1. Uzye ukwelenganya pa vintu vino tutaatala twalola kungatwazwa uli? (Lolini icikope ca kutandikilako.)

 YEOVA watupeela uwila usuma cuze. Uwila uwo, u kwelenganya pa vintu vino tutaatala twalola. Yeova akaamanya ivili uku nkoleelo, nupya ilingi akatunenela limwi ivilacitika ukupitila muli Baibo. Nanti icakuti tutanga tuvilole, tungelenganya pa vintu vivyo nupya tungataila ukuti vilacitika.—2 Kol. 4:18.

2, 3. (a) Uzye ukwelenganya pa vintu vino tutaalolapo kungatwazwa uli? (b) A mauzyo ci yano tumalandapo umwisambililo lii?

² Kuya kwene, insita zimwi tukaelenganya pa vintu vino vitalatala vicitike. Limwi, umwana umunono angelenganya ukuti watakwela apa cipeepelya, nomba icintu cico citanga cicitike. Hana, nyina wakwe Samueli, wene welenganyanga ivipusaneko. Welenganyanga uwanda uno wali nu kutwala umwanakwe pa ng’anda ya kupepelapo, ukuti akaomba na ya simapepo. Cii citaali ciloto sile. Aali vino wapingwilepo ukucita. Fwandi ukwelenganya pa wanda uu kwakomelizye Hana ukuti afikilizye ulayo uno walavile Yeova. (1 Sam. 1:22) Nga  ukwelenganya pali vino Yeova walaya, ala tukwelenganya pa vintu vino vilacitika.—2 Pet. 1:19-21.

³ Ukwaula nu kutwisika, antu aingi acisinka, aalembwa muli Baibo, yelenganyanga pa vintu vino Leza walavile. Uzye ukwelenganya pa mapaalo alayako ku nkoleelo kwavwile uli antu yaaya? U mulandu ci uno cazipila ukuti twaelenganya pali vino umi witu ulaya lino amalayo yano Leza walaya yalafikiliziwa?

4. U mulandu ci uno Abeli welenganyanga pa vintu visuma ivyali nu kucitika uku nkoleelo?

⁴ Abeli, aali muntu wa kutandikilako uwali nu utailo umu malayo yakwe Yeova. Wamanyile amazwi yano Yeova wanenyile inzoka lino Adamu na Eva yayembwike, aakuti: “Nika uwanisi pakasi kako nu mwanaci, pakasi ka mwana wako nu mwana wakwe. Alakufwamfwanta ku mutwe, nga nawe ulamuluma ku cintunta.” (Utan. 3:14, 15) Abeli ataamanyile ningo vino ulayo uu wali nu kufikiliziwa. Afwile limwi welenganyangapo sana pali vino Leza walanzile. Limwi Abeli welenganyanga ukuti, uzye a weni wino inzoka yaali nu kuluma uku cintunta, uwali nu kwazwa antu ukuya amalilike nupya? Abeli wataile ukuti vyonsi vino Yeova walavile, vyali nu kufikiliziwa, nupya lino wapeezile impolelwa, Yeova wapokelile.—Welengini Utandiko 4:3-5; Ayebulai 11:4.

5. U mulandu ci uno cazipile ukuti Enoki aelenganya pali vino vyali nu kucitika uku nkoleelo?

⁵ Enoki wali nu tailo, nanti icakuti wikalanga na antu alandanga iviipe. Lelo Enoki wasifile nu kusimikila antu izwi lyakwe Leza. Wayanenanga ukuti Yeova wali nu konona antu aipe. (Yuda 14, 15.) I cani icamwavwile ukuti acite vii? Enoki afwile welenganyanga pali vino insi yaali nu kuya ndi cakuti antu yonsi yakuombela Yeova.—Welengini Ayebulai 11:5, 6.

