Si Christophe Plantin​—Mag-uuna sa Pag-Imprenta ug Bibliya

SI Johannes Gutenberg (mga 1397-1468) nailado tungod sa iyang pag-imprenta sa unang Bibliya nga naggamit ug movable type. Apan pipila ray nakaila kang Christophe Plantin. Siya ang mag-uuna sa pag-imprenta nga dakog nahimo aron ang mga basahon ug mga Bibliya mabatonan sa mga tawo sa tibuok kalibotan sa katuigan sa 1500.

Si Christophe Plantin natawo sa mga 1520 sa Saint-Avertin, Pransiya. Sa nag-edad siyag mga 28 anyos, siya mipuyo sa Antwerp sa Ubos nga Kayutaan kay didto ang mga tawo mas matinugoton sa relihiyosong mga tinuohan ug mas maayo ang panginabuhi kay sa Pransiya. *

Si Plantin nagsugod sa iyang karera ingong usa ka tigtahi ug tighapin ug mga libro ug tigdisenyo ug mga butang nga gama sa panit sa mananap. Ang maanindot nga mga butang nga gama sa panit nga gidisenyo niya maoy kinaham sa mga dato. Ugaling lang, gibag-o ni Plantin ang iyang karera tungod sa nahitabo niadtong 1555. Si Plantin giatake diha sa usa ka dalan sa Antwerp samtang naghatod siyag gamayng kahon nga hinal-opag panit nga gipahimo alang sa magmamando sa Ubos nga Kayutaan, si Haring Felipe II sa Espanya. Ang pipila ka hubog nga mga lalaki nagduslak sa iyang abaga. Bisan tuod si Plantin naulian sa iyang samad, wala na siya makahimog demano nga trabaho mao nga siya napugos sa paghunong sa iyang negosyo. Tungod sa pinansiyal nga tabang gikan kang Hendrik Niclaes, ang lider sa usa ka grupong Anabaptist, si Plantin nagsugod sa pag-imprenta ug mga basahon.

“Trabaho ug Pagkamalahutayon”

Ginganlan ni Plantin ang iyang imprentahan ug De Gulden Passer (Ang Bulawang Kompas). Ang iyang simbolo sa negosyo maoy usa ka pares sa bulawang kompas nga gamit sa pagdibuho nga may nasulat nga “Labore et Constantia,” nga nagkahulogang “Trabaho ug Pagkamalahutayon.” Ang maong simbolo haom nga naghubit niining kugihan nga lalaki.

Kay nagkinabuhi sa panahon sa dakong relihiyoso ug politikal nga kaguliyang sa Uropa, si Plantin naningkamot sa paglikay sa kasamok. Ang pag-imprenta mao ang labing mahinungdanon alang kaniya. Bisan tuod siya misimpatiya sa Protestanteng Repormasyon, siya “walay klarong baroganan bahin sa relihiyon,” matod pa sa awtor nga si Maurits Sabbe. Tungod niini, gikahugonhugon nga si Plantin nag-imprenta ug erehes nga mga basahon. Pananglitan, sa 1562, siya napugos sa pagkalagiw ngadto sa Paris ug kapin sa usa ka tuig.

Sa dihang si Plantin mipauli sa Antwerp sa 1563, siya nakigsosyo sa dato nga mga negosyante, nga daghan kanila nailhan sa ilang Calvinistikong mga tinuohan. Sulod sa lima ka tuig nga pakigsosyo, 260 ka lainlaing basahon ang napatik sa mga imprentahan ni Plantin. Kini naglakip sa Hebreo, Grego, ug Latin nga mga edisyon sa Bibliya ug sa magilakong pagkadisenyo nga mga edisyon sa Bibliyang Dutch Catholic Louvain.

