Zadivljujuća otkrića na ekvatoru
Zadivljujuća otkrića na ekvatoru
OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ EKVADORA
NA UGLEDNOJ pariskoj Akademiji nauka 1735. godine vodila se žučna rasprava o tačnom obliku naše planete. Pristalice teorija Isaka Njutna došli su do zaključka da je Zemlja sfera blago spljoštena na polovima. Pristalice Kasinijeve škole zastupale su gledište da je naša planeta spljoštena na ekvatoru.
Zato su 1736. poslate dve ekspedicije sa ciljem da izmere zakrivljenost Zemlje. Jedna je otišla na Lapland, prema Severnom polu, a druga u današnji Ekvador, prema ekvatoru. a To istraživanje je pokazalo da su Njutnove pristalice bile u pravu.
Godine 1936, u blizini Kita, glavnog grada Ekvadora, podignut je spomenik u znak obeležavanja 200-godišnjice te misije francuskih istraživača. On se nalazi na mestu koje je, prema proceni tih francuskih naučnika iz 18. veka, predstavljalo ekvator. Taj spomenik, nazvan Središte sveta, i dan-danas posećuje bezbroj turista. Oni na tom mestu mogu opkoračiti ekvator i istovremeno biti na obe hemisfere. Ali, da li je to baš tako?
Pa, ne bi se baš moglo reći. Nedavna otkrića pokazuju da ekvatorijalna linija prolazi nešto dalje od tog mesta. Zvuči neverovatno, ali domoroci koji su u toj oblasti živeli vekovima pre dolaska francuskih naučnika već su znali za tačan položaj ekvatora! Ali, kako su došli do tog saznanja?
Pravi ekvator
Godine 1997. na vrhu brda Katekilja, koje leži nedaleko od severnog dela Kita, otkriveni su naizgled beznačajni ostaci jednog polukružnog zida. Pomoću satelitskog sistema za globalno pozicioniranje (GPS), istraživač Kristobal Kobo otkrio je da se taj zid jednim svojim krajem nalazi tačno na ekvatoru. b
To što se taj zid poklapa s pravim ekvatorom lako bi se moglo odbaciti kao čista slučajnost. Međutim, linija koja spaja dva kraja zida u odnosu na ekvator zaklapa ugao od 23,5 stepeni. To je skoro isti ugao pod kojim je nagnuta Zemljina osa! c Osim toga, ta linija jednim svojim krajem pokazuje na mesto gde sunce izlazi na dan solsticija u decembru, a drugim na mesto gde sunce zalazi na dan solsticija u junu. Usledila su još neka otkrića.
Pomoću teodolita (instrumenta za merenje uglova) postavljenog na vrhu Katekilje, istraživači su ustanovili da su piramide u Kočaskiju, koje potiču iz vremena pre Inka, poređane pod uglom koji se poklapa sa izlaskom sunca na junski solsticij. d Vredna je pomena i činjenica da Pambamarka, još jedna arheološka lokacija, leži pod uglom koji se poklapa sa izlaskom sunca na solsticij u decembru.
Da li je moguće da je Katekilja korišćena kao centar za astronomska posmatranja? Da li su i druga mesta podizana prema astronomskim proračunima dobijenim u ovom centru?
Daljnja neverovatna otkrića
Kako su na mapi ucrtavani i ostali pravci, tako su počeli da se naziru obrisi jedne figure, naime, osmokrake zvezde. Taj simbol se nalazi na drevnoj keramici i obično se smatra jednostavnim prikazom sunca, budući da su ga drevni stanovnici ove zemlje obožavali. Analizom je utvrđeno da su parčad keramike iskopana na Katekilji stara skoro hiljadu godina. Pripadnici domorodačkih plemena još uvek pletu osmokraku zvezdu na tapiserijama i odeći, baš kao što su to radili i njihovi preci. Međutim, moguće je da su njihovi preci tom simbolu pridavali više značenja nego što se pretpostavlja.
Učesnici u projektu pod nazivom Quitsa-to, kojim rukovodi Kristobal Kobo, prikupljaju snažne dokaze koji pokazuju da su drevna domorodačka plemena imala smisla za astronomiju. e Utvrđeno je da je više od 12 arheoloških lokacija zajedno s mnogim drevnim naseljima precizno poređano u obliku zvezde sa Katekiljom na ekvatoru u njenom centru.
Još više zapanjuje činjenica da se položaj tada još neotkrivenih ruševina mogao pretpostaviti. Kako? Septembra 1999. učesnici u Quitsa-to projektu preporučili su da se iskopavanja obave u delu Kita pod nazivom Altamira, koji leži na jednom od krakova čiji ugao iznosi 23,5 stepeni, s polazištem iz Katekilje. Tamo je pronađeno veliko staro groblje, a takođe i mnogo keramike iz kolonijalnog doba, doba Inka kao i iz perioda pre njih.
Neki od pravaca iz Katekilje vode preko crkava izgrađenih tokom španskog kolonijalnog doba. Kristobal Kobo objašnjava da su 1570. vlasti Lime zahtevale da se na svakom mestu gde su se nalazili paganski ’gvakasi‘ i domorodački hramovi podignu „crkve, ženski manastiri, kapele i krstovi“. Otkuda takav zahtev?
Španska kruna je takva mesta za obožavanje smatrala neznabožačkim. Zato su ona uništena, a na njihovim lokacijama izgrađene su katoličke crkve. Gradnja crkava na mestima drevnih hramova posvećenih suncu omogućila je lakše preobraćenje domorodaca na katoličku veru.
Crkva San Franciska u starom kolonijalnom delu Kita leži na jednom od pravaca iz Katekilje. Podignuta je u 16. veku na temeljima jedne građevine iz doba pre dolaska Inka i izgrađena je na takav način da zraci izlazećeg sunca na dan decembarskog solsticija prodiru kroz njenu kupolu i padaju na jedan trougao iznad oltara. Kako se sunce diže, zrak svetlosti se spušta i pada na jedan lik s natpisom „Bog Otac“, stvarajući pri tom sjajan odblesak. Taj efekat se postiže tačno na dan decembarskog solsticija! I u drugim crkvama primenjeni su slični efekti sa sunčevom svetlošću da bi se domorodački narodi koji su obožavali sunce preobratili na katoličku veru.
Kako su to znali?
Kako su pripadnici te drevne civilizacije znali da je Katekilja „središte sveta“? Postoji samo jedno mesto na kom predmeti u podne ne stvaraju nikakvu senku u vreme ekvinocija, to jest ravnodnevice. To mesto je ekvator. Zato učesnici u Quitsa-to projektu smatraju da su ljudi iz drevnih vremena mogli da otkriju tačan položaj ekvatora tako što su pažljivo posmatrali senke.
Osim toga, brdo Katekilja je prirodna astronomska opservatorija što ne bi promaklo ljudima koji su obožavali sunce. Ono je visoko 300 metara i leži između istočnog i zapadnog venca Anda. Zato bi se svakodnevni izlazak i zalazak sunca mogao pratiti posmatranjem njegovog položaja u odnosu na određene referentne tačke koje pruža spektakularan prizor Anda u pozadini. Primera radi, sa svojim snegom pokrivenim vrhovima visine oko 2 500 metara, veličanstveni vulkani Kajambe i Antisana dominiraju istočnim horizontom što ih čini veoma upadljivim orijentirima pogodnim za posmatranje sunčevog kretanja.
Takođe, sa brda Katekilja u svim pravcima se pruža slobodan pogled na oko 20 drevnih mesta i oko 50 arheoloških lokacija, koji se mogu videti bez upotrebe optičkih instrumenata. Štaviše, budući da to brdo leži na ekvatoru, s njega se može videti nebo i severne i južne hemisfere. Stoga se Katekilja može nazvati pravim središtem sveta, jer na ekvatoru ne postoji nijedno drugo mesto koje na nadmorskoj visini iznad 3 000 metara pruža takve prednosti.
Većim delom ekvator ide preko okeana i tropskih džungli, gde vegetacija sprečava posmatranje neba. Osim toga, ona ne pruža fiksne referentne tačke na osnovu kojih se mogu izvesti određeni zaključci, pošto se lišće usled smene godišnjih doba neprestano menja. Planine u blizini ekvatora postoje samo na području Kenije, ali za razliku od Katekilje, ni sa jedne njihove strane nema planinskih venaca. Katekilja se zaista nalazi na izuzetno povoljnoj lokaciji, koja je kao stvorena za astronomska posmatranja.
Ko su oni bili?
Ko su bili ti drevni astronomi? Tim koji vodi Quitsa-to projekat smatra da su do tih saznanja prvobitno mogla doći domorodačka plemena, kao što su Kitu ili Kara. Međutim, ovaj istraživački projekat je još uvek u svojoj početnoj fazi tako da ima mnogo toga što tek treba otkriti.
Ipak, jasno se mogu zapaziti neke od osnovnih odlika tih drevnih naroda. Razumevanje prividnog kretanja sunca bilo je neophodno za sastavljanje kalendara korisnih za poljoprivredu. Imajući u vidu da je sunce od suštinske važnosti za podržavanje života, ne čudi što je bilo predmet obožavanja. Zato su posmatranje sunca i s tim povezani proračuni poprimili dublje, religiozno značenje.
Ono što je te narode pokrenulo da pažljivo proučavaju nebo i kretanje nebeskih tela očigledno je bila revnost u religioznom smislu. Tokom vekova, njihova istraživanja su nesumnjivo dovela do nastanka ogromne riznice znanja iz astronomije, koja je tek sada otkrivena i to zahvaljujući zadivljujućim informacijama vezanim za Katekilju.
[Fusnote]
a „Ekvador“ je španski naziv za „ekvator“.
b Za razliku od toga, merenja pomoću sistema za globalno pozicioniranje pokazuju da se poznati spomenik, Središte sveta, nalazi oko 300 metara južno od pravog ekvatora.
c Tačan nagib iznosi 23,45 stepeni.
d Inke su zauzele područje današnjeg Ekvadora i držale ga pod kontrolom relativno kratko vreme, od oko 1470. do 1532, kada je započelo špansko kolonijalno doba.
e „Quitsa-to“ potiče iz jezika Tsačila Indijanaca i znači „središte sveta“. Neki veruju da je naziv Kito izveden iz tog pojma.
[Okvir/Dijagram na 23. strani]
Solsticij i ekvinocij
Zbog Zemljinog nagiba od 23,5 stepeni, mesto izlaska i zalaska sunca svakog dana se menja. Drugim rečima, ono se postepeno pomera severno i južno od ekvatora. Naravno, tu se radi o prividnom kretanju Sunca, pošto je Zemlja zapravo ta koja menja svoj položaj tokom svog jednogodišnjeg putovanja oko njega.
Jednom godišnje, kada Zemlja zauzme položaj u kom je njena osa pod takvim uglom da je severna hemisfera maksimalno nagnuta ka Suncu, ono će izaći na svojoj najsevernijoj tački: 23,5 stepeni severno u odnosu na ekvator. To se dešava oko 21. juna. Kada je južna hemisfera maksimalno nagnuta ka Suncu, ono izlazi na svojoj najjužnijoj tački: 23,5 stepeni južno u odnosu na ekvator. To se dešava oko 21. decembra. Ove dve krajnje tačke nazivaju se solsticiji. „Solsticij“ znači „suncostaj“.
Međutim, na pola puta između dva solsticija, položaj Sunca je takav da njegovi zraci padaju pod pravim uglom na ekvator. To se dešava oko 20. marta i 21. septembra i poznato je kao ekvinocij, to jest ravnodnevica, što znači da su na svakom mestu na Zemlji dan i noć iste dužine. Tih dana sunce izlazi tačno na istoku, zatim 12 sati sledi putanju ekvatora i zalazi tačno na zapadu. U podne na dan ekvinocija, sunce je u svom zenitu nad ekvatorom što znači da tada nijedan objekat na njemu neće stvarati senku od sunčeve svetlosti.
[Dijagram]
(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)
Solsticij
20, 21, 22. ili 23. decembar
Ekvinocij
19, 20. ili 21. mart
Solsticij
20, 21. ili 22. jun
Ekvinocij
21, 22, 23. ili 24. septembar
[Slika na stranama 24, 25]
Brdo Katekilja, s drevnim ruševinama na svom vrhu koje leže na ekvatoru
[Slika na 25. strani]
Mnoge arheološke lokacije i drevna mesta precizno su poređani tako da formiraju figuru u obliku zvezde
[Slike na 25. strani]
Osmokraka zvezda koja se nalazi na drevnoj keramici i tapiserijama