Sugilanon sang Kabuhi

Ginsakdag Ako sang Diosnon nga Pagkakontento

PANUGIRON NI BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE

Pagsulod ko gid sa bug-os tion nga pag-alagad, nagpauli ako agod duawon ang akon mga ginikanan. Pagkakita sa akon sang akon amay, ginliab niya ako kag nagsinggit, “Kawatan!” Ginkuha niya ang iya binangon kag ginhan-usan ako sang matapan nga bahin sini. Bangod sang kinagula, nagkinadto sa amon balay ang iban nga mga tagaminuro. Ano ang ginkawat ko? Tuguti ako sa pagpaathag.

NATAWO ako sang 1930 sa minuro sang Umuariam sa nabagatnan-sidlangan sang Nigeria, kag ako ang subang sa pito ka kabataan. Ang kamagulangan sa utod ko nga mga babayi napatay sa edad nga 13 anyos. Anglikano ang relihion sang akon mga ginikanan. Mangunguma ang akon amay, kag nagapatikang sing gamay nga negosyo ang akon iloy. Nagalakat sia sing mga 30 kilometros gikan sa amon minuro sa pagbakal sing isa ka lata sang mantika sang palma sa lokal nga tiendahan kag gab-i na nga nagapauli sa amo man nga adlaw. Nian, sa kaagahon pagkadason nga adlaw, nagalakat sia sing mga 40 kilometros pakadto sa banwa nga may estasyon sang tren agod ibolante ang mantika. Kon makaganansia sia, sa masami sing indi magsobra sa 15 cents (U.⁠S.), nagabakal sia sing pagkaon para sa pamilya kag nagapauli sa amo man nga adlaw. Amo ini ang iya ginahimo sa sulod sang mga 15 ka tuig tubtob nga napatay sia sang 1950.

Nag-eskwela ako sa isa ka eskwelahan sa amon minuro nga ginadumalahan sang Anglikano nga Simbahan, apang agod makatapos sing elementarya, kinahanglan nga mangasera ako mga 35 kilometros ang kalayuon. Bangod pigado ang akon mga ginikanan agod paeskwelahon ako, nagpangita ako sing obra. Sang primero nag-obra ako subong kabulig sa balay sang guardia sang estasyunan sang tren sa Lagos, sa nakatundan nga Nigeria, kag sang ulihi nagaobra ako para sa isa ka sibil nga alagad sa Kaduna,  sa naaminhan nga Nigeria. Sa Benin City, sa natung-an nakatundan nga Nigeria, nangin klerk ako sang isa ka abogado, kag sang ulihi nangin obrero sa serahe. Gikan didto nagkadto ako sa Cameroon sang 1953 kag nagtener sa akon pakaisa, nga nagbulig sa akon nga makaobra sa plantasyon sang rubber. Ang akon sueldo kada bulan mga siam ka dolyar (U.⁠S.). Manubo lang ang akon trabaho, apang kontento na ako basta may makaon ako.

Ginhatagan Ako sing Espirituwal nga mga Manggad sang Isa ka Imol

Si Silvanus Okemiri, nga katrabaho ko, isa sa mga Saksi ni Jehova. Ginhimuslan niya ang tagsa ka kahigayunan agod ipaambit sa akon ang iya natun-an sa Biblia samtang nagapanghilamon kami kag nagapang-abono sa mga tanom nga rubber. Bisan pa nagpamati ako sa iya, wala ako maghulag sa akon nabatian. Kag sang mahibaluan sang akon pakaisa nga nagapakighambal ako sa mga Saksi, ginhimo niya ang tanan agod palas-ayon ako. Ginpaandaman niya ako: “Benji, indi ka gid magkadto kay G. Okemiri. Nagapati sia kay Jehova kag imol sia kaayo. Ang nagapakig-upod sa iya mangin kaangay man sa iya.”

