1. Inki Manoa salaka ntangu yandi waka nde yandi ta buta mwana?

MANOA ti nkento na yandi vandaka kuyindula nde bo lenda ve ata fioti kubuta bana. Kansi kilumbu mosi, wanzio ya Yehowa zabisaka nkento ya Manoa nde yandi ta buta mwana-bakala. Nsangu yai ya kiese yitukisaka yandi mingi! Manoa sepelaka mingi ntangu nkento na yandi zabisaka yandi diambu yango. Kansi, Manoa yindulaka mpi na dikebi yonso mukumba yina Yehowa vandaka kuvingila na yandi tata ya mwana yina ta butuka. Keti Manoa ti nkento na yandi ta kuka kulonga mwana na bo na kuzola Yehowa mpi kusadila yandi na nsungi yina ya bantu mingi ya Izraele vandaka kusala mambu ya mbi? Manoa bondilaka Yehowa na kutinda diaka wanzio na yandi. Yandi tubaka nde: “Pardo, bika nde muntu ya Nzambi ya kieleka yina nge me katuka kutinda kukwisa diaka sambu na kulonga beto mambu ya beto fwete sala sambu na mwana yina ta butuka.”​—Bazuzi 13:1-8.

2. Inki lenda sadisa nge na kulonga bana na nge, mpi nki mutindu nge lenda sala yo? (Tala mpi lupangu “ Balongoki na Nge ya Biblia ya Kuluta Mfunu.”)

² Kana nge kele kibuti, nge ke bakisa mutindu Manoa kudiwaka. Nge mpi kele ti mukumba ya kusadisa bana na nge na kuzaba Yehowa mpi kusadila yandi. (Bingana 1:8) Ntangu beno ke  sala lusambu ya dibuta, sadisa bo na kulanda kulonguka mambu ya Yehowa mpi Biblia. Ya kieleka, nge fwete suka kaka ve na kulonguka Biblia ti bana na nge konso mposo, kansi nge fwete sala mpi mambu mingi ya nkaka sambu na kulonga bo. (Tanga Kulonga 6:6-9.) Inki ta sadisa nge diaka na kulonga bana na nge ya fioti na kuzola Yehowa mpi kusadila yandi? Na disolo yai, beto ta tubila mbandu ya Yezu. Ata Yezu vandaka ve tata ya dibuta, nge lenda baka malongi na mutindu yandi longaka balongoki na yandi. Yezu zolaka bo mpi vandaka muntu ya kudikulumusa. Yandi vandaka mpi ti mayele ya kubakisa mambu, disongidila, yandi vandaka kubakisa kibeni mawi na bo mpi zabaka mutindu ya kusadisa bo. Beto tadila ntangu yai mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu.

3. Inki mutindu balongoki bakisaka nde Yezu vandaka kuzola bo?

³ Yezu zabisaka balongoki na yandi mbala mingi nde yandi ke zolaka bo. (Tanga Yoane 15:9.) Yandi vandaka mpi kulutisa ntangu mingi ti bo. (Marko 6:31, 32; Yoane 2:2; 21:12, 13) Yezu vandaka longi mpi nduku na bo. Yo yina bo bakisaka nde Yezu vandaka kuzola bo. Inki malongi nge lenda baka na mbandu ya Yezu?

4. Inki mutindu nge lenda monisa bana na nge nde nge zolaka bo? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

⁴ Zabisa bana na nge nde nge ke zolaka bo mpi monisa bo nde nge ke bakaka bo na mbalu. (Bingana 4:3; Tito 2:4) Samuele na Australie ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka mwana-fioti, konso nkokila Papa vandaka kutangila mono Mukanda ya Bankenda ya Biblia. Yandi vandaka kupesa bamvutu na bangiufula na mono, kuyamba mono, kupesa mono beze mpi kuzodila mono mpongi ya mbote. Mono yitukaka mingi ntangu mono bakisaka na nima nde Papa butukaka na dibuta mosi yina vandaka ve ti kikalulu ya kuyambana mpi kupesana beze! Ata mpidina,  yandi salaka bikesa sambu na kumonisila mono zola. Yo yina, mono kumaka kuzola yandi mingi mpi mono vandaka kuwa kiese mpi kudiwa na lutaninu.” Kibuti, zabisa bana na nge mbala na mbala nde “mono ke zolaka beno” sambu bo kudiwa bonso Samuel. Vanda ti kikalulu ya kuyamba bo, kupesa bo beze, kulutisa ntangu mingi ti bo, kudia ti bo mpi kusala bansaka ti bo.