6. I vyani vino Nowa afwile welenganyangapo pacisila cakwe mulamba?

⁶ Pa mulandu wakuti Nowa wakweti utailo, wapuswike lino Leza waleesile mulamba. (Ayeb. 11:7) Apacisila cakwe mulamba, utailo wakwe Nowa walenzile ukuti apeele impolelwa kuli Yeova. (Utan. 8:20) Wakwe Abeli, Nowa nawe afwile wataile ukuti antunze yalakululwa ukufuma uku luyembu ni mfwa. Apacisila cakwe mulamba, nupya kwene insi izile iipa cuze. Nimulodi watandike ukuteka nupya walondesyanga ukuti antu yapondokele Yeova. (Utan. 10:8-12) Nomba Nowa wene watwalilile ukuya nu utailo. Afwile uvwanga ningo sana ndi welenganya pali vino antu yaali nu kukululwa kufuma ku miteekele ya unkalwe, uku luyembu, alino ni mfwa. Naswe kwene tungaelenganya apa nsita iiya iilazipa cuze, nupya yatipalamisya!—Loma 6:23.

7. I vyani vino Abulaamu, Isaki na Yakobo yelenganyangapo ivyali nu kucitika uku nkoleelo?

⁷ Abulaamu, Isaki na Yakobo, nayo yafwile yelenganyanga pali vino vyali nu kufikiliziwa uku nkolelo, pano Leza walavile ukuti antu amu nko zyonsi yalapolelelwa ukupitila umu yana yao. (Utan. 22:18; 26:4; 28:14) Ana yao yaali nu kuvula, nupya yaali nu kwikala umu Mpanga ya Ulayo ino Leza wayapeezile. (Utan. 15:5-7) Pa mulandu wa kuti antu yaa aatiinanga Leza yali nu utailo, yelenganyanga ukuti ana yao yati-ingila mpiti umu mpanga iiya. Kufuma lino Adamu na Eva yayembwike, Yeova akaazwilizya aomvi yakwe acisinka ukumanya  ningo vino antunze yalaya amalilike nupya.

8. I vyani ivyavwilizye Abulaamu ukuya nu utailo ukome ni cuvwila?

⁸ Pa mulandu wakuti Abulaamu wali nu utailo ukome, uvwilanga Yeova na lino ivintu vyatalanga sana. Abulaamu pamwi na yauze acisinka yafwile yelenganyanga pa vintu vino Yeova walavile, nanti icakuti amalayo yaayo yatafikiliziwe ala yacili aumi. Baibo ikati: “Yavilolile kutali nu kuvizengela.” (Welengini Ayebulai 11:8-13.) Abulaamu wamanyile ukuti Yeova wafikilizyanga malayo yakwe lyonsi, fwandi wataile nu ukuti vyonsi vino walaya, vilafikiliziwa.

9. Uzye utailo wakwe Abulaamu umu malayo yakwe Leza wamwavwile uli?

⁹ Abulaamu wataile vino Yeova wamulavile, ali mulandu uno watwalilile ukucita vino Yeova wamunenanga. Wafumile umu musumba wa Uli muno wikalanga, nupya lyonsi lino wali nu umi atiikazilepo umu musumba umwi pa nsita itali. Wamanyile ukuti imisumba iiya yali nu kononwa, pano ya kateeka aalimo yatapepanga Yeova. (Yoswa 24:2.) Abulaamu, Abeli, Enoki, Nowa na yauze, yaataile ukuti kulaya ukutuutuluka, nupya yelenganyanga apa nsita ino Uwene Wakwe Leza ulaateeka insi amanda pe. Uteeko uwo, u “musumba ukulu uno kelenganya na kakuula wakweo a Leza.” (Ayeb. 11:10) Lyonsi lino yelenganyanga pa kwikala amanda pe pano nsi, utailo wao wakomelangako.—Welengini Ayebulai 11:15, 16.

10. Uzye ukwelenganya apa vintu ivyali nu kucitika, kwavwile uli Sala?

¹⁰ Sala umuci wakwe Abulaamu, nawe kwene wataile sana malayo yakwe Yeova. Nanti lino wali ni myaka 90 ala atatala wakwata umwana, welenganyanga sana apa nsita ino wali nu kukwata umwana. Sala afwile welenganyanga pali vino ana yakwe yaali nu kuvula nu kuya uluko ulukalamba sana. (Ayeb. 11:11, 12) I cani icalenzile asininkizye ukuti cii cali nu kucitika? Yeova wanenyile iya ukuti: “Ndamupolelela nga nawe alakuvyalila umwana umonsi. Ndamupolelela alaya a nyina wa nko zyonsi, mu mupanda wakwe mulafuma aene.” (Utan. 17:16) Lino Sala wavile Isaki, wasininkizye ukuti vyonsi vino Yeova walavile Abulaamu vyali nu kufikiliziwa. Nafwe ndi tukwelenganya pa vintu vino Yeova watulaya, tulaya nu utailo ukome!