Sang maaga nga bahin sang 1954, bangod indi ko na maagwanta ang mabudlay nga trabaho sa kompanya, nagpauli ako. Sadto estrikto gid sa moralidad ang Anglikano nga Simbahan. Nagdaku ako nga ginakangil-aran ang imoralidad. Apang, sang ulihi, nadisgusto ako sa pagkasalimpapaw sang akon mga masigkasumilimba. Nagasiling sila nga ginasunod gid nila ang mga talaksan sang Biblia, apang indi ini makita sa ila pagkabuhi. (Mateo 15:8) Pirme lang kami nagabaisay sang akon amay, amo nga naguba ang amon kaangtanan. Isa ka gab-i naglayas ako.

Nagsaylo ako sa Omoba, isa ka magamay nga banwa sa ginaagihan sang tren. Diri nasalapuan ko liwat ang mga Saksi ni Jehova. Si Priscilla Isiocha, nga kilala ko gikan sa amon minuro, naghatag sa akon sing mga pulyeto nga “This Good News of the Kingdom” kag After Armageddon​​—⁠⁠God’s New World.⁠⁠ * Malangkagon nga ginbasa ko ini, kag nakumbinsi nga nasapwan ko ang kamatuoran. Wala namon ginatun-an ang Biblia sa amon simbahan; nagkonsentrar kami sa mga tradisyon sang tawo. Apang, ang literatura sang mga Saksi masami nga nagakutlo sa Biblia.

Wala pa isa ka bulan sang ulihi, ginpamangkot ko sanday Brother kag Sister Isiocha kon ano nga adlaw sila nagasimba. Sa nahauna nga tion nga pagtambong ko sa miting sang mga Saksi ni Jehova, wala gid ako sing nahangpan. Ang artikulo sa Ang Lalantawan nagapaathag tuhoy sa pagsalakay ni ‘Gog sang Magog,’ nga ginsambit sa matagnaon nga tulun-an ni Ezequiel. (Ezequiel 38:​1, 2) Indi ako pamilyar sa madamo nga termino nga gingamit, apang nagdayaw gid ako sa mainit nga pag-abiabi sa akon amo nga nagdesisyon ako nga magbalik pagkadason nga Domingo. Sa ikaduha nga miting, nabatian ko ang tuhoy sa pagbantala. Gani ginpamangkot ko si Priscilla kon ano nga adlaw sila nagabantala. Sa ikatlo nga Domingo, nag-upod ako sa ila, nga nagadala sing isa ka magamay nga Biblia. Wala ako sing preaching bag ukon bisan ano nga literatura sa Biblia. Walay sapayan sini, nangin isa ako ka manugbantala sang Ginharian kag nagreport sang akon naalagdan sa latagon sa katapusan sadto nga bulan!

Wala sing naghiwat sing pagtuon sa Biblia sa akon, apang kon magbisita ako sa mga Isiocha, makatuon ako sing mga pulong sang pagtuo kag pagpalig-on gikan sa Kasulatan kag makatigayon sing pila ka literatura sa Biblia. Sang Disiembre 11, 1954, sa isa ka distrito nga kombension sa Aba, ginsimbuluhan ko ang akon dedikasyon kay Jehova paagi sa pagpabawtismo sa tubig. Ang akon pakaisa nga ginapuy-an ko kag ginapangalagaran subong isa ka aprentis nag-untat sa pag-aman sing pagkaon kag paghanas kag wala magsueldo sa akon sing bisan pila lang sa serbisyo nga ginhimo ko para sa iya. Apang, wala gid ako magtanom sing aligutgot sa iya; nalipay gid ako nga may personal nga kaangtanan ako sa Dios. Naghatag ini sa akon sing lugpay kag malinong nga panghunahuna. Ginbuligan ako sang lokal nga mga Saksi. Ang mga Isiocha naghatag sa akon sing pagkaon, kag ang iban nagpahulam  sa akon sing kuarta agod sugdan ang magamay nga negosyo. Sang tungatunga sang 1955, nagbakal ako sing isa ka segunda-mano nga bisikleta, kag sang Marso 1956, nagregular payunir ako. Wala magdugay, nabayaran ko ang akon mga utang. Diutay lang ang akon ganansia sa akon negosyo, apang masakdag ko na karon ang akon kaugalingon. Kontento na ako sa mga butang nga gin-aman ni Jehova.

