Go na content

Go na table of contents

Du muiti fu kon sabi bun sani

Du muiti fu kon sabi bun sani

Du muiti fu kon sabi bun sani

„Libisma lobi fu kon sabi sani. Fu sensi wi gebore, wi e bigin poti aksi gi trawan . . . Èn te yu e luku en bun, dan na ini a heri pisi ten di wi leki libisma de na grontapu, wi suku fu kon sabi sani èn wi feni piki tu tapu wan lo fu den aksi fu wi.” —Octavio Paz, wan puwema skrifiman fu Meksikow.

SAN e meki taki wan boriman e prakseri fu bori wan nyun sortu nyanyan? San e meki taki wan sma e go na farawe presi fu ondrosuku sani? Fu san ede wan pikin e poti so furu aksi gi sma? Nofo tron, sma e du den sani disi fu di den lobi fu kon sabi sani.

Fa a de nanga yu? Yu lobi fu kon sabi nyun sani? Noso, yu lobi fu kisi piki tapu aksi di e dangra yu? Fu eksempre, pe a libi e komoto? Fu san ede wi de na grontapu? Gado de trutru? Fu sensi wi pikin-nengreten, furu fu wi e poti den sortu aksi disi gi tra sma, fu di wi e angri fu kisi piki tapu den aksi disi, èn fu di wi wani kon frustan sani moro krin. Te wan tori e hari wi prakseri, dan wi e meki muiti fu kon sabi a tori dati finifini. Sobun, te wi e angri fu kon sabi sani, dan dati kan tyari furu wini kon gi wi. Ma a kan tyari sosrefi problema kon, iya, a kan tyari rampu kon srefi.

Luku bun nanga den sani di yu wani kon sabi

Te wi no e luku bun nanga den sani di wi wani kon sabi, dan dati kan tyari problema kon gi wi. Fu eksempre, te wan pikin e fasi wan faya onfu fu di a wani sabi san na en, dan a kan kisi bigi mankeri. Ma na a tra sei, a de so taki te wi lobi fu kon sabi sani, dan dati kan meki taki wi e du muiti fu leri moro fu wan tori, so taki wi e kon sabi sani moro fini. Ma a bun te wi e du muiti fu kon sabi iniwan sani di e hari wi prakseri?

A de krin taki a no ala sani bun fu sabi, fu di son sani kan tyari takru bakapisi kon gi wi. Te wi wani kon sabi sani di abi fu du nanga fisti sekstori, nanga afkodrei, noso nanga sani di falsi kerki noso sma di abi kruktu denki e leri, dan a sani dati kan tyari takru bakapisi kon gi wi makriki. Te a abi fu du nanga den sani disi èn nanga tra sani sosrefi, dan a bun fu teki na eksempre fu a psalm skrifiman di ben begi: „No meki mi ai si sani di no warti noti.”—Psalm 119:37.

Tra sani de tu di wi kan kon sabi, èn den sani dati no abi fu tyari takru bakapisi kon gi wi. Ma te yu e luku en bun, dan den sani dati na lasi-ten. Fu eksempre, sortu wini a abi te wi sabi ala sani fu sma di e prei na ini felem, noso fu tra pôpisma? Sortu wini a abi te wi sabi ala sani fu sport grupu èn fu sportman, fu den nyunyun wrokosani di sma e meki, noso fu ala nyun oto? Furu sma di sabi fu ala den sortu sani disi, no e kisi nowan-enkri wini fu den sani dati.

Wan moi eksempre

A no de fu taki, dati a abi en bun sei te wan sma e angri fu kon sabi sani. Luku a tori fu Alexander von Humboldt, a Doisri ondrosukuman fu a di fu 19 yarihondro. A sabiman disi ben e ondrosuku sani na ini a naturu, èn a nen fu a Humboldtstroom na ini a se na a westsei fu Zuid-Amerika, e komoto fu a sabiman disi en nen.