11, 12. Uzye cali uli pakuti Mose atandike ukutemwa sana Yeova?

¹¹ Umuntu na muze uwataile Yeova, a Mose. Watemilwe sana Yeova. Lino Mose wali umwance, ala akwikala umu Eguputo ukwi sano, limwi nga walondesyanga ukuya intunguluzi nu kukwata sana ivyuma. Nomba avyazi yakwe Mose yamusambilizye pali Yeova na pali vino Leza walondanga ukukulula antu yakwe ukufuma umu uzya nu kuyapeela Impanga ya Ulayo. (Utan. 13:14, 15; Kufu. 2:5-10) Ndi cakuti Mose welenganyanga lyonsi pa mapaalo yano Leza walavile antu yakwe, uzye mukwelenganya ukuti nga watemilwe sana Yeova, nanti uzye nga watandike ukulondesya ukulumbuka?

¹² Malembelo yakati: “Utailo u walenzile ukuti Mose lino wakula akane ukwamwa umwizikulu wakwe Falao kateeka. Mose camuziipile ukucula pamwi na antu yakwe Leza ukuluta kuilyokezya mu kwifya pa nsita inono. Wene welenginye ukuti kusuulwa pa mulandu wakwe Mesiya kwacindama kuluta vyuma vyonsi vya mu Eguputo, pano wene walolekesyanga  pa cilambu cilapelwa mu manda akwiza.”—Ayeb. 11:24-26.

13. U mulandu ci uno cazipile ukuti Mose aelenganya pa malayo yakwe Yeova

¹³ Lino Mose welenganyanga sana pali vino Yeova walavile ukucitila aina Izlaeli, utailo wakwe wakulilangako nupya watemilwe sana Leza. Wakwe vino aomvi yakwe Leza yauze yacitanga, Mose nawe afwile welenganyanga apa nsita ino Yeova wali nu kukulula antu yakwe ukufuma uku mfwa. (Yobo 14:14, 15; Ayeb. 11:17-19) Fwandi ali mulandu uno Mose watemiilwe sana Leza wino uuvwilanga sana uluse Ayebulai na antu yauze. Ukutemwa kwene kuu kwalenzile ukuti aombela Yeova amanda yonsi yano wali nu umi. (Malan. 6:4, 5) Na lino Falao watiinyizye Mose ukuti wali nu kumukoma, Mose wasifile, pano wali nu utailo, watemilwe sana Leza, nupya welenganyanga pa visuma ivyali nu kucitika uku nkoleelo.—Kufu. 10:28, 29.

14. U kwelenganya ci ukwaya wa ciloto?

¹⁴ Antu aingi ndakai yakaelenganya pa vintu ivitalacitika uku nkolelo. Nanti icakuti yatakwata icuma, yakaelenganya pa kuya sana ni cuma nu kuya acingililwe, nanti icakuti umi ndakai u wa “masakamiko na malanda.” (Masa. 90:10) Yakaelenganya ukuti wanda umwi yalaikala ukwaula amasakamika lino yakuteekwa na antunze, nomba Baibo ikati Uwene Wakwe Leza sile uulasisyapo intazi zyonsi. (Dan. 2:44) Antu aingi yakaelenganya ukuti Leza atalonona antu aipe aaya umu nsi, nomba vino Baibo ikalanda vyapusana sana. (Zefa. 1:18; 1 Yoa. 2:15-17) Ukwelenganya kwa musango uu pa vintu ivilacitika uku nkoleelo, kwaya sile wa ciloto.

15. (a) U mulandu ci uno cazipila ukwelenganya pali vino Leza watulaya ukuti vilacitika uku nkoleelo? (b) I vyani vimwi-vimwi vino mukalondesya ukwizalolako kuno vyacitika pali vino Leza watulaya?

