1-2. I vintu ci vimwi ivicindame ivingalenga twalanga ukutemwa kwa cumi kuli yauze?

KWAYA ivintu ivingi ivicindame ivingalenga twalanga ukutemwa kwa cumi kuli yauze. I vintu ci vimwi? Mapinda yaa aya muli Baibo yakatwazwa ukwasuka iuzyo lii. Yakati: “Utaleka ukuyela kwako nu kutaila kwako vikusye. . . . Ndi wacita vivyo, lyene Leza alakusansamusya, na antu kwene nayo yamakusansamusyanga pe.” “Umuntu wa luse akazana ivisuma.” “Wiyo akalondelela ulungi nu luse, alazana umi.”—Mapi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Mapinda yaa yakalanda pa milandu itatu ino tulinzile ukulangila ukutemwa kwa cumi. Umulandu wa kutandikilapo, ukulanga ukutemwa kwa cumi kukalenga tucindame kuli Leza. Wakwe ciili, nga tukulanga ukutemwa kwa cumi tukapokelela ivintu ivisuma ndakai. Tukaya na ucuza usuma na yauze. Wakwe citatu, nga tukulanga ukutemwa kwa cumi tulapokelela ivintu ivisuma uku nkoleelo ukwikako sile nu umi wa manda pe. Ukwaula nu kutwisika, kwaya ivintu ivingi ivingalenga twauvwila amazwi yakwe Yeova akuti: “Cila wenga aye nu luse na mizu.”—Zaka. 7:9.

3. A mauzyo ci yano tumaasuka umu cipande cii?

³ Mu cipande cii tumalanda pa masuko uku mauzyo 4. Aaweni yano tulinzile ukulanga ukutemwa kwa cumi? I vyani vino tungasambilila umwi buku lyakwe Luti pa kulanga kutemwa kwa cumi? Tungalanga uli ukutemwa kwa cumi ndakai? I visuma ci ivilatucitikila nga tukulanga ukutemwa kwa cumi?

4. Uzye tungakolanya uli Yeova lino tukulanga ukutemwa kwa cumi? (Mako 10:29, 30)

⁴ Icipande cafumako catwazwile ukumanya ukuti Yeova akalanga ukutemwa kwa cumi kuli yayo sile amutemwa nupya aakamuombela. (Dan. 9:4) Tukalonda ukukolanya “Leza, wa yana atemwikwa.” (Efes. 5:1) Fwandi tukalonda ukuya nu kutemwa kwa cumi uku ina na ya nkazi amu cilongano.—Belengini Mako 10:29, 30.

5-6. Uzye ukutemwa kuno tukalanga uku yantu yonsi kwapusana uli nu kutemwa kwa cumi?

⁵ Mu cumi mulalola ukuti ndi cakuti mwamanya ningo vino ukutemwa kwa cumi kukapiliula, cilamwangukila ukulanga ukutemwa kuko uku ina na ya nkazi. Pakuti tumanye ningo vino ukutemwa kwa cumi kukapiliula, lekini tusambilile vino ukutemwa kuu kwapusana nu kutemwa kuno tukalanga antu yonsi. Lolini icilangililo.

⁶ Ivyacitikile iumba lya yantu aali umu uzanzo wa pa manzi apaali nu mutumwa Paulo vikatulangilila vino ukutemwa kuno tukalanga antu yonsi kukapiliula. Uwato wayasumbiile umu mbali ya cilila ca Melita. Nanti cakuti aina Melita yatatazile iyalolanapo na antu yaa nanti ukuya ya cuza yao, yayapokeliile ningo sana nu kuyalanga ukutemwa. (Mili. 28:2, 7) Vino yapokeliile antu yaa vyalangilile ukuti yali ni cikuuku, nomba yayapokelile sile ukwaula ukuipekanya nu kulanga icikuuku uku yantu yano yatamanyile. Fwandi yayalanzile ukutemwa kuno tukalanga uku yantu yonsi, asi kutemwa kwa cumi.