“Pagkawat” sa Akon mga Utod

Sang may kaugalingon na ako nga puluy-an, ang una nga ginkabalak-an ko amo ang pagbulig sa akon mga utod sa espirituwal. Ang akon amay, bangod sang iya sayop nga paghangop kag pagpangduhaduha, nagpamatok nga nangin Saksi ako. Paano ko karon mabuligan ang akon mga manghod nga matun-an ang kamatuoran sang Biblia? Nagtanyag ako nga sakdagon ang akon manghod nga lalaki nga si Ernest, gani gintugutan sia sang akon amay nga magpuyo upod sa akon. Madasig nga ginbaton ni Ernest ang kamatuoran kag ginbawtismuhan sang 1956. Ang iya pagbag-o nagpabaskog pa gid sa pagpamatok sang akon amay. Apang, ang akon manghod nga babayi nga nakapamana na nagbaton man sang kamatuoran upod sa iya bana. Sang ginhimo ko ang kahimusan nga magbakasyon sa akon ang akon ikaduha nga manghod nga babayi, nga si Felicia, may pagpangalag-ag nga nagpasugot ang akon amay. Wala magdugay, si Felicia nagpabawtismo man subong isa sa mga Saksi ni Jehova.

Sang 1959, nagpauli ako agod sugaton si Bernice, ang akon ikatlo nga manghod nga babayi, nga mag-istar upod kay Ernest. Amo ini ang tion nga ginsalakay ako sang akon amay, nagasumbong sa akon nga ginakawat ko ang iya mga bata. Wala niya mahangpan nga personal nila nga desisyon nga alagaron si Jehova. Nanumpa ang akon amay nga indi gid niya pagtugutan si Bernice nga mag-upod sa akon. Apang indi malip-ot ang kamot ni Jehova, kay sang pagkadason nga tuig, si Bernice nagbakasyon kay Ernest sang magsira-klase. Kaangay sang iya mga magulang nga babayi, ginbaton niya ang kamatuoran kag nagpabawtismo.

‘Pagtuon sa Sekreto’

Sang Septiembre 1957, nangin espesyal payunir ako, nga nagahugod sing mga 150 ka oras sa pagbantala nga hilikuton kada bulan. Ang akon kaupod, si Sunday Irogbelachi, kag ako nag-alagad sa malapad nga teritoryo sa Akpu-na-abuo, Etche. Sa una nga sirkito nga asambleya nga amon gintambungan diri, 13 ka indibiduwal gikan sa amon grupo ang nabawtismuhan. Daw ano ang amon kalipay karon nga makita ang 20 ka kongregasyon sa sina nga duog!

Sang 1958, nakilala ko si Christiana Azuike, isa ka regular payunir nga nagapakig-upod sa kongregasyon sang Aba East. Nagdayaw ako sa iya kakugi, kag sang Disiembre sina nga tuig, nagpakasal kami. Sang maaga nga bahin sang 1959, gintangdo ako subong nagalakbay nga manugtatap, nga nagabisita kag nagapalig-on sa mga kongregasyon sang amon espirituwal nga mga kauturan. Sugod sadto tubtob sang 1972, naduaw namon nga mag-asawa ang halos tanan nga mga kongregasyon sang katawhan ni Jehova sa nasidlangan kag natung-an-nakatundan nga Nigeria.