¹⁵ Yeova watulaya ukuti alatucitila ivintu ivisuma cuze uku nkoleelo. Ndi twelenganya pali vino cilaya pa nsita iiya, tukaya sana nu luzango nupya cikatulenga twalondesya ukutwalilila ukuombela Leza. Uzye mungezya ukwelenganya pa milimo ino mulaaomba uku nkoleelo, asi mulandu na kuno mulikala, kulikuti ukwiyulu nanti pano nsi? Ndi mwakwata upaalilo wa kwiza-ikala pano nsi manda pe, mwaelenganya ukuti mukuomba na auzo, mukuzifya insi ukuya icifulo icisuma cuze. Mwaelenganya nu kuti yaayo aakwangalila umulimo wa kuzifya insi yakumusakamala sana nupya mukuipakizya umi. Antu yonsi yano muli nayo yaatemwa Yeova. Muli nu umi usuma na maka sana, nupya pasi ni cakumusakamika. Muli ni nsansa sana pano mukuomvya amaka inu na mano ukwazwa yauze ukucindika Yeova. Limwi mukwazwa na yano yakutuutuluka ukusambilila pali Yeova. (Yoa. 17:3; Mili. 24:15) Ndi mukwelenganya pa vintu vya musango uu, ala musikulota sile. Vilacitika pano avino Baibo ikalanda ukuti vili nu kucitika uku nkoleelo.—Eza. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. U mulandu ci uno cazipila ukulanda pa vintu ivisuma ivilacitika uku nkoleelo vino Leza watulaya?

¹⁶ Ndi tukuneena aina na yankazi pali vino tukalonda tukacite umu nsi ipya, ala tukwavwana kuti twaelenganya pa vintu ivisuma ivilacitika uku nkoleelo. Kuya kwene tutamanya vino swensi kwene cila  muntu tulaaomba. Nomba ndi tukulanda pali vino tukalondesya ukuti tukalole kuno vikucitika, tukalanga ukuti twataila malayo yakwe Yeova. Ndi tukucita vivyo, ala tukwavwana ukutwalilila ukuombela Yeova umu nsi itale, wakwe vino Paulo na ina yauze yaacitanga umu musumba wa Loma.—Loma 1:11, 12.

¹⁷ Ndi mukwelenganya pa vintu ivisuma vino Yeova watulaya ukuti vilacitika uku nkoleelo, mutalaaelenganya sana pa ntazi zino mwaya nazyo. Pa nsita imwi, Petulo wasakamile nu kuzya Yesu ati: “Lola! Swemo twasya vyonsi nu kukulondela. Uzye lyene tulapeelwa cilambu ci?” Yesu walondanga kuti Petulo na asambi yauze yaelenganya pa milimo ino yalaaomba uku nkoleelo. Wayanenyile ati: “Mwana wa muntu alikala pa cilimba cakwe ca Wene ca lulumbi. Namwe kwene mwe muno mukamulondela mulikala pa vilimba ikumi na viili ivya Wene nu kupingula inko zya Izlaeli ikumi na ziili. Na wensi uwasya mang’anda yakwe, aina onsi, yakaci yakwe, isi, nyina, ana nanti ivyalo pa mulandu wane, wene alapokelela ivingi ukuluta pali vino wasya, nga nu umi wa pe.” (Mate. 19:27-29) Fwandi Petulo na asambi yauze yafwile yatandike ukwelenganya ukuti yakuteeka na Yesu ukwiyulu nupya yakwaza antu ya cuvwila pano nsi ukuya amalilike.

18. U mulandu ci uno cazipila ukuti twaelenganya pa vintu vino Leza watulaya ukuti vilacitika uku nkoleelo?

¹⁸ Twati-tusambilila pali vino vyalenzile ukuti aomvi yakwe Yeova yaye nu utailo ukome. Abeli welenganyanga pa vintu ivisuma vino Yeova walaya ukuti vilacitika uku nkoleelo, nupya vino wataile amalayo yakwe Yeova, wazanzizye Yeova. Abulaamu welenganyanga pa nsita ino ulayo wa “mwana” wakwe wali nu kufikiliziwa, fwandi uvwilanga Yeova na lino ivintu vyatalanga. (Utan. 3:15) Mose walondesyanga ukwizapokeelela vino Yeova wamulavile, nupya ci camwavwile ukuya sana nu utailo nu kutemwa Yeova. (Ayeb. 11:26) Ndi tukwelenganya pa nsita ino Leza alafikilizya vino watulaya, tulaatemwa sana Yeova nu kumutaila. Umwi lyasi ililondeliilepo, tulasambilila pa nzila na yuze ino tulinzile ukuomvezyamo imyelenganyizizye itu.