5, 6. (a) Sambu Yezu vandaka kuzola balongoki, inki yandi salaka? (b) Inki mutindu nge lenda pesa bana na nge disipline?

⁵ Yezu tubaka nde: “Bantu yonso yina mono ke zolaka, mono ke nganinaka bo mpi ke pesaka bo ndola.” * (Tala noti na nsi ya lutiti.) (Kusonga 3:19) Mu mbandu, mbala mingi balongoki vandaka kusosa kuzaba muntu yina bo ta tadila bonso mbuta na kati na bo. Yezu zabaka diambu yango. Kansi, mbala na mbala yandi longisilaka bo ti ntima-nda yonso. Yandi landaka kuzola bo mpi yandi vingilaka ntangu ya me fwana sambu na kusungika bo.​—Marko 9:33-37.

⁶ Sambu nge ke zolaka bana na nge, nge ke bakisaka nde nge fwete pesa bo disipline. Bantangu ya nkaka, yo me fwana na kutendudila bana sambu na nki diambu mosi buna kele mbote to mbi. Kansi, inki nge ta sala kana bo ke lemfuka kaka ve? (Bingana 22:15) Baka malongi na mbandu ya Yezu. Landa kupesa bo disipline, disongidila, kutwadisa bo, kupesa bo formasio mpi kusungika bo ti ntima-nda yonso. Pona ntangu mpi kisika ya mbote sambu na kupesa bo disipline, mpi sala yo ti mawete. Elaine, mpangi-nkento mosi na Afrique du Sud ke yibuka mutindu bibuti na yandi vandaka kupesa yandi disipline. Ntangu yonso, bo vandaka kutendudila yandi mambu yina bo vandaka kuzola nde yandi sala. Kana bo me zabisa yandi nde bo ta pesa yandi ndola sambu yandi me lemfuka ve na diambu mosi, bo vandaka kusala kaka mutindu bo me tuba. Kansi Elaine ke tuba nde: “Bo vandaka ve ata fioti kupesa mono disipline ntangu bo kele na makasi to kukonda kutendudila mono kikuma.” Yo yina, Elaine ke bakisaka nde bibuti na yandi vandaka kuzola yandi.

7, 8. (a) Inki malongi balongoki bakaka na bisambu ya Yezu? (b) Inki mutindu bisambu na nge lenda sadisa bana na nge na kutudila Nzambi ntima?

⁷ Ntangu ngunga pusanaka sambu bambeni kukanga Yezu mpi kufwa yandi, Yezu bondilaka Tata na yandi nde: ‘Aba, Tata, nge lenda sala mambu yonso; katula dikopa yai na mono. Yo salama mutindu mono ke zola ve, kansi mutindu nge ke zola.’ * (Tala noti na nsi ya lutiti.) (Marko 14:36) Yindula mutindu balongoki kudiwaka ntangu bo waka kisambu yai ya Yezu to ntangu bayina waka zabisaka bankaka bangogo ya kisambu yai. Bo bakisaka nde ata yandi vandaka muntu ya kukuka, yandi vandaka kulomba Tata na yandi na kusadisa yandi. Bo bakisaka nde bo mpi fwete tudila Yehowa ntima mpi fwete vanda bantu ya kudikulumusa.

 ⁸ Bana na nge lenda longuka mambu mingi na bisambu na nge. Ya kieleka, lukanu ya ntete ya bisambu kele ve sambu na kulonga bana. Kansi ntangu bana ke wa nge ke samba, bo mpi lenda kuma kutudila Yehowa ntima. Ntangu nge ke samba, kulomba Yehowa kaka ve na kusadisa bana na nge, kansi lomba yandi mpi na kusadisa nge. Ana, na Brésil ke tuba nde: “Ntangu bibuti na mono vandaka kukutana ti mambu ya mpasi, mu mbandu ntangu bibuti na bo vandaka kubela, bo vandaka kulomba Yehowa na kupesa bo ngolo ya kununga yo mpi mayele ya kubaka balukanu ya mbote. Ata ntangu bo vandaka kukutana ti bampasi ya ngolo, bo vandaka kubika yo na maboko ya Yehowa. Yo yina, mono kumaka kutudila Yehowa ntima.” Ntangu bana ke wa mutindu nge ke lomba Yehowa kikesa sambu na kuta kimbangi na mfinangani, to sambu na kulomba mfumu na nge ya kisalu nswa ya kukwenda na lukutakanu ya nene, bo ta bakisa nde nge ke tulaka ntima nde Yehowa ta sadisa nge; ebuna bo mpi ta salaka mutindu yina.