Nagalayuay ang mga kongregasyon, kag ang amon panguna nga paagi sang transportasyon amo ang bisikleta. Kon nagaduaw kami sa mga kongregasyon sa dalagku nga mga banwa, nagaarkila sing taksi ang mga kauturan agod idul-ong kami sa madason nga kongregasyon. Sa pila ka hitabo ang mga hulot nga amon ginadayunan lunangon ang mga salog kag wala sing mga kisame. Nagatulog kami sa mga katre nga himo sa tukon sang raffia. Ang iban nga mga katre may hilamon nga kutson nga ginbanigan; ang iban wala gid sing kutson. Ang kadamuon kag kalidad sang pagkaon indi problema para sa amon. Bangod natun-an namon sang una nga mangin kontento sa iguigo lamang nga mga kinahanglanon, nalipay kami sa bisan ano nga pagkaon nga ginaaman, kag gin-apresyar ina sang mga nag-amuma sa amon. Ang iban nga mga siudad wala anay sing elektrisidad, gani pirme namon ginadala ang amon petromax. Apang, walay sapayan sang mabudlay nga mga kahimtangan, madamo kami sing makalilipay nga mga tion upod sa mga kongregasyon.

Sadtong mga tinuig, naapresyar namon ang balor sang laygay ni apostol Pablo: “Kon may pagkaon kag panapton, mangin kontento na kita sa sining mga butang.” (1 Timoteo 6:​8, NW) Sa mga kapipit-an, natun-an ni Pablo ang sekreto nga nakabulig sa iya nga mangin kontento. Ano ini? Sia nagpaathag: “Makahibalo gid ako kon paano magkinawad-on, makahibalo gid ako kon paano magpakabugana. Sa tanan nga butang kag sa tanan nga kahimtangan natun-an ko ang sekreto kon paano magpakabusog kag kon paano magpakagutom, kon paano magpakabugana kag kon paano magkinawad-on.” Natun-an man namon ang amo nga sekreto.  Si Pablo nagsiling man: “Sa tanan nga butang may kusog ako bangod sa iya nga nagahatag sing gahom sa akon.” (Filipos 4:​12,13, NW) Matuod gid ini sa amon bahin! Natun-an namon nga mangin kontento, naeksperiensiahan namon ang isa ka bug-os nga kasangkaron sang makapalig-on nga Cristianong mga hilikuton, kag nakatigayon kami sing malinong nga panghunahuna.

Pag-alagad sa mga Kongregasyon Subong Isa ka Pamilya

Sang talipuspusan sang 1959, natawo ang amon panganay nga lalaki, nga si Joel, kag sang 1962, nagsunod ang amon ikaduha nga anak nga lalaki, nga si Samuel. Nagpadayon kami ni Christiana sa nagalakbay nga hilikuton, nga nagabisita sa mga kongregasyon upod sa mga bata. Sang 1967, nagdabdab ang inaway sibil sa Nigeria. Ginsira ang mga eskwelahan bangod sang walay untat nga pagpamomba sang mga eroplano. Maestra ang akon asawa antes sia magbuylog sa akon sa paglakbay nga hilikuton, gani sa tion sang inaway, gintudluan niya ang mga bata sa balay. Sa edad nga anom ka tuig, si Samuel makahibalo na magbasa kag magsulat. Sang mag-eskwela sia pagkatapos sang inaway, nauna sia sing mga duha ka grado sa iya mga katubotubo.

Sadto nga tion, wala pa namon mahangpan sing bug-os ang kabudlayan sang pagpadaku sa mga kabataan samtang yara sa nagalakbay nga hilikuton. Apang, nangin mapuslanon sa amon nga gindestino kami nga mag-alagad subong espesyal payunir sang 1972. Nagtugot ini sa amon nga magpabilin sa isa ka lugar agod mahatagan namon sing nagakaigo nga igtalupangod ang espirituwalidad sang amon pamilya. Gintudluan namon ang amon mga anak sang balor sang diosnon nga pagkakontento samtang bata pa sila. Sang 1973, ginbawtismuhan si Samuel, kag si Joel nagregular payunir sina man nga tuig. Ang amon duha ka anak nga lalaki nakapangasawa sing maayo nga Cristianong mga babayi kag nagapadaku karon sang ila kaugalingon nga mga pamilya sa kamatuoran.