“Ang Labing Mahinungdanong Kalamposan sa Pag-imprenta”

Sa 1567, sa panahon nga nagkakusog ang pagsupak batok sa Espanyol nga pagmando sa Ubos nga Kayutaan, si Haring Felipe II sa Espanya nagpadala sa Duke sa Alba aron magsilbing gobernador didto. Dala ang dakong awtoridad gikan sa hari, ang duke  nakigbisog sa pagpukgo sa nagkainit nga pagsupak sa mga Protestante. Busa gisugdan ni Plantin ang usa ka dakong proyekto nga iyang gilaoman nga makapapas sa tanang katahap nga siya erehes. Siya nangandoy sa pag-imprenta ug makiadmanong edisyon sa mga teksto sa Bibliya diha sa orihinal nga mga pinulongan niini. Alang niining bag-ong edisyon, si Plantin milampos sa pagbaton sa pagpaluyo ni Felipe II. Ang hari nagsaad ug pinansiyal nga tabang ug nagpadala sa nailhang humanist nga si Arias Montano aron mahimong superbisor sa maong proyekto.

Si Montano batid sa daghang pinulongan, ug siya nagtrabaho sulod sa 11 ka oras sa usa ka adlaw. Siya gitabangan sa mga Espanyol, Belgiano, ug Pranses nga batid usab sa pinulongan. Maoy ilang tumong ang paghimog usa ka bag-ong bersiyon sa gitamod nga Complutensian Polyglot. * Dugang pa sa Latin Vulgate, Gregong Septuagint, ug orihinal nga Hebreong teksto, ang bag-ong Polyglot nga Bibliya ni Plantin naglakip sa Aramaikong Targum ug Syriac Peshitta, uban sa tagsatagsa ka literal nga mga hubad niini sa Latin.

Ang pag-imprenta nagsugod niadtong 1568. Ang dakong buluhaton nahuman sa pagka 1573. Paspas na kadtong trabahoa niadtong panahona. Sa iyang sulat kang Haring Felipe II, si Montano miingon: “Daghan ang nalampos dinhi sulod sa usa ka bulan kay sa Roma sa usa ka tuig.” Si Plantin nakaimprenta ug 1,213 ka kopya sa bag-ong Bibliyang Polyglot, nga ang matag usa gilangkoban sa usa ka hugpong sa walo ka dagkong mga tomo. Ang panid sa ulohan anaay hulagway sa usa ka leyon, torong baka, lobo, ug usa ka karnero nga malinawong naningaon sa usa ka pasungan, sa ingon naghulagway sa Isaias 65:25. Ang kantidad sa usa ka hugpong nga wala pa matahi ingon nga usa ka tomo maoy 70 ka salaping guilder—usa ka dakong kantidad, kay ang kasarangang pamilya kaniadto mokita lamang ug mga 50 ka salaping guilder sa  usa ka tuig. Ang usa ka kompletong hugpong nailhan sa ulahi nga Antwerp Polyglot. Kadto gitawag usab ug Biblia Regia (Harianong Bibliya) kay si Haring Felipe II man ang nag-esponsor niadto.

Bisan pag giaprobahan ni Papa Gregorio XIII ang Bibliya, si Arias Montano gisaway pag-ayo tungod sa iyang trabaho. Ang usa ka hinungdan mao nga si Montano nag-isip sa orihinal nga Hebreohanong teksto ingong superyor kay sa Latin Vulgate. Ang iyang pangunang kaaway mao si León de Castro, usa ka Katsilang teologo nga nag-isip sa Latin Vulgate nga maoy absolutong awtoridad. Si de Castro nag-akusar kang Montano sa pagdaot sa Bibliya pinaagig pilosopiya nga batok sa Trinidad. Pananglitan, ilabinang gihisgotan ni de Castro nga gitangtang diha sa Syriac Peshitta ang sayop nga mga pulong nga gidugang ra diha sa 1 Juan 5:7 nga, “sa langit, ang Amahan, ang Pulong, ug ang Espiritu Santo: ug kining tulo usa ra.” (King James Version) Bisan pa niana, ang Katsilang Inkwisisyon, nagpahigawas kang Montano sa tanang katahap nga siya erehes. Ang Antwerp Polyglot giisip sa pipila nga “ang labing mahinungdanong kalamposan sa pag-imprenta sa usa ka tig-imprenta sa ika-16 nga siglo.”

Dumalayong Kaayohan

Ang kadaghanang tig-imprenta niadtong panahona aduna lamay duha o tulo ka makina. Apan, sa tayuktok sa iyang pagpang-imprenta, si Plantin lagmit adunay dili mokubos sa 22 ka makina ug 160 ka trabahante. Sa tanang dapit nga nagsultig Kinatsila, siya nailado ingon nga nag-unang tig-imprenta.