Wan leisi Humboldt ben taki: „Sensi mi pikin-nengreten, mi ben e angri srefisrefi fu go na farawe presi pe sma fu Europa no ben gwenti fu go.” A ben taki dati a kisi na angri disi, fu di a ben de „nomonomo fu leri nyun sani”. Di a ben abi 29 yari, a go na Mindri-Amerika èn na Zuid-Amerika, èn feifi yari langa a ondrosuku sani na ini a kontren dati. A tyari den sani di a kon sabi kon na wán, èn a skrifi wan buku di e taki fu den sani di a ondrofeni. A buku disi abi 30 pisi.

Humboldt ben wani kon sabi moro fu ala sani di a ben e si. Iya, a ben wani kon sabi fu san ede a watra fu a se ben waran èn fu san ede a ben kowru, a ben wani kon sabi moro fu den fisi na ini a se, èn fu den difrenti prani nanga bon di a ben e si na pasi. A kren bergi, a go na tapu difrenti liba fu kon sabi den moro bun, èn a teki sipi go na difrenti se. Sabiman na ini a ten disi kisi wini fu den ondrosuku di Humboldt ben du. A ben man du den sani disi fu di en heri libi langa a ben angri fu kon sabi sani èn fu kon leri nyun sani. Ralph Waldo Emerson, wan Amerkan skrifiman, ben taki: „Humboldt ben de wan fu den aparti sma . . .  di ten na ten e opo kon, neleki den musu sori wi taki libisma man kon sabi bun furu sani èn taki den man du furu sani tu.”

Wan sani di warti fu ondrosuku

A no de fu taki, dati furu fu wi no o man tron sabiman di e ondrosuku sani na difrenti presi na grontapu, èn wi no o man kon sabi nyun sani di e tyari wini kon gi sabiman. Ma wan sani de di wi kan kon sabi, èn dati sa tyari moro wini kon gi wi leki iniwan tra sani di wi ben kan kon sabi. Luku san Yesus Krestes ben taki fu a sani dati di a ben e begi en hemel Tata: „Efu sma wani kisi têgo libi, dan den musu tan leri sabi yu, a wan-enkri tru Gado, èn a sma di yu seni kon, Yesus Krestes.”—Yohanes 17:3.

Wan sma di lobi fu leri sabi nyun sani, kan kisi wini te a e kon sabi a tru Gado di nen Yehovah, èn sosrefi en Manpikin, Yesus Krestes. Nowan-enkri tra sabi kan tyari moro wini kon gi en, leki a sabi disi. Memre den aksi na a bigin fu na artikel disi, di abi fu du nanga a libi. Luku ete wan tu prenspari aksi: Fu san ede so furu sma e pina na grontapu? A tru taki libisma o pori grontapu dorodoro? Èn san Gado o du fu sorgu taki a sani dati no o miti libisma? Te wi kisi piki tapu den aksi disi, dan dati no sa de soso fu meki wi firi bun taki wi kon sabi sani di wi no ben sabi. Soleki fa Yesus ben taki, dan ’sma kan kisi têgo libi’. Fu san ede wi kan bribi dati?

Bijbel na a Wortu fu Gado di skrifi nanga yepi fu santa yeye. Luku san a Kresten apostel Paulus ben skrifi fu a Wortu disi: „Na Gado srefi ben meki sma skrifi ala den sani di de na ini Gado Buku; den sani disi bun fu gi leri, fu frumane sma, fu poti sani kon reti, fu gi trangaleri na wan regtfardiki fasi, so taki a sma di de fu Gado kan kon bun dorodoro èn de srekasreka fu du ibri bun wroko.”—2 Timoteyus 3:16, 17.

Denki a tori. Na apostel Paulus ben taki dati a leri di Bijbel e gi sma e sreka den fu du ibri bun sani. A kan yepi wi fu si sani soleki fa Gado e si sani. Èn wi sabi taki Gado koni moro ala sma. Gado ben meki a profeiti Yesaya skrifi a tumusi moi sani disi di A ben taki: „’Den prakseri fu unu a no mi prakseri, èn den pasi fu mi a no den pasi fu unu’, na so Yehovah e taki. ’Bika soleki fa den hemel hei moro grontapu, na so den pasi fu mi hei moro den pasi fu unu, èn den denki fu mi hei moro den denki fu unu.’”—Yesaya 55:8, 9.

Yu wani kon sabi den tumusi hei pasi nanga prakseri fu Gado? Yu wani kon sabi san Gado Wortu, Bijbel, e taki fu den pasi nanga den prakseri fu Gado? Yu e angri fu kon sabi fa Gado o tyari wan kaba kon na pina, èn sortu blesi a o gi libisma di e gi yesi na en? Bijbel e gi yu deki-ati fu du a sani disi: „Tesi èn si taki Yehovah bun, o un pipel; koloku fu a tranga man di e suku kibri na en.”—Psalm 34:8.

Den prenspari tru tori fu Gado Wortu kan abi krakti tapu na ati fu wan opregti sma, neleki fa leti kan abi krakti tapu wan sma di e si fu a fosi leisi. Na apostel Paulus ben taki: „Ai, a bigi gudu nanga a koni nanga a sabi fu Gado, dipi pasa marki! Wi no man frustan soifri fa a e krutu sani èn wi no man kon sabi finifini fa den pasi fu en e waka!” (Romesma 11:33) San tru, na taki noiti wi no o man kon frustan a sabi nanga a koni fu Gado dorodoro. Wi abi a tumusi moi howpu fu abi prisiri doronomo na ini a libi èn fu leri nyun sani ala ten.

Tan du muiti fu kon sabi sani!

A tru taki furu fu wi noiti sa tron pôpi ondrosukuman noso sabiman di e meki nyun sani. Èn kande a ten di wi de na libi syatu tumusi fu kon frustan ala sani di wi ben sa wani frustan. Toku, wi musu tan du muiti fu leri sabi nyun sani. Tan du muiti fu kon sabi moro fu den sani di Gado meki na so wan lobi-ati fasi gi wi.

Kisi wini fu a tumusi moi presenti disi di Gado gi wi, èn du muiti fu kisi soifri sabi fu Bijbel, a Wortu di Gado meki sma skrifi nanga yepi fu en santa yeye. Te yu e du dati, dan yu sa abi wan marki na ini a libi èn yu sa de koloku. Disi sa de fu ala ten. Bijbel e taki: „Ala sani [Gado] meki moi na a reti ten. Srefi ten di no skotu a poti na ini den ati, so taki libisma noiti no sa kon sabi a wroko finifini di a tru Gado meki fu sensi a bigin te na a kaba.”—Preikiman 3:11.

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 21]

Yu sabi taki . . .

• Hondrohondro yari bifo Columbus nanga Magelhaens ben tyari kon na krin taki grontapu plata, Bijbel ben taki kaba dati a planeiti disi no plata, ma taki a lontu?—Yesaya 40:22.

• Langa ten bifo sabiman ben kon si taki grontapu e anga na ini a bigi universum, Bijbel ben sori kaba taki grontapu e anga na noti?—Yob 26:7.

• Sowan 2500 yari bifo William Harvey, wan sabiman fu Ingrisikondre, ben kon sabi fa a brudu e lon na ini libisma skin, Bijbel ben taki kaba taki a rutu fu a libi de na ini na ati?—Odo 4:23.

• Sowan 3000 yari pasa, Bijbel ben tyari kon na krin na wan makriki fasi taki a watra na grontapu na wan fu den prenspari sani di e meki taki sani man tan na libi na grontapu?—Preikiman 1:7.

A no e naki yu ati fu sabi taki Bijbel ben taki kaba fu den tori disi langa ten bifo wi leki libisma kon sabi fu den, noso kon frustan den? Fu taki en leti, Bijbel e taki fu bun furu prenspari tori di wi musu sabi fu man tan na libi, èn yu kan kon sabi den tori disi.

[Prenki na tapu bladzijde 19]

Alexander von Humboldt