Ang Kapiot nga Tuga sang Inaway Sibil

Sang magdabdab ang inaway sibil, nagaduaw ako sa isa ka kongregasyon sa Onitsha subong manugtatap sang sirkito, upod ang akon pamilya. Yadto nga inaway dugang nga nagpatudok sa amon nga walay pulos ang pagtipon sing materyal nga mga butang ukon pagsalig sa sini. Nakita ko ang mga tawo nga nagapalagyo agod salbaron ang ila kabuhi​​—⁠⁠nagabilin sang ila hamili nga mga pagkabutang sa mga dalan.

Samtang nagalapuyot ang inaway, ang tanan nga mga lalaki ginpilit nga magsoldado. Madamo nga kauturan nga lalaki nga nagdumili sa pagsoldado ang ginpaantos. Indi hilway ang amon paghulaghulag. Ang kakulang sing pagkaon gintunaan sang kinagubot sa pungsod. Ang bili sang tunga sa kilo nga balinghoy nagsaka halin sa 7 ka sentimos tubtob sa 14 dolyares (U.⁠S.) kag ang isa ka tasa nga asin halin sa 8 dolyares tubtob 42 dolyares (U.⁠S.). Wala na sing mabakal nga gatas, mantikilya, kag kalamay. Agod mabuhi, ginagaling namon ang hilaw nga kapayas kag ginasamo ini sa diutay nga harina nga halin sa balinghoy. Ginakaon man namon ang mga apan, mga panit sang balinghoy, mga dahon sang tapulanga, hilamon​​—⁠⁠bisan ano nga mga dahon nga amon masapwan. Mahal ang karne, gani nagapanakop ako sing mga halo para ipakaon sa mga bata. Apang, bisan daw ano man kabudlay ang kahimtangan, si Jehova pirme nagaaman sa amon.

Apang, ang labi nga makatalagam amo ang espirituwal nga kapurauton nga tuga sang inaway. Kalabanan sang mga kauturan nalagyo gikan sa patag-awayan pakadto sa kagulangan ukon sa iban nga mga minuro, kag gani, nadula nila ang halos tanan nila nga mga publikasyon sa Biblia. Dugang pa, ang mga tropa sang gobierno nag-upang sang pag-abot sang bag-o nga mga literatura sa Biblia sa Republika  sang Biafra. Bisan pa ang kalabanan nga mga kongregasyon nagtinguha sa paghiwat sing mga miting, naapektuhan ang espirituwalidad sang mga kauturan bangod ang direksion gikan sa sanga talatapan indi makalab-ot sa ila.

Paglandas sa Espirituwal nga Gutom

Ang mga nagalakbay nga manugtatap naghimo sang ila bug-os nga masarangan agod mapadayon ang kahimusan sa pagduaw sa tagsa ka kongregasyon. Sanglit madamo nga mga kauturan ang nagpalagyo gikan sa mga banwa, ginpangita ko sila bisan diin man sila makita. Sang isa ka bes, ginbilin ko ang akon asawa kag mga bata sa isa ka duog nga hilway sa peligro kag nagaisahanon nga naglakbay sing mga anom ka semana, nga nagabisita sa lainlain nga mga minuro kag mga bahin sang kagulangan sa pagpangita sa mga kauturan.