Sa kasamtangan, nagkakusog niadto ang pagsupak batok sa pagmando sa mga Katsila sa Ubos nga Kayutaan. Ang Antwerp nalangkit sa kagubot. Sa 1576, ang mga mersenaryong Katsila nga wala masuweldohi mirebelde ug milungkab sa siyudad. Kapin sa 600 ka balay ang gisunog, ug kapid-an ka libong molupyo sa Antwerp ang gipamatay. Ang mga negosyante nangalagiw gikan sa siyudad. Busa si Plantin nawad-ag dakong salapi. Dugang pa, siya gipugos sa pagbayad sa mga mersenaryo ug dako kaayong buhis.

Sa 1583, si Plantin mibalhin sa Leiden, usa ka siyudad nga mga 100 kilometros amihanan sa Antwerp. Didto siya nagtukod ug imprentahan ug gitudlo nga tig-imprenta alang sa Leiden University, usa ka institusyon nga gitukod sa Calvinista nga mga Protestante. Ang karaang mga akusasyon sa iyang pagkaerehes batok sa Katolikong Simbahan mitungha na usab. Mao nga si Plantin mibalik sa Antwerp sa kataposan sa 1585, wala madugay human mahibalik ang siyudad sa Espanyol nga pagmando. Nianang panahona siya nagpangedaron nag mga 60 anyos, ug Ang Bulawang Kompas aduna na lamay upat ka empleyado nga nagtrabaho diha sa usa ka makina. Gisugdan ni Plantin pagtukod pag-usab ang imprentahan. Apan wala na kini mahibalik sa unang kahimtang niini, ug si Plantin namatay niadtong Hulyo 1, 1589.

Sulod sa yugto nga 34 ka tuig, si Christophe Plantin nakaimprenta ug 1,863 ka lainlaing edisyon sa mga basahon, sa aberids nga halos 55 kada tuig. Bisan karon, kini maoy usa ka dakong kalamposan alang sa usa ka independenteng tig-imprenta! Bisan tuod si Plantin walay lig-ong baroganan bahin sa relihiyon, ang iyang trabaho nakapalambo dili lamang sa pag-imprenta kondili sa pagtuon usab sa inspiradong mga Kasulatan. (2 Timoteo 3:16) Sa pagkatinuod, si Plantin ug ang iyang katalirongang mga tig-imprenta dakog nahimo aron ang Bibliya sa ngadtongadto mabatonan sa kasarangang mga tawo.

[Mga Potnot]

[Kahon/Hulagway sa panid 15]

ANG PLANTIN-MORETUS NGA MUSEYO

Ang bilding sa siyudad sa Antwerp diin si Plantin ug ang iyang mga kaliwat nagpuyo ug nagtrabaho kaniadto, gibuksan ngadto sa publiko ingong usa ka museyo niadtong 1877. Wala nay laing imprentahan gikan sa maong panahon nga nagbarog karon. Lima ka makina nga gikan pa sa ika-17 ug ika-18ng mga siglo ang gidispley. Anaa pay duha ka makina—ang nailhan nga labing karaan sa kalibotan—nga halos gikan pa sa panahon ni Plantin. Ang museyo adunay mga 15,000 ka hulmahan nga gigamit sa paghulma ug mga letra, 15,000 ka kinulitang mga kahoy, ug 3,000 ka kinulitang mga tumbagang plata. Ang librarya sa museyo adunay 638 ka manuskrito gikan pa sa ika-9 ngadto sa ika-16 nga siglo ug 154 ka basahon nga giimprenta sa wala pa ang 1501. Kini naglakip sa orihinal nga Bibliyang Gutenberg nga gipetsahan una pa sa 1461 maingon man ang usa sa gibantog nga mga Bibliyang Antwerp Polyglot ni Plantin.

[Hulagway sa panid 15]

Si Arias Montano

[Hulagway sa panid 16]

Ang Antwerp Polyglot naundan sa Hebreohanong teksto, Latin “Vulgate,” ug Gregong “Septuagint,” maingon man sa Syriac “Peshitta” ug Aramaikong Targum uban ang mga hubad niini sa Latin

[Credit Line]

By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Picture Credit Line sa panid 15]

Both images: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen