Go na content

Go na table of contents

De nanga tangi gi na alen

De nanga tangi gi na alen

De nanga tangi gi na alen

ALEN! San wi ben o man du sondro en? A tru taki tumusi furu alen kan sungu wan heri kontren. A de so tu, taki sma di e libi na den kowru presi fu grontapu pe furu alen e fadon, no breiti ala ten te alen e kon (Esra 10:9). Ma fa a de dan nanga den milyunmilyun sma di e pina, fu di den e libi na presi pe a faya srefisrefi èn pe alen no e fadon so furu? Te alen kon te fu kaba, dan a switi srefisrefi gi den sma dati!

Na so a ben de na ini den kondre fu Bijbel, soleki son kontren fu Pikin Asia pe Gado ben seni na apostel Paulus fu go preiki. Di Paulus ben de drape a taigi den Likaoniasma fu a ten dati: „Gado meki unu kon sabi en fu di a du bun sani gi unu. A e gi unu alen komoto fu hemel, èn bun ten sosrefi, di e meki taki unu abi bun furu nyanyan èn taki unu e firi prisiri” (Tori fu den Apostel 14:17). Luku taki a fosi sani di Paulus kari na alen, fu di sondro alen noti no ben o man gro èn nowan „bun ten” ben o de ’di e meki taki wi abi bun furu nyanyan’.

Bijbel e taki furu fu alen. Den Griki nanga den Hebrew wortu di vertaal nanga alen, skrifi na ini Bijbel moro leki wan hondro tron. Yu wani sabi moro fu na alen, di wi kan si leki wan bigi presenti fu Gado? Yu wani si moro fini fa den sani di sabiman e taki, e kruderi nanga Bijbel, so taki yu bribi kan kon moro tranga?

San Bijbel e fruteri wi fu na alen?

Yesus Krestes ben memre wi taki wan prenspari sani musu pasa, fosi alen kan fadon. A ben taki: „Un Tata . . . e meki a son fu en opo gi takru sma èn gi bun sma; a e meki alen fadon gi regtfardiki sma èn gi sma di no regtfardiki” (Mateyus 5:45). Fu sortu sani Yesus ben taki, fosi a taki fu na alen? A ben taki fu a son, a no so? Yesus ben taki disi, fu di a son no e gi den bon a krakti nomo fu gro, ma a e meki watra opo go na loktu sosrefi, so taki a watra kan saka kon baka leki alen. Na ini wán yari ten, a son e meki so furu watra tron dampu, taki yu ben sa kan lai wan bigi watrabaki di langa, bradi èn dipi pasa 70 kilometer. Fu di na Yehovah Gado meki a son, meki a fiti fu taki dati en na a sma di e hari a watra go na loktu fu meki alen.

Bijbel e taki dati „Gado . . . e hari watradropu go na loktu. Te fu kaba, den e kenki kon tron alen nanga dampu. Na so watra e leki komoto fu den wolku, so taki bun furu watra e dropu kon na tapu libisma” (Yob 36:26-28). Den sani di skrifi na ini den tekst disi, na tru tori di e kruderi nanga san sabiman kon si. Na ini den dusundusun yari di pasa sensi den wortu disi skrifi, libisma kisi nofo ten fu pruberi fu kon frustan fa watra e tron dampu di e fadon kon baka leki alen te fu kaba. Wan buku e taki: „Teleki tide sma no man taki soifri fa watra e tron alendropu” (Water Science and Engineering).

Wan sani di sabiman kon sabi, na taki ibri alendropu abi furu finifini watradropu na ini. Den finifini watradropu disi pikin so te, taki yu no man si den nanga yu soso-ai. Na den e meki den wolku. Ibriwan fu den watradopru abi wan fini pisi doti na mindrisei. Efu den musu tron wán kodo dropu alenwatra srefi, dan den musu kon de wan milyun tron moro bigi. A sani disi kan teki furu ten èn sma no man frustan krin fa a e wroko. Wan buku e taki: „Ala sortu fasi de fa sma e taki dati finifini watradropu e tron alendropu. Te now sabiman e ondrosuku ala den difrenti sani di sma e taki fu a tori disi” (Hydrology in Practice).

Sobun, a Mekiman fu ala den sani disi, di e sorgu taki alen kan fadon, na a wan-enkri sma di ben kan poti aksi gi en futuboi Yob fu meki a frustan taki a ben musu abi sakafasi. Gado ben aksi en: „Na alen abi wan tata? Noso suma ben meki den dowdropu kon de? Suma meki den wolkugrupu na so wan koni fasi? . . . Suma abi a koni fu teri omeni wolku de? Suma kan kanti den watrakan fu hemel, fu meki watra fadon komoto na ini?” (Yob 38:28, 36, 37) Na ini a ten disi, sowan 3500 yari baka di Gado taki a sani dati, sabiman e suku ete fu kon sabi a piki tapu den muilek aksi disi.

Fa a watra e waka fu kan tron alen bakaten?

Fosi, den Griki filosofiaman ben e leri sma taki a no na alen ben e furu den liba, ma taki a watra fu se ben e waka na ondro gron go na den ede fu den bergi, pe a ben e tron switi watra. Wan buku di nen The Five Megilloth, e taki dati Salomo ben e agri nanga a tori disi. Ma luku san Gado ben meki Salomo skrifi: „Ala den winter liba e lon go na se. Toku a se srefi no e furu. Na a presi pe den winter liba e komoto, na drape den e drai go baka, so taki den kan komoto fu drape baka” (Preikiman 1:7). San Salomo ben wani taki nanga a pisi tori disi? A ben wani taigi wi taki sewatra e pasa na ondro gron go na ini den bergi fu kan gi den liba watra? Fu kan feni a piki tapu na aksi disi, dan meki wi go luku san den kondreman fu Salomo ben e prakseri. Fu pe den ben denki taki alenwatra ben e komoto? Den sma dati ben e bribi sani di no tru?

