Palalahog Bisan Pa May Balatian

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ESPANYA

SI CONCHI isa ka masinadyahon kag medyo may edad na nga babayi nga nagapakigbato sa kanser sa sulod na sang pito ka tuig. Sugod sang mahibaluan niya nga may kanser sia sa suso, makapito ka beses na sia maoperahan agod makontrol ang paglala sang peligruso nga mga tumor. Paano niya ini nalandas?

“Sa tagsa ka tion nga makabati ako sing malain nga balita halin sa mga doktor kag kon kinahanglan nga maghibi ako, nagahibi ako sing todo agod nga maumpawan ako,” siling niya. “Nian ginatinguhaan ko nga padayunon ang akon naandan nga mga buluhaton kag himuon ang mga butang nga akon gid naluyagan​—subong sang pagtuon sing Inintsik, pagtambong sa Cristianong mga kombension, kag pagbakasyon upod sa akon pamilya kag mga abyan. Ginadumdom ko pirme ang mga pinamulong ni Jesus: “Sin-o bala sa inyo nga bangod sa pagkabalaka makadugang sing isa ka maniko sa kalawigon sang iya kabuhi?”​—Mateo 6:​27.

“Kag ginatinguhaan ko pirme nga mangin palalahog,” dugang pa niya. “Nagalahog ako sa mga doktor, nagalantaw sing mga pelikula nga nagapakadlaw sa akon kag, labi sa tanan, nagatinguha nga makapakig-angot pirme sa mga abyan kag mga himata. Makapapagsik gid ang pagkinadlaw upod sa mga abyan. Sa isa ka higayon, antes ako operahan ginsugiran ako sang pila ka abyan kag himata sing makahalam-ot nga natabo sang nagligad nga gab-i. Nag-utoy-utoy gid ako sing kadlaw kag tama gid ka relaks nga nagsulod sa hulot-oluperahan.

Indi lang si ­Conchi ang nakasapo nga ang maayo nga pagkapalalahog kag ang positibo nga panimuot makabulig sa aton sa paglandas sang mga palaligban sa panglawas. Ginakilala man sang moderno nga medisina ang mapuslanon nga epekto sang pagkapalalahog sa aton pagpakigbato sa kasakit kag balatian.

Mapuslanon sa Lawas kag Hunahuna

Indi bag-o ang konsepto nga ini. Tatlo ka libo ka tuig na ang nagligad, si Hari Solomon nagsulat: “Ang tagipusuon nga malipayon maayo nga bulong.” (Hulubaton 17:22) Si ­Lope ­de ­Vega, isa ka awtor nga Katsila sang ika-17 nga siglo, nagsulat man: “Kon palalahog kita, sa banta ko nga mangin mas mapagros kita.” Apang sa makapahuol nga kalibutan karon, sa baylo nga ipabutyag, daw ginapunggan ang pagkapalalahog. Maathag nga nagakabuhi kita sa mainuswagon nga tion sang teknolohiya, apang amat-amat man nga nagakadula ang pagkapalalahog. Ang libro nga El arte de la risa (Ang Arte Sang Pagkadlaw) nagsiling nga sa modernong katilingban daw subong bala nga “ginbuslan ang mga ­Homo ­sapien [katawhan] sang ­Homo ­digitalis.” Kon kaisa ang ­digital nga mga ­byte kag mga kompyuter daw nagabulos sa lenguahe sang pagkadlaw, mga hulag, kag mga yuhum.

 Ang maayo nga pagkapalalahog nagabulig sa mga pasyente nga may mangin positibo ang panghunahuna, emosyon, kag panimuot. Suno sa isa ka artikulo sining karon lang ni Dr. Jaime Sanz-Ortiz, isa ka espesyalista sa kanser kag sa pagkontrol sini, ang pagkapalalahog “nagapahapos sang komunikasyon, nagapabaskog sang resistensia, nagabuhin sang kasakit, nagapahaganhagan sang kabalaka, nagaparelaks sang emosyon kag sa nagapalanghugot nga maskulo, kag nagadugang sang pagkamapahituon kag paglaum.”

Ang Daku nga Balor sang Pagkapalalahog

Ngaa ang pagkapalalahog epektibo magpaayo? Bangod isa ini ka kinaiya nga nagatugot sa aton nga atubangon ang mga kahimtangan sa positibo nga paagi, bisan pa sa mabudlay nga mga sirkumstansia. “Paagi sa paglakip sing paglahog kag pagkadlaw sa aton matag-adlaw nga kabuhi, nagapabilin kita nga mapagsik, ginapahaganhagan naton ang kalapyo, kag ginalikawan ang pagkaluoy sa kaugalingon,” siling ni Sanz-Ortiz.

Natural lang nga wala nagapalareho ang nagapayuhum ukon nagapakadlaw sa tagsa ka tawo kag sa tagsa ka kultura. “Kaangay nga ang katahom depende sa panulok sang isa, ang lahog depende man sa panimuot sang nagapamati,” paathag ni Sanz-Ortiz. Apang bisan ano man ang aton ginhalinan ukon edukasyon, ang maayo nga pagkapalalahog sa masami isa ka epektibo nga paagi nga makakomunikar kag mapuslanon subong palautwasan sang nagsupot nga kabalaka, kahuol, ukon pagbatyag nga walay kalig-unan. Kon daku ang mabulig sini sa aton, ano ang puede naton himuon agod mapalambo ang maayo nga pagkapalalahog?

Ang una nga tikang amo ang indi pagpamensar sing tuman sa aton mga palaligban ukon sa aton mga balatian kag magtinguha nga magkalipay sa positibo nga bahin sang tagsa ka tion. Dugang pa, dapat tinguhaan gid naton nga mangin rasonable, nagasikway sa tiko ukon di-makatarunganon nga mga panghunahuna nga nagapadaku lang sang aton problema. Mapalambo man naton ang pagkapalalahog sa pagtuon nga tamdon ang mga butang sa tuhay nga paagi. Indi gid man kinahanglan nga pirme kita magkadlaw ukon magyuhum, apang kon makita naton ang makahalam-ot nga bahin sang isa ka sitwasyon, makabulig ini sa aton sa paglandas. “Ang pagkapalalahog magaliso sing makadali sang aton igtalupangod palayo sa aton mga kabalaka kag makahatag sa aton sing bag-o nga pagtamod sa problema . . . , nagatugot sa aton sa pag-atubang sini upod ang bag-o nga mga solusyon,” siling ni Sanz-Ortiz.

Siempre pa, indi pirme sabat sa tagsa ka krisis nga aton maatubang sa aton kabuhi ang maayo nga pagkapalalahog, apang makabulig gihapon ini sa aton nga atubangon ang mga problema sing mas positibo kag timbang nga paagi. Subong ginbaton ni ­Conchi, “indi lahuglahog ang magbalatian, apang dapat mo gid tinguhaan pirme nga mangin palalahog. Ginakabig ko ang akon kabuhi kaangay sa isa ka hardin sang mga utanon nga may nanarisari nga mga utan, ang isa sini​—makapasubo gid​—amo ini ang akon nga balatian. Apang, ginatinguhaan ko nga balewalaon ini agod nga indi ini makatublag sa iban ko nga mga hilikuton. Siempre pa, indi ko masiling nga nalampuwasan ko ang kanser, apang padayon gihapon ako nga nagakalipay sa pagkabuhi, kag amo ini ang labing importante.”

 [Retrato sa pahina 27]

Ginapalig-on si Conchi sang iya bana nga si Felix, kag sang iya manghod nga si Pili