7-8. (a) I cani cikalenga umwi ukulanga ukutemwa kwa cumi? (b) U mulandu ci uno tumasambililila pa vikomo vimwi ivyaya umwi buku lyakwe Luti?

⁷ Fwandi upusano uwaya pa kutemwa kuno twalandapo umu palaglafu 6 na pa kutemwa cumi uukalenga umuntu ukulanga ukutemwa kuko. U mulandu ci uno antu yakwe Leza aaliko umu nsita ino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga yalangilanga ukutemwa kwa cumi? Aalanganga ukutemwa kwa cumi yatacitanga vivyo pa mulandu wakuti avino yalondekwanga ukucita, lelo yalanganga ukutemwa kuko pa mulandu wakuti avino yalondanga ukucita. Lekini tulande pali vino Devedi wacisile. Walangizye ukutemwa kwa cumi kuli cuzakwe Yonatani nanti cakuti isi wakwe Yonatani walondanga ukumukoma. Lino papisile imyaka iingi ukufuma pano Yonatani wafwilile, Devedi watwalilile ukulanga ukutemwa kuli Mefibosyeti umwana wakwe Yonatani.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Tungasambilila ukutemwa kwa cumi ndi cakuti twabelenga ivikomo vimwi umwi buku lyakwe Luti. I vyani vino tungasambilila pa kutemwa kwa cumi uku yantu aalembwa umwi buku lii? Tungaviomvya uli umu cilongano? *

9. I cani calenzile Naomi ukulaelenganya ukuti Yeova wamwezyanga?

⁹ Umwi buku lyakwe Luti, tukabelenga api lyasi lyakwe Naomi, Luti nyinavyala wakwe Naomi alino na pali Boazi umonsi uwatiinanga sana Leza nupya uwali lupwa wakwe iya wakwe Naomi. Pa mulandu ni cipowe umu Izlaeli, Naomi, iya na ana yao yaili yakukiile uku Moabu. Lino yali kuuku, iya wakwe Naomi wafwile. Anakwe yaili yatwazile, nomba ica ulanda i cakuti nayo kwene yafwile. (Luti 1:3-5; 2:1) Intazi zii zyalenzile Naomi atoovoke. Watoovwike sana icakuti watandike nu kwelenganya ukuti Yeova akumwezya. Uvwini vino walanzile pali vino wayuvwanga, watiile: “Yawe [nanti Yeova] watala andetela sile amalanda!” “Leza  Wamaka yonsi watalenga umi wane ukuya uwa ulanda wakwe cimwi.” Nupya watiile: “Yawe [nanti Yeova] watandetela amacuzi. Leza Wamaka yonsi watamponyezya imipamba.”—Luti 1:13, 20, 21.

10. Uzye Yeova wacisile uli pa mazwi yano Naomi walanzile?

¹⁰ Uzye Yeova wacisile uli pa mazwi yano Naomi walanzile? Atatiile ukwazwa Naomi. Nomba wamulangizye icikuuku. Yeova wamanya ukuti “ukucuzya umuntu kungalenga uwa mano ukuvulungana.” (Kasa. 7:7, NWT.) Nomba, Naomi walondekwanga uwazwilizyo pakuti alole ukuti Yeova atamusiile. U wazwilizyo ci uno Leza wapekinye? (1 Sam. 2:8) Walenzile Luti alangizye ukutemwa kwa cumi kuli Naomi. Luti walondanga ukulanga ukutemwa kuli Naomi nupya wamwazwile ukukanatwalilila ukutoovoka nu kumulenga amanye ukuti Yeova wamutemilwe. I vyani vino tukusambilila kuli vino Luti wacisile?