Pikinmoro wan hondro yari baka a ten fu Salomo, Elia, wan profeiti fu Gado, sori taki a ben sabi fu sortu sei na alen ben komoto. Na ini a ten fu Elia wan bigi dreiten ben de na ini a kondre, moro leki dri yari langa (Yakobus 5:17). Na a fasi dati Yehovah Gado strafu a pipel fu en, fu di den ben drai baka gi en fu go dini Bâal, na alen-gado fu den Kanansma. Ma Elia yepi den Israelsma fu firi sari fu den ogri di den du, èn now a ben e sreka ensrefi fu begi Gado fu meki alen fadon baka. Di Elia ben e begi, a aksi a futuboi fu en fu luku „go na a sei fu a se”. Di a futuboi kon taigi en taki a e si wan „pikin wolku di bigi leki na anu fu wan man, e opo komoto fu se”, dan Elia ben sabi taki Gado ben arki a begi fu en. Syatu baka dati „dungru wolku kon de na hemel èn a loktu kon blaka. Ne winti bigin wai èn wan hebi alen fadon” (1 Kownu 18:43-45). Na a fasi dati Elia sori taki a ben sabi fu pe alen ben e komoto. A ben sabi taki na a dampu fu a se ben e meki den wolku èn taki a winti ben o wai den wolku disi go na owstusei, na a Pramisi Kondre. Te na a dei fu tide, dati na a fasi fa alen e fadon fu nati a gron.

Pikinmoro wan hondro yari baka di Elia begi Gado fu meki alen fadon, Amos, di ben de wan mofina gronman, taki fu ete wan sani di abi fu du nanga a fasi fa watra e opo go na loktu fu tron alen. Gado ben meki Amos taki profeititori fu warskow den Israelsma taki a ben o strafu den, fu di den ben e pina den pôtiwan èn fu di den ben e anbegi falsi gado. Amos ben taigi den taki efu den no ben wani meki Gado kiri den, dan den ben musu ’suku Yehovah, so taki den ben kan tan na libi’. Ne Amos fruteri den taki na Yehovah wawan den ben musu anbegi, fu di en na a Mekiman, „a Sma di e kari a watra fu se kon, so taki a kan kanti en trowe na grontapu” (Amos 5:6, 8). Bakaten, Amos taki ete wan tron fu a moi fasi disi fa watra e tron alen èn fu pe a watra dati e komoto (Amos 9:6). Na a fasi disi Amos sori taki furu fu na alenwatra e komoto na ini se.

Na ini a yari 1687, sabiman Edmond Halley, sori taki a sani disi de so trutru. Toku a teki langa fosi sma bribi ala den sani di Halley ben taki. Wan buku e taki: „Teleki a di fu tina-ati yarihondro, sma ben e prakseri taki a watra fu se e pasa na ondro gron go na den ede fu den bergi, fu kon na dorosei baka” (Encyclopædia Britannica Online). Tide na a dei, furu sma sabi fa watra e tron alen. A srefi buku e taki: „A watra fu a se e tron dampu, a e tan wan pisi ten na ini a loktu pe a e tron watra. Baka wan pisi ten, a watra e fadon kon na grontapu leki alen, snew, noso dow. Te fu kaba, a watra e lon go na den liba, fu doro baka na ini se.” Sobun, a no de fu taki dati san Salomo ben taki na ini Preikiman 1:7 fu a fasi fa watra e tron alen, abi fu du nanga wolku di e lusu a watra fu den leki alen.

San yu musu du, now di yu kon sabi den sani disi?

Difrenti Bijbel skrifiman fruteri soifri fa watra e tron alen. Disi na wan fu den furu sani di e sori krin taki na Yehovah Gado, a Mekiman fu libisma, meki sma skrifi Bijbel (2 Timoteyus 3:16). A tru taki libisma no sorgu bun gi grontapu. Na fu dati ede meki alen no e kon moro te a musu kon. Den sortu kenki disi e meki taki presi e sungu te alen fadon èn taki hebi dreiten de na tra presi. Ma Yehovah Gado, a Sma di meki taki watra e tron alen, ben taki someni langa kaba taki a o opo du wan sani. A o „tyari wan pori kon na tapu den wan di e pori grontapu”.​—Openbaring 11:18.

Ma fa yu kan sori nownow kaba taki yu e warderi na alen, nanga den tra presenti di Gado gi wi? Te yu e studeri Gado Wortu, Bijbel, èn yu e du san yu leri, dan yu e sori taki yu e warderi den presenti fu en. Na so yu kan kisi a howpu fu go na ini a nyun grontapu fu Gado, pe yu o nyan bun fu têgo fu ala den presenti fu en. Iya, Yehovah Gado na a sma di e gi wi „ibri bun presenti nanga ibri volmaakti kado”. Na en e meki na alen fadon.​—Yakobus 1:17.

[Schema/​Prenki na tapu bladzijde 16, 17]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

DAMPU E TRON WATRA

DAMPU E TRON WATRA

BON E LUSU WATRA

WATRA E TRON DAMPU

WATRA E LON GO NA A LIBA

GRONWATRA

[Prenki na tapu bladzijde 16]

Di Elia ben e begi, a futuboi fu en ben e luku „go na a sei fu a se”