Samtang nagaalagad ako sa isa ka kongregasyon sa Ogbunka, nabatian ko nga may daku nga grupo sang mga Saksi sa duog sang Isuochi sa distrito sang Okigwe. Gani ginpangabay ko ang isa ka utod nga pahibaluon ang mga kauturan sa sina nga duog nga magtipon sa plantasyon sang kasoy sa minuro sang Umuaku. Nagbisikleta kami sang tigulang na nga utod nga lalaki sing mga 15 kilometros pakadto sa plantasyon, nga sa diin mga 200 ka Saksi, lakip ang mga babayi kag mga bata, ang nagtipon. Sa bulig sang isa ka payunir nga utod nga babayi, nasalapuan ko ang isa pa ka grupo sang mga isa ka gatos ka Saksi, nga nagapanago sa mga kahoykahoy sang Lomara.

Si Lawrence Ugwuegbu isa sa grupo sang maisog nga mga utod nga lalaki nga nagapuyo sa nahapay sang inaway nga banwa sang Owerri. Ginpahibalo niya ako nga may madamo nga mga Saksi sa Ohaji. Indi hilway ang ila paghulaghulag, bangod ginsakop ini sang mga soldado. Nagbisikleta kami sa gab-i kag nakita namon ang mga 120 ka Saksi sa compound sang isa ka utod nga lalaki. Gingamit man namon yadto nga kahigayunan agod maduaw ang iban nga mga Saksi sa ila mga ginapanaguan.

Si Utod Isaac Nwagwu nagrisgo sang iya kabuhi agod buligan ako nga makita ang iban nga nagpalagyo nga mga kauturan. Nagsakay kami sa bangka tabok sa Suba Otamiri agod makigkita sa kapin sa 150 ka Saksi nga nagtipon sa Egbu-Etche. Ang isa ka utod nga lalaki diri nagtuaw: “Amo ini ang pinakamaayo nga adlaw sa akon kabuhi! Wala gid ako maghunahuna nga buhi pa ako agod makita liwat ang manugtatap sa sirkito. Kon mapatay man ako sa sining inaway, malipayon na ako.”

May katalagman nga tawgon ako nga magsoldado, apang sulitsulit nga nabatyagan ko ang pangamlig ni Jehova. Isa ka hapon, samtang nagapauli ako sa akon ginadayunan pagkatapos makigkita sa mga 250 ka kauturan, ginpadulog ako sang isa ka grupo sang mga soldado sa isa ka barikada sa dalan. “Ngaa wala ka magsoldado?” pamangkot nila. Ginpaathag ko nga isa ako ka misyonero nga nagabantala sang Ginharian sang Dios. Narealisar ko nga determinado sila nga dakpon ako. Pagkatapos sang isa ka malip-ot nga hipos nga pangamuyo, ginsilingan ko ang ila kapitan, “Palihug buy-i ninyo ako.” Sing makapakibot, nagsabat sia, “Buot mo silingon nga palakton ka namon?” “Huo,” sabat ko, “buy-i ako.” Sia nagsiling, “Makalakat ka na.” Wala na namatok ang iban nga mga soldado.​​—⁠⁠Salmo 65:​1, 2.

Ang Pagkakontento Nagdala sing Dugang Pa nga mga Pagpakamaayo

Pagkatapos sang inaway sang 1970, padayon ako nga nag-alagad subong manugtatap sang sirkito. Isa ka kadungganan ang pagbulig nga maorganisar liwat ang mga kongregasyon. Pagkatapos  sini, nag-alagad kami ni Christiana subong mga espesyal payunir tubtob sang 1976, sang gintangdo ako liwat subong isa ka manugtatap sa sirkito. Sang mga tungatunga sina nga tuig, gintangdo ako nga mangin manugtatap sang distrito. Pito ka tuig sang ulihi, gin-agda kami nga mag-asawa nga mag-alagad sa sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Nigeria, ang amon karon nga puluy-an. Diri sa sanga, isa gid pirme ka tuburan sang daku nga kalipay para sa amon nga makita liwat ang amon mga kauturan nga nakita namon sa tion sang inaway sibil kag sa iban pa nga mga tion kag sa gihapon matutom sila nga nagaalagad kay Jehova.

Sa sulod sang mga tinuig, si Christiana nangin isa ka tumalagsahon nga bulig kag matutom nga kaupod sa akon. Ang iya positibo kag determinado nga espiritu, walay sapayan sang padayon nga problema sa lawas nga ginbatas niya sugod sang 1978, nakabulig sa akon nga magpadayon sa akon mga responsabilidad. Naeksperiensiahan namon ang pagkamaminatud-on sang mga pinamulong sang salmista: “Sakdagon sia ni Jehova sa higdaan sang balatian.”​​—⁠⁠Salmo 41:​3, NW.

Ginadumdom ining tinuig sang teokratikong hilikuton, nagapasalamat gid ako kay Jehova sa iya tumalagsahon nga mga pagpakamaayo. Bangod kontento ako sa iya ginaaman, makasiling gid ako nga nakasapo ako sing daku nga kalipay. Ang kalipay nga makita ang akon mga utod, ang akon mga bata, kag ang ila mga pamilya nga nagaalagad kay Jehova upod sa amon nga mag-asawa isa ka di-matupungan nga pagpakamaayo. Ginpahalipay ako ni Jehova sing isa ka bugana kag makahulugan nga kabuhi. Wala ako sing handum nga wala matuman.

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 27]

Ang Suno sa Tion nga Kahimusan Nakabulig sa Pagsakdag sa Paghiliutod

Sang tungatunga sang katuigan 1960, ang kaawayon sa tunga sang etniko nga mga grupo sa naaminhan kag nasidlangan nga Nigeria nagdul-ong sa mga kinagamo, pagribok, kalautan, kag etniko nga kasingki. Ini nga mga hitabo nagpabudlay gid sa mga Saksi ni Jehova, nga determinado nga magpabilin nga neutral sa binangig. Mga 20 sa ila ang ginpatay. Nadula sang kalabanan ang tanan nila nga mga pagkabutang.

Sang Mayo 30, 1967, ang nasidlangan nga mga estado sang Nigeria nagbulag sa pederasyon, kag nagporma sing Republika sang Biafra. Ang pederal nga mga soldado ginpahulag, kag ginlikupan ang Biafra. Isa ka maduguon kag masingki nga inaway sibil ang nagsugod.

Bangod sang neutralidad sang mga Saksi ni Jehova sa Biafra, nangin puntariya sila sang pagsalakay. Ang mga pamantalaan nagbalhag sing matigdas nga mga komento, nga nagpukaw sang opinyon sang publiko batok sa ila. Apang, ginpat-od ni Jehova nga ang iya mga alagad makabaton sing espirituwal nga pagkaon. Paano?

Sang maaga nga bahin sang 1968, isa ka alagad sibil ang gintangdo sa isa ka opisina sa Europa kag isa pa ang gintangdo sa hulugpaan sang eroplano sang Biafra. Mga Saksi sila nga duha. Ang ila obra nagbutang sa ila sa magtimbang nga punta sang lamang nga koneksion nga nagaangot sa Biafra kag sa iban nga bahin sang kalibutan. Ining duha ka Saksi nagboluntaryo nga atubangon ang risgo sa pagdala sing espirituwal nga pagkaon sa Biafra. Nagbulig man sila sa pagsuplay sing materyal nga mga bulig sa aton nasit-an nga mga kauturan. Padayon nga ginhimo sining duha ka utod nga lalaki ining importante nga kahimusan sa tion sang inaway, nga natapos sang 1970. Ang isa sa ila sang ulihi nagsiling, “Ini nga kahimusan labaw gid sa maplano sang tawo.”

[Retrato sa pahina 23]

Sang 1956

[Retrato sa pahina 25]

Sang 1965, upod sa amon mga anak nga lalaki nga si Joel kag si Samuel

[Retrato sa pahina 26]

Daku gid nga pagpakamaayo nga alagaron si Jehova subong isa ka pamilya!

[Retrato sa pahina 27]

Sa karon, nagaalagad kami ni Christiana sa sanga sa Nigeria