11. U mulandu ci uno aina aingi na ya nkazi aya ni cikuuku yakaavwila yayo aali nu ulanda nanti atiyatoovoka?

¹¹ Ndi cakuti twakwata ukutemwa kwa cumi, tulaezya na maka ukwazwa aali nu ulanda nanti atiyatoovoka. Wakwe vino Luti watwalilile ukwikala na Naomi, aina ingi na ya nkazi aya ni cikuuku ndakai yakatwalilila ukwazwa amu cilongano aali nu ulanda nanti atiyatoovoka. Yatemwa aina na ya nkazi, nupya yakaipeelesya ukucita vino yangakwanisya pakuti yayazwe. (Mapi. 12:25; 24:10) Umutumwa Paulo watukomelizye ukucita vivyo lino watiile: “Mwateekezya aali nu ulanda, mwaavwa atonte, nupya mwateekelela antu yonsi.”—1 Tesa. 5:14.

12. Iinzila ci isuma ino tungazwilamo umwina nanti nkazi uwatatoovoka?

¹² Ilingi inzila isuma ino tungazwilamo atiyatoovoka u kukutikisya lino yakulanda nu kuyalenga yasininkizye ukuti twayatemwa. Yeova akataizya sana pali vino mukaezya na maka ukwazwa aomvi yakwe yano watemwa. (Masa. 41:1) Pa Mapinda 19:17 pakalanda ukuti: “Wiyo akasakamala umulanda ala wakongwesya Yawe [nanti Yeova], nga nawe alamulipa ivisuma pali vino wacisile.”

13. Uzye vino Luti wapingwilepo ukucita vyapusine uli na vino Olipa wapingwilepo, nupya uzye Luti walangizye uli ukutemwa kwa cumi? (Lolini icikope icili pa nkupo.)

¹³ Tukamanya ningo vino ukutemwa kwa cumi kwaya nga twelenganya pali vino vyacitikiile Naomi lino iya na anakwe yaili aonsi yafwile. Lino Naomi wamanyile ukuti “Yawe [nanti Yeova] wapolelela antu yakwe apa kuyapeela ivyakulya ivingi,” wapingwilepo ukuswilila ukumwao. (Luti 1:6) Yanyinavyala yonsi yoili yatandike ukuswililamo nawe. Lelo lino yali pa lwendo, pa miku itatu Naomi wanenanga anaci yaa ukuswilila ukumwao uku Moabu. I vyani ivyacitike? Tukabelenga ukuti: “Olipa atonsola nyinavyala amupakasya, lelo Luti asyala akonkotile kuli nyinavyala.” (Luti 1:7-14) Olipa wacisile vino Naomi wamunenyile nupya waswilile uku Moabu. Lelo Luti wacisile na vyuze ukucila sile pali vino Naomi wamunenyile ukucita. Nawe kwene atemwa  nga wapisile, nomba wapingwilepo ukwikala na Naomi. (Luti 1:16, 17) Luti wasoolwilepo ukwikala na Naomi asi pa mulandu wakuti avino walinzile ukucita, lelo a pa mulandu wakuti avino walondanga ukucita. Vino Luti wapingwilepo ukucita vyalangilile ukuti wali nu kutemwa kwa cumi. I vyani vino tukusambilila kuli vino Luti wacisile?

14. (a) Uzye ndakai aina ingi na ya nkazi yakakolanya uli Luti? (b) Ukulingana na Aebele 13:16, tungazanzya uli Leza?

¹⁴ Nga tuli nu kutemwa kwa cumi tukacita na vyuze pakuti twazwe yauze. Wakwe vino cali mpiti, ndakai aina na ya nkazi yakalanga ukutemwa kuli yakapepa yauze nanti sile ayano yatalolapo. Wakwe ndi cakuti yamanya ukuti kumwi ikucitika uzanzo wa kuiponela, lilyo kwene sile yakalonda ukumanya vino yangazwilizyako. Ndi cakuti umwi umu cilongano akweti intazi ya kuulizya impiya, zuwa zuwa yakaezya na maka ukulola vino yangazwa umuntu wiyo. Wakwe vino aina Klistu ya kutandikilapo aku Makedoniya yacitanga, yakacita na vyuze pakuti sile yazwe yauze. Yakaipeelesya ukuomvya insita na maka “na vino yakweti nu kucizyapo pali vino yakweti” pakuti yazwe aina na ya nkazi. (2 Kol. 8:3) Yeova akaya sana nu luzango nga walola vino yakulanga ukutemwa kwa cumi.—Belengini Aebele 13:16.

15-16. Uzye Luti walangilile uli ukuti atatoovwike?

¹⁵ Tungasambilila masambililo asuma lino tukubelenga ilyasi ilyalembwa muli Baibo lyakwe Luti na Naomi. Lekini tulande pa masambililo yamwi.

¹⁶ Mwatwalilila ukwazwa yauze. Lino Luti waipeelisye ukupita na Naomi nyinavyala, Naomi wamulesizye. Nomba Luti atatoovwike. I vyani vyacitike? “Lino Naomi wamanya ukuti Luti watasolola nu mwenzo onsi ukupita na aliwe, ata ukumupamvya.”—Luti 1:15-18.

17. I cani cingatwazwa ukukanatoovoka zuwa?

¹⁷ Vino tukusambililako: Tulinzile ukuya ateekele pakuti twazwe yamwi atiyatoovoka, nomba tutalinzile ukuta ukuyazwa. Nkazi aakulondekwa uwazwilizyo, limwi angakana ukumwazwa. * Nomba nanti ciye vivyo ukutemwa kwa cumi kulalenga tutwalilile ukulonda ukumwazwa. (Gala. 6:2) Tukatwalilila ukutaila ukuti alasuka azumile ukuti tumwazwe nu kumuteekezya.

18. I cani limwi icasosizye Luti?

¹⁸ Mutalinzile ukusoka. Lino Naomi na Luti yafisile umu Betelemu, Naomi wazanyile aali ainamupalamano yakwe mpiti. Wayanenyile ati: “Nafumile kuno ukwaula ukuulilwa cimwi, lelo Yawe [nanti Yeova] watambwezya minwe mitupu.” (Luti 1:21) Elenganyini vino Luti afwile uvwile pa mazwi yano Naomi walanzile. Luti wezizye vyonsi vino angakwanisya pakuti aazwe Naomi. Walililanga pamwi nawe, ukumuteekezya nupya wapisile nawe pa manda ingi. Asi mulandu na vii vyonsi vino Luti wacisile, Naomi walanzile ati: ‘Yeova watambwezya minwe mitupu.’ Nanti cakuti Luti wali nawe apa nsita iya, mazwi yano Naomi walanzile yalenzile ciloleke kwati atataizye pali vyonsi vino Luti wamucitiile. Cii cifwile calenzile Luti asoke sana. Lelo watwalilile ukwikala na Naomi.

19. I cani cingatwazwa ukutwalilila ukwazwa uwatatoovoka?

¹⁹ Vino tukusambililako: Ndakai, nkazi uwatatoovoka limwi angalanda mazwi angatusosya asi mulandu na vyonsi vino twacita pa kumwazwa. Nomba tutalinzile ukusoka. Tulinzile ukutwalilila ukwazwa nkazi wii, nu kulenga  Yeova ukuti atwazwe ukumanya inzila ya kumuteekezezyamo.—Mapi. 17:17.

20. I cani calenzile Luti atwalilile ukwazwa Naomi?

²⁰ Mwakomelezya yamwi ndi cakuti mwalola ukuti yakulondekwa ukukomeleziwa. Luti walanganga ukutemwa kwa cumi kuli Naomi, nomba pa nsita ii Luti walondekwanga ukukomeleziwa. Nupya Yeova walenzile Boazi amukomelezye. Boazi wanenyile Luti ukuti: “Si Yawe [nanti Yeova] angala akulambule sile pali vino wacita. Si Yawe, Leza wa ina Izlaeli angala akulambule, wino watuwiza ku kuzina munoli.” Amazwi yaa asuma yakomelizye sana Luti. Na cico calenzile Luti ukunena Boazi ati: “Mwatimuntekezya umwenzo apakulanda kunondi ne muomvi winu umu mutembo.” (Luti 2:12, 13) Boazi wakomelizye Luti lino walondanga ukukomeleziwa, na cico calenzile atatoovoka.

21. Ukulingana na Ezaya 32:1, 2, i vyani vino ya eluda aaya ni cikuuku yakacita?

²¹ Vino tukusambililako: Yayo aakalanga ukutemwa kwa cumi nayo kwene insita zimwi yakalondekwa ukukomeleziwa. Boazi wataizye Luti lino waweni ivintu ivisuma vino wacitiile Naomi, na ndakai kwene ya eluda yakataizya aina na ya nkazi umu cilongano nga yalola vino yakulanga icikuuku kuli yauze. Ukutaizya aina na ya nkazi kungalenga yatwalilile ukuomba ukwaula ukutoovoka.—Belengini Ezaya 32:1, 2.

22-23. I cani calenzile ukuti imyelenganyizizye yakwe Naomi isenuke, nupya u mulandu ci? (Masamu 136:23, 26)

²² Lino papisile insita, Boazi wapeezile Luti na Naomi ivyakulya. (Luti 2:14-18) I vyani vino Naomi wacisile pa cisila lino Boazi wayapeela ivyakulya? Naomi watiile: “Si Yawe [nanti Yeova] kalukupolelela Boazi! Yawe asita ukulanga uluse ku apuma na afwe kwene!” (Luti 2:20a) Naomi wasenwike muli vino welenganyanga. Pa kutandika ala akulila, watiile:  “Yawe [nanti Yeova] watandetela amacuzi,” nomba pa nsita ii ala ali ni nsansa watiile: “Yawe asita ukulanga uluse.” U mulandu ci uno imyelenganyizizye yakwe Naomi yasenukiile?

²³ Naomi watandike ukulola ukuti Yeova atamutazyezile. Yeova waomvizye Luti ukwazwa Naomi lino wafumanga uku Moabu ukuya uku Yuda. (Luti 1:16) Naomi wizile ailuka ukuti Yeova waomvizye Boazi uku kuyazwa. (Luti 2:19, 20b) Afwile welenginye ukuti ‘lyene niluka ukuti Yeova atantazyela. Watwalilila ukuya nani pa nsita yonsi ii.’ (Belengini Masamu 136:23, 26.) Naomi afwile wataizyanga sana pali vino Luti na Boazi yatwalilile ukumwazwa. Yonsi kwene yali ni nsansa lino yaweni vino Naomi wali ni nsansa nupya, na vino watwalilile ukuombela Yeova.

24. U mulandu ci uno tukulondesya ukutwalilila ukulanga ukutemwa kwa cumi kuli ya kapepa yanji?

²⁴ I vyani vino itusambilila umwi buku lyakwe Luti pa kutemwa kwa cumi? Ukutemwa kwa cumi kukalenga tutata ukwazwa aina na ya nkazi atiyatoovoka. Nupya kukalenga twaipeelesya pakuti tuyazwe. Ya eluda yalinzile ukulakomelezya yayo aakalanga ukutemwa kwa cumi kuli yauze. Nga twazwa yayo aakulondekwa uwazwilizyo, tukaya ni nsansa ukulola vino yakukomeleka nu kutwalilila ukuombela Yeova. (Mili. 20:35) Nomba, u mulandu ci ucindame sana uno tukatwalilila ukulangila ukutemwa kwa cumi? A pa mulandu wakuti tukalonda ukukolanya nu kuzanzya Yeova, “uwazula nu kutemwa kwa manda pe.”—Kufu. 34:6; Masa. 33:22.