yob, e sori taki a ben sabi wan tu sani fu sabidensi. Kande a ben man skrifi sani leki wan puwema skrifiman, fu di den sani di skrifi na ini a buku Yob skrifi neleki wan puwema. Wi sabi tu taki den fosi Kresten ben man leisi èn skrifi fu di sma feni pisipisi broko patu pe den Kresten kande ben skrifi den sani fu Bijbel di ben tyari kon na krin.

Skoroleri de wan prenspari sani gi Kresten

Ala Kresten musu kisi moro sabi fu Bijbel efu den wani taki Gado feni den bun (Filipisma 1:9-11; 1 Tesalonikasma 4:1). Te wan sma e gebroiki den Buku fu Bijbel nanga publikâsi di teki puru fu Bijbel, dan dati kan yepi en fu go na fesi na yeye fasi. Fu di Gado ben gi wi a Wortu fu en di skrifi, meki a e fruwakti taki den anbegiman fu en man leisi èn skrifi. Wi sa frustan den sani di wi e leisi na ini Bijbel moro bun te wi man leisi èn skrifi. A no de fu taki, dati kande wi musu leisi son pisi moro leki wan tron so taki wi man frustan san wi leisi èn man denki dipi fu den sani disi.—Psalm 119:104; 143:5; Odo 4:7.

Ibri yari, a pipel fu Yehovah e kisi hondrohondro bladzijde nanga yepisani di skrifi di „a getrow èn koni srafu” e sreka (Mateyus 24:45-47). Den publikâsi disi e taki fu na osofamiri libi, gwenti, kerki, sabidensi, nanga furu tra tori. San moro prenspari, na taki den publikâsi disi e gi rai na yeye fasi di komoto na ini Bijbel. Efu den pikin fu yu no man leisi, dan den no sa sabi den sani di prenspari trutru.

Te wi e leri sani fu a historia fu libisma, dan disi de prenspari fu di a sa yepi wi frustan fu san ede a Kownukondre fu Gado de fanowdu. A ben sa bun tu fu sabi wan sani fu den difrenti presi nanga libi na grontapu. Bijbel e taki fu difrenti presi soleki Israel, Egepte, nanga Grikikondre. Yu pikin sabi pe den presi de na tapu a karta fu grontapu? A sabi pe a kondre de pe a e libi? Te wan sma no sabi fa fu feni wan presi na tapu wan karta, dan kande a no sa man du en diniwroko bun fu di a no sabi pe a presi de pe a musu wroko.—2 Timoteyus 4:5.

Grani na ini a gemeente

Kresten owruman nanga dinari ini a diniwroko abi furu frantwortu di abi fu du nanga a leisi di den musu leisi sani. Fu eksempre, den musu sreka densrefi gi pisi fu a gemeente konmakandra. A de fanowdu fu skrifi den sani di abi fu du nanga den publikâsi fu a gemeente èn den friwani gi di a gemeente e kisi. Te wan sma no kisi skoroleri, dan a kan de tumusi muilek gi a sma dati fu tyari den frantwortu disi na wan bun fasi.

Friwani wrokoman e dini na den Bethel-oso na heri grontapu. Efu den wrokoman disi wani frustan makandra bun èn efu den wani du den wroko na wan bun fasi, dan den musu sabi leisi èn skrifi a tongo di sma e taki na ini a kondre pe den e libi. Disi de prenspari fu eksempre te den e vertaal den publikâsi èn te den e meki masyin di broko. Efu yu wani taki den pikin fu yu kisi den grani disi bakaten, dan a de fanowdu taki a pikin e kisi skoroleri. San na wan tu tra winimarki di yu pikin kan abi te a kisi skoroleri?

Pôtifasi nanga kruktubribi

Pôtisma furu tron no man yepi densrefi na ini son situwâsi. Ma na tra sei, nofo skoroleri kan yepi wi nanga den pikin fu wi so taki wi no e pina fu di wi no kisi nofo skoroleri. Furu sma di no sabi leisi èn skrifi abi wan pôti libi. Pikin, sosrefi papa nanga mama e dede sontron fu di den no e wroko nofo moni fu man pai datra te den siki. Sma di no kisi skoroleri noso di no kisi nofo skoroleri, furu tron no e nyan nofo gosontu nyanyan èn den no e libi na ini bun oso. Skoroleri noso a man di wan sma man leisi èn skrifi kan yepi en na ini den situwâsi disi.

