PANAYOTA Meediteraaniyaa abban deꞌiya haruuruwan diccaasu. A yelagatettan polotikaa keehi dosawusu. Guyyeppe, bantta heeran deꞌiya issi polotikaa parttiyawu xaafe gidada oottaasu. Ubba a he parttiyawu miishshaa shiishshanawu sooppe soo baasu. SHin guyyeppe, Panayotissi haniyoobi ixxiis. Parttiyaa yameti issoy issuwaa lagge giidi xeesikkonne, ubbatoo asa asappe shaakkoosona, gitabaa amottoosona, ooyettoosonanne qanaatoosona.

Daaneeli Ayerlandde biittan haymaanootiyaa minttidi kaalliya keettan dicciis. SHin, i nagara oottikko siꞌooliyan xuugettanaagaa a tamaarissiiddi, daro ushshaa uyiya, ceeriyaa kaaꞌiyaanne woosa keettawu shiishshiyo miishshaappe wuuqqiya qeeseti loꞌꞌo milatidi cimmiyoogaa loytti hassayees.

Jefiri ba deꞌuwan darotoo kumetta saꞌan markkabee deꞌiyo, Amarkkaaninne Inggilizen uttidi oottiyaageeti qaxarin bayzziis. SHammiyaageetinne caaratan keesettiyaageeti kawotettaa sunttatuura haasayiyo wode cimmido daro hanotaa i hassayees. Eti maayettidi paramanaadan oottanawu loꞌꞌo milati cimmidi, aybakka yootoosona.

Hagaa malabay hageetu xalla gidennaagee azzanttiyaaba. Cimmiyoogee ha wodiyan polotikaa, haymaanootiyaanne zalꞌꞌiyaa gujjin, asay ba deꞌuwan oottiyo ubbaban meeze gididaba. “Hipokrit” (loꞌꞌo milatidi cimmiyaagaa) giya Inggilizetto qaalay darotoo ba meraa laammidi haasayiya woy tiyaatiriyaa oottiya urawu goꞌettiyo Giriiketto qaalaappe yiidoogee bessiyaaba. Guyyeppe, he qaalay ba koyiyoobaa polanawu woy harata cimmanawu milatissiya uraa qonccissiyaaba gidiis.

Cimoy cimettidaageeti yiillotanaadan, hanqqettanaadaaninne ixxanaadan oottana danddayees. Cimettidaageeti hidootaa qanxxidi, “Loꞌꞌo milatidi cimmiyoogee xayanee?” gaana danddayoosona. Xoossaa Qaalay hegee xayanaagaa ammananaadan oottiyaabaa yootiyoogee ufayssiyaaba.

XOOSSAYNNE A NAꞌAY LOꞌꞌO MILATIDI CIMMIYOOGAA WAATI XEELLIYOONAA?

Geeshsha Maxaafay yootiyoogaadan, loꞌꞌo milatidi cimmiyoogaa doommiday asa gidennan, ayyaana mereta. Seexaanaa Dabloosi koyro maccaasiyo Hewaano cimmanawu shooshshaa goꞌettidi ba meraa laammiis; qassi maaddiyaabaa milatidi shiiqiis. (Doomettaabaa 3:1-5) He wodeppe doommidi, daro asay hegaadan milatissees; qassi eti harata cimmanawunne bantta koyiyoobaa polanawu hegaadan oottoosona.

Beni Israaꞌeelati eeqawu goynnidonne ayyaanaaban loꞌꞌo milatidi cimmido wode, hegee ay kaalettanaakko Xoossay zaari zaaridi etawu yootiis. Hananabaa yootiya Isiyaasa baggaara Xoossaa Yihooway,  “Hagee asai ba bolla doonan taakko shiiqees; ba inxxarssan tana bonchchees; shin eta wozanai taappe haahuwan de7ees” yaagiis. (Isiyaasa 29:13) Israaꞌeelati siyennan ixxin, Xoossay eta goynuwawu waannatiya Yerusalaame katamaanne beeta maqidasiyaa koyro 607n K.K. Baabilooneti, qassi wurssettan 70 M.Ln Rooma wotaaddarati xayssanaadan oottiis. Xoossay loꞌꞌo milatidi cimmiyaageeta merinawu coꞌꞌu gi xeellennaagee qoncce.

Qassi, Xoossaynne a Naꞌay Yesuusi ammanettiyaanne ashkke asa keehi nashshoosona. Leemisuwawu, Yesuusi haggaaziyoogaa doommido heeran Naatinaaꞌeela giyo issi bitanee akko yiis. Yesuusi a beꞌidi, “Genee bainna tumu Israa7eela asi hagaa!” yaagiis. (Yohaannisa 1:47) Barttalamoosakka geetettiya Naatinaaꞌeeli Yesuusi kiittido 12tuppe issuwaa gidiis.—Luqaasa 6:13-16.

Yesuusi bana kaalliyaageetuura wodiyaa aattiis; qassi Xoossaa qofaa eta tamaarissiis. Eti loꞌꞌo milatidi cimmana koshshenna. Yesuusi eta zoranawu he wode haymaanootiyaa kaalettiyaageeti loꞌꞌo milatidi cimmanawu oottiyoobaa ixxiyoogaa yootiis. Eti oottiyo amaridabaa ane beꞌoos.

Eti asa bessanawu xillo milatoosona. Yesuusi i yootiyoobaa siyiyaageetussi, ‘Loꞌꞌo milatiya iitatuugaadan, intte ammano oosuwaa asa bessanawu