9. (a) Inki mutindu Yezu longaka balongoki kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kutudila bankaka dikebi? (b) Inki malongi bana na nge ta baka na mbandu na nge ya kudikulumusa mpi ya kutudila bantu ya nkaka dikebi?

⁹ Yezu zabisaka balongoki na kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi kutudila bantu ya nkaka dikebi, mpi yandi mosi pesaka mbandu. (Tanga Luka 22:27.) Bantumwa monaka bibansa yina yandi salaka sambu na kusadila Yehowa mpi kusadisa bantu ya nkaka, yo yina bo mpi salaka mutindu mosi. Mbandu na nge mpi lenda longa bana na nge. Debbie, yina kele ti bana zole, ke tuba nde: “Mono vandaka ve kuwa kimpala ata fioti na mutindu bakala na mono, yina kele nkuluntu, vandaka kulutisa ntangu ti bampangi. Mono vandaka kubakisa nde konso ntangu yina dibuta  na beto ta vanda na mfunu na yandi, yandi ta tudila beto dikebi.” (1 Timoteo 3:4, 5) Inki malongi dibuta ya Debbie bakaka na mbandu ya Debbie mpi ya bakala na yandi, Pranas? Pranas ke tuba nde ntangu yonso bana na yandi kumaka kusepela kusala bisalu na balukutakanu ya nene. Bo vandaka na kiese, bo taka kinduku ti bampangi mpi bo vandaka kuzola kulutisa ntangu ti bampangi. Bubu yai, dibuta na bo ya mvimba kele bapasudi-nzila. Kana nge kele muntu ya kudikulumusa mpi muntu ya ke tudilaka bantu ya nkaka dikebi, bana na nge ta landa mbandu na nge mpi bo ta kuma kusadisa bantu ya nkaka.

10. Inki mutindu Yezu sadilaka mayele ya kubakisa mambu ntangu bantu ya nkaka kwendaka kusosa yandi na Galilea?

¹⁰ Yezu vandaka ti mayele ya kubakisa mambu na mutindu ya kukuka. Yandi vandaka ve kutula dikebi kaka na mambu yina bantu vandaka kusala, kansi yandi vandaka kusosa kuzaba mpi bikuma yina vandaka kupusa bo na kusala yo. Yandi vandaka kuzaba mambu yina kele na bantima ya bantu. Mu mbandu, kilumbu mosi na Galilea bantu kwendaka kusosa yandi. (Yoane 6:22-24) Yandi bakisaka nde bo vandaka kusosa yandi sambu na madia kansi ve sambu na kuwa malongi na yandi. (Yoane 2:25) Yandi vandaka kuzaba kibeni bangindu ya ntima na bo. Yo yina, na mawete yonso yandi sungikaka bo mpi yandi tendudilaka bo mambu yina bo fwete soba.​—Tanga Yoane 6:25-27.

11. (a) Inki mutindu nge lenda sosa kuzaba kana bana na nge ke zolaka kisalu ya kusamuna to ve? (b) Inki mutindu nge lenda sadisa bana na nge na kuzola kisalu ya kusamuna?

¹¹ Nge lenda zaba ve mambu yina kele na ntima ya bantu, kansi nge lenda sadila mayele ya kubakisa mambu. Mu mbandu, nge lenda sala bikesa sambu na kubakisa mutindu bana na nge ke tadilaka kisalu ya kusamuna. Nge lenda kudiyula nde: “Keti yo lenda vanda nde bana ke zolaka kusamuna ti beto kaka sambu na ntangu ya kupema beto ke diaka mpi ke nwaka kima mosi buna?” Kana nge me bakisa nde bana na nge ke zolaka kibeni ve kisalu ya kusamuna, sadisa bo na kuzola kisalu ya kusamuna. Ntangu nge ke samuna ti bo, pesa bo bisalu ya fioti-fioti sambu bo mona nde bo mpi kele mfunu mingi.

12. (a) Inki lukebisu Yezu pesaka balongoki na yandi? (b) Sambu na nki balongoki vandaka kibeni na mfunu ya lukebisu yina?

¹² Inki mutindu Yezu sadilaka diaka mayele ya kubakisa mambu? Yandi zabaka nde kifu mosi lenda pusa muntu na kusala kifu ya nkaka to disumu ya nene, yo yina yandi kebisaka balongoki na diambu yango. Mu mbandu, balongoki zabaka nde mansoni kele mbi. Kansi Yezu kebisaka bo na mambu yina lenda nata bo na mansoni. Yandi tubaka nde: “Konso muntu yina ke landa kutala nkento mosi ti nzala ya kuvukisa nitu ti yandi me sala dezia bizumba ti nkento yina na ntima na yandi. Yo yina, kana disu na nge ya kitata ke budisa nge sakuba, tumuna yo mpi losa yo ntama ti nge.” (Matayo 5:27-29) Balongoki ya Yezu vandaka kuzinga ti bantu ya Roma yina vandaka bantu ya mansoni, vandaka kuzola kutala bansaka yina vandaka ti mambu mingi ya mansoni mpi bangogo mingi ya mvindu. Yo yina na zola yonso, Yezu kebisaka balongoki na yandi na kutina konso kima yina lenda pusa bo na kusala disumu.

13, 14. Inki mutindu nge lenda sadisa bana na nge na kubuya bansaka ya mansoni?

¹³ Kibuti, nge lenda sadila mayele ya kubakisa mambu sambu na kutanina bana na nge na kusala ve diambu mosi yina ke sepedisaka ve Yehowa. Diambu ya mawa, bubu yai ata bana-fioti lenda tala pornografi to mambu  ya nkaka ya mansoni. Yo yina, nge fwete zabisa bana na nge nde kutala mambu ya mansoni kele mbi. Kansi kele ti mambu mingi ya nkaka yina nge lenda sala sambu na kutanina bana na nge. Kudiyula nde: ‘Keti bana na mono me zabaka sambu na nki kutala pornografi kele kigonsa kibeni? Inki lenda pusa bo na kutala pornografi? Keti mutindu na mono ya kuzinga ti bo ke pesaka bo nzila ya kuzabisa mono konso kima yina, sambu bo lomba mono na kusadisa bo ntangu diambu mosi ke pusa bo na kutala pornografi?’ Ata ntangu bo kele ntete bana-fioti, nge lenda zabisa bo nde: “Kana kima mosi na Internet ke benda dikebi na beno na mansoni mpi beno ke zola kutala yo, beno kwisa kutela mono. Beno wa boma ve mpi beno wa ve nsoni ya kulomba mono na kusadisa beno. Mono ta sadisa beno.”

¹⁴ Kana nge ke pona bansaka ya kulutisila ntangu, yindula mpi na dikebi yonso mbandu yina nge ke pesa bana na nge. Pranas, yina beto tubilaka ntete, ke tuba nde: “Nge lenda longa bana na nge mambu mingi, kansi bo ta landaka mambu yina nge ke sala.” Kana ntangu yonso nge ke pona na dikebi miziki, mikanda, mpi bafilme ya mbote sambu na kulutisila ntangu, bana na nge lenda landa mpi mbandu na nge.​—Baroma 2:21-24.

15, 16. (a) Sambu na nki bibuti fwete vanda ti kivuvu nde Yehowa ta sadisa bo na kulonga bana na bo? (b) Inki beto ta tadila na disolo yina ke landa?

¹⁵ Inki Yehowa salaka ntangu Manoa lombaka yandi na kusadisa yandi na kuvanda tata ya mbote? “Nzambi ya kieleka wilaka Manoa.” (Bazuzi 13:9) Bibuti, Yehowa ta wa mpi bisambu na beno. Yandi ta sadisa beno na kulonga bana na beno, na kumonisila bo zola, na kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi na kukuma ti mayele ya kubakisa mambu.

¹⁶ Mutindu Yehowa ta sadisa beno na kulonga bana na beno ntangu bo kele bana-fioti, yandi ta sadisa beno mpi na kulonga bo ntangu bo ta kuma batoko. Na disolo yina ke landa, beto ta tadila mutindu kikalulu ya Yezu ya zola, ya kudikulumusa, mpi ya mayele ya kubakisa mambu lenda sadisa bibuti na kulonga bana na bo ya batoko na kusadila Yehowa.