SAK dimunn defini propte dan so fason. Par egzanp, kan enn mama dir so ti garson al lav so figir ek so lamin, kitfwa pu ti garson la tranp so ledwa anba delo ek muy so lalev, sa mem ase. Me Mama pli kone. Li pu reamenn li dan lasaldebin ek li pu frot so lamin ek so figir byin avek savonet ek delo—mem si zanfan la kriye parski li pa kontan!

Byinsir, bann prinsip propte pa parey partu dan lemond, ek bann dimunn grandi avek diferan manyer panse lor propte. Lontan, dan buku peyi, enn lanvironnman an ord ek prop dan lekol ti ed bann zelev pu devlop bann bon labitid propte. Zordi, buku lakur lekol telman ranpli avek salte ki zot plis resanble enn depotwar ki enn plas pu zwe uswa pu fer legzersis. Ki nu kapav dir lor bann klas? Darenn, enn pyon dan enn lekol segonder an Australie finn dir: “Zordi nu truv salte partu dan bann klas usi.” Pu sertin zelev li enn form pinisyon kan dir zot “Ramas salte” uswa “Met lord.” Abe, problem ladan seki bann profeser vremem servi netwayaz kuma enn form pinisyon.

Lot kote, bann adilt pa tuletan donn bon legzanp lor propte, ki li dan lavi tulezur uswa dan lemond komers. Par egzanp, buku bann landrwa piblik sal ek pa zoli pu gete. Ena bann lizinn ki polye lanvironnman. Me, pa sa bann lizinn uswa komers la zot mem ki koz polisyon, plito bann dimunn ki deryer sa. Li vre ki dezir pu gayn plis, sa mem prinsipal koz polisyon ek buku so bann domaz dan lemond antye. Me bann labitid malprop ki bann dimunn ena an zeneral, zot an parti responsab sa problem la. Enn ansyin direkter zeneral Commonwealth l’Australie ti sutenir sa konklizyon la kan li finn dir: “Tu bann size lasante piblik avredir li enn kestyon propte sak misye, sak madam, ek sak zanfan.”

Kan mem sa, sertin panse ki propte li enn size personel ek li bizin pa konsern lezot. Eski vremem sa?

Propte ena buku linportans kan li konsern nu manze—ki nu aste li dan enn bazar, ki nu manz dan enn restoran, uswa ki nu pran enn repa kot enn  kamarad. Bann ki tus uswa servi manze bizin ena enn nivo propte byin elve. Si zot lamin uswa nu lamin sal, sa kapav provok buku maladi. Ki nu kapav dir lor bann lopital—landrwa kot nu plis atann pu truv propte? New England Journal of Medicine raporte ki lamin sal bann dokter ek bann ners kapav explike kifer bann pasyan gayn bann infeksyon ki kut plizir milyar dolar par an pu sweyne. Nu ena drwa atann ki personn pa met nu lasante an danze par so bann labitid malprop.

Kan enn kikenn—volonterman uswa san reflesi—polye nu bann rezerv delo, sa usi li enn problem grav. Eski nu pu santi nu an sekirite pu promne pyeni lor laplaz kan nu truv bann sereng ki bann droge uswa lezot finn zete inpe partu? Kitfwa sa kestyon la ena ankor pli gran linportans pu nu: Eski nu viv prop dan nu lakaz?

Dan so liv Debaras Bann Salte (Chasing Dirt), Suellen Hoy poz sa kestyon la: “Eski nu prop kuma nu ti abitye ete?” Li reponn: “Kitfwa non.” Dapre li, bann valer sosyal ki pe sanze, li prinsipal rezon pu sa. Pwiski pli ale bann dimunn pas mwins letan lakaz, zot zis pey enn lot kikenn pu netway kot zot. Donk, gard enn lanvironnman prop nepli enn priyorite. Enn misye finn dir “Mo pa netway lasaldebin—mo netway mo mem. Mem si mo lakaz sal, omwin mwa mo prop.”

Me, propte pa aret zis ar laparans. Li konsern tut enn manyer viv an bonn sante. Li konsern fason nu panse ek seki nu resanti ek li inplik nu moralite ek nu ladorasyon. Anu gete kuma.