Te wan sma sabi leisi èn skrifi, dan furu tron a no e bribi kruktubribi. A no de fu taki dati furu sma abi kruktubribi, awansi den kisi skoroleri, noso den no kisi dati. Ma sma kan bedrigi èn kori den wan di no kisi nofo skoroleri moro makriki leki trawan, fu di den no man leisi den sani di e tyari a bedrigifasi kon na krin. Sobun, moro furu fu den sma disi abi kruktubribi èn den e bribi taki bonuman kan meki sma kon betre na wan wondrufasi.—Deuteronomium 18:10-12; Openbaring 21:8.

Skoroleri no de fanowdu fu feni wroko wawan

Furu sma e denki taki a moro prenspari marki fu skoroleri na fu wroko moni. Ma son sma di kisi skoroleri no abi wan wroko noso den no e wroko nofo moni fu man bai den sani di den abi fanowdu. Fu dati ede, son papa nanga mama no e seni den pikin go na skoro fu di den e denki taki disi no sa tyari wini kon. Ma skoroleri e du moro leki fu sreka wan sma fu wroko moni wawan; a e sreka pikin gi sani di e pasa na ini a libi (Preikiman 7:12). Te wan sma di sabi taki, leisi, èn skrifi a tongo fu a kondre pe a e libi, dan a sa de moro makriki gi en fu taki nanga tra sma di e wroko na ati-oso, na bangi noso na lanti. Na presi fu frede gi den sma disi, a sa de wan aladei sani fu taki nanga den.

Na son presi, sma e gi den pikin fu den di no kisi skoroleri, na wan sma so taki den kan leri a pikin fu mesre, fisi, nai krosi noso fu du wan tra wroko. A de wan bun sani te wan pikin e leri fu du wan wroko, ma efu den no e go noiti na skoro, dan kande den no sa leri leisi èn skrifi na wan bun fasi. A no de fu taki dati den pikin disi, ben sa man wai pasi gi a gebroiki di sma e gebroiki den fu wroko gi den èn den ben sa man abi wan moro bun libi efu den e kisi skoroleri fosi den leri fu du wan wroko.

Yesus fu Nasaret ben de wan temreman èn soleki fa a sori a ben leri a wroko fu en kwekipapa Yosef (Mateyus 13:55; Markus 6:3). Yesus ben man leisi èn skrifi tu. Srefi di a ben abi 12 yari, a ben man abi wan bun takimakandra nanga den man di ben kisi leri na a tempel (Lukas 2:46, 47). Na ini a kefal fu Yesus, a leri di a ben kisi fu du wan wroko no ben tapu en fu kisi tra sortu leri.

Umapikin musu kisi skoroleri tu?

Son leisi papa nanga mama e seni den manpikin go na skoro ma den no e seni den umapikin. Kande son papa nanga mama e denki taki a sa kostu den tumusi furu moni fu seni den umapikin go na skoro. Den e denki taki a moro bun fu meki na umapikin tan heri dei na oso so taki a kan yepi en mama. Ma a no de wan bun sani taki wan umapikin no sabi leisi èn skrifi. Na ini wan publikâsi di a United Nations Children’s Fund (UNICEF na a VN organisâsi di e luku a reti fu a pikin) skrifi: „Furu fu den ondrosuku di ben meki e sori taki a moro bun fasi fu puru pôtifasi na te umapikin kisi skoroleri” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries). Umapikin di kisi skoroleri man lusu problema di e kon na ini a libi moro makriki èn den e teki koni bosroiti. Sobun disi sa de wan wini gi a heri famiri.

Wan ondrosuku ben du fu luku fu san ede nyofi pikin e dede na ini Benin na Westsei fu Afrika. A e sori taki 167 fu den 1000 pikin di yongu moro feifi yari, e dede na ini a grupu fu mama di no sabi leisi èn skrifi. Kontrari fu dati, 38 fu den 1000 pikin e dede na ini a grupu fu mama di kisi skoroleri. UNICEF e kon na a bosroiti disi: „A dede di nyofi pikin e dede na ini Benin abi furu fu du nanga a skoroleri di den mama kisi. Disi de so tu na heri grontapu.” Sobun, a kan tyari furu wini kon te den umapikin fu yu kisi skoroleri.

Leri leisi-skoro nofo?

Na ini den gemeente pe a de fanowdu, Yehovah Kotoigi e hori leri leisi-skoro gi den sma di no sabi leisi. * Den seti disi e yepi sma fu leri leisi, furu tron den e leri leisi na ini a tongo di den e taki na a presi drape. A leri leisi-skoro kan teki a presi fu a skoroleri di wan sma e kisi? A musu de so taki sma e fruwakti dati a gemeente sa gi den pikin skoroleri, srefi efu a pikin man go na skoro?

Aladi a leri leisi-skoro na wan lobi-ati seti fu a gemeente fu Yehovah Kotoigi, toku a skoro disi seti fu yepi bigisma di noiti ben go na skoro di den ben pikin ete. Kande den papa nanga mama fu den no ben sabi o prenspari a de fu leri leisi èn skrifi, noso den no ben man feni skoro pe den ben kan go. Den sma disi kan kisi yepi te den e go na den leri leisi-skoro di e hori na ini den gemeente. Ma a leri leisi-skoro no e teki a presi fu a skoroleri di wan sma e kisi èn den no ben seti a skoro disi fu gi skoroleri. Na den leri leisi-skoro disi den no e gi leri fu sani di abi fu du nanga sabidensi, wiskunde, nanga historia. Ma den sa leri den sani disi kande na ini a leriprograma fu skoro.

Na den leri leisi-skoro na ini Afrika den e gi leri na ini a tongo fu den lo èn furu tron den no e gi leri na ini a tongo fu a kondre. Ma furu tron, te den pikin e go na skoro den e kisi leri na ini a moro prenspari tongo fu a kondre. Disi e gi den pikin moro wini fu di moro buku nanga tra sani fu leisi de fu feni na ini a tongo fu a kondre. Aladi den leri leisi-skoro fu a gemeente kan yepi wan pikin nanga a skoroleri fu en, toku a leri leisi-skoro no e teki a presi fu a skoroleri di wan pikin e kisi. Efu a skoroleri bun, dan fu san ede wan pikin no musu kisi dati dan?

A frantwortu di papa nanga mama abi

Man di e teki fesi na ini a dini fu den yeye nowtu fu a gemeente, musu de Kresten di de wan eksempre. Den musu de man di e tiri den eigi osofamiri nanga den pikin na „wan tumusi bun fasi” (1 Timoteyus 3:4, 12). Tiri na „wan tumusi bun fasi” wani taki dati a musu du ala sani di a man so taki den pikin no sa abi takru bakapisi na ini den libi na ini a ten di de na den fesi.

Gado gi Kresten papa nanga mama wan bigi frantwortu. Den musu kweki den pikin akruderi a Wortu fu en èn yepi den pikin fu tron sma ’di lobi sabi’ (Odo 12:1; 22:6; Efeisesma 6:4). Na apostel Paulus ben skrifi: „Iya, efu wan sma no e sorgu gi den sma fu en, èn spesrutu gi den wan di de memre fu en osofamiri, dan a drai en baka gi a bribi èn a moro takru leki wan sma sondro bribi” (1 Timoteyus 5:8). A e fiti fu sorgu taki den pikin fu wi kisi skoroleri.

Sontron den skoromisi nanga skoromeester no man gi bun leri fu di den skoro abi tumusi furu pikin, den no abi nofo wrokosani fu leri den pikin noso fu di den no e kisi nofo moni. Fu dati ede papa nanga mama musu poti prakseri doronomo na den sani di den pikin e leri na skoro. A sa de wan koni sani fu kon sabi den skoromisi nanga skoromeester, spesrutu na a bigin fu a skoroyari. Yu kan aksi den na sortu fasi den pikin fu yu kan leri moro bun. Na so wan fasi skoromisi nanga skoromeester e kisi deki-ati fu meki moro muiti fu gi moro bun leri na den pikin, fu di den sa firi taki yu e lespeki èn e warderi den.

Skoroleri na wan tumusi prenspari sani na ini a gro di wan pikin e gro kon bigi. „Den koniwan na den sma di e kibri sabi leki wan gudu”, na so Odo 10:14 e taki. A sani disi tru, spesrutu te a abi fu du nanga a sabi fu Bijbel. A pipel fu Yehovah, yonguwan nanga owruwan, musu abi nofo sabi fu man yepi trawan na yeye fasi èn ’fu sori densrefi na Gado leki wan sma di a feni bun, leki wan wrokoman di no abi fu syen fu noti, di e gebroiki a wortu fu a waarheid na wan reti fasi’ (2 Timoteyus 2:15; 1 Timoteyus 4:15). Sobun, den pikin fu yu musu go na skoro? A no de fu taki dati yu sa kon na a bosroiti taki den pikin musu go na skoro, aladi a bosroiti disi abi fu du nanga fa sani de na ini a kondre fu yu. Ma Kresten papa nanga mama musu piki wan moro prenspari aksi, namku: ’Den pikin fu mi musu kisi skoroleri?’ Awansi pe yu e libi, yu no e agri taki disi musu de so trutru?

[Futuwortu]

^ paragraaf 5 A tongo di den ben e taki, ben de a fasi fa den sma fu Galilea ben e taki na Arameisitongo noso a fasi fa den ben e taki a Hebrewtongo. Luku bladzijde 143-145 fu Inzicht in de Schrift, Deel 1, di Yehovah Kotoigi tyari kon na doro.

^ paragraaf 25 Luku bladzijde 8 nanga 9 fu Ontwaakt! fu 22 december 2002.

[Faki/Prenki na tapu bladzijde 12, 13]

TE A PIKIN FU YU NO MAN GO NA SKORO

Na ini son situwâsi den pikin no man go na skoro kwetikweti. Fu eksempre, a tijdschrift Refugees meki wan raportu di e sori taki na ini den loweman kampu soso wán fu den feifi pikin kan go na skoro. Na ini son situwâsi den skoromisi nanga den skoromeester e weigri fu wroko èn e tapu den skoro fu wan langa pisi ten fu di sani no e plisi den. Kande den skoro de tumusi fara noso skoro no de na son presi. Frufolgu fu Kresten abi leki bakapisi tu taki den e yagi den pikin fu den komoto na skoro.

Fa yu kan yepi yu pikin na ini den situwâsi disi? San yu kan du te yu abi wan tu pikin èn te yu no man seni ala den pikin go na skoro fu di yu e libi na wan presi pe disi sa kostu furu moni? We, yu abi nofo moni fu seni wán noso tu pikin go na skoro? Yu man seni den go na skoro sondro taki den e go na baka na yeye fasi? Efu disi de so, dan kande den man yepi yu fu leri den tra pikin den sani di den e leri na skoro.

Na ini son kondre papa nanga mama kan leri den pikin na oso. * Te den e du disi, dan furu tron papa noso mama e gebroiki wan tu yuru ibri dei fu gi den pikin leri. Na ini a pisi ten fu a Dyu historia, dan papa nanga mama ben abi bun bakapisi na ini a leri di den ben e gi na den pikin. Kande fu di Yosef, a manpikin fu Yakob, ben kisi bun leri fu en papa nanga mama, meki a ben man si sani krin aladi a ben yongu ete.

Kande a muilek fu seti wan leriprograma gi den pikin na presi soleki loweman kampu, ma papa nanga mama kan gebroiki publikâsi di Yehovah Kotoigi tyari kon na doro fu gi den pikin leri. Fu eksempre, Mi boekoe nanga bijbel tori kan yepi yu fu gi yongu pikin leri. A tijdschrift Ontwaakt! abi artikel na ini di e taki fu difrenti sortu tori. A buku Leven — Hoe is het ontstaan? Door evolutie of door schepping? kan yepi yu fu gi leri fu tori di abi fu du nanga sabidensi. A Jaarboek van Jehovah’s Getuigen abi wan pikin karta fu grontapu na ini èn a e taki fu a libi nanga a preikiwroko na ini difrenti kondre.

Yu kan kisi bun bakapisi te yu e sreka yusrefi fu gi leri èn te yu fiti yusrefi na leri di a pikin man frustan. Te den pikin e tan leisi èn leri go doro, dan bakaten efu den kisi na okasi fu go na skoro, a sa de moro makriki gi den fu frustan den sani di den e leri na skoro. Teki a frantwortu fu leri yu pikin èn meki muiti so taki den kan kisi bun leri. Yu sa si taki yu sa kisi furu wini fu dati!

[Futuwortu]

^ paragraaf 40 Luku na artikel „Huisonderwijs — Iets voor u?” na ini Ontwaakt! fu 8 april 1993, bladzijde 9-12.

[Prenki na tapu bladzijde 13]

San yu kan du efu yu e libi na wan presi pe den pikin fu yu no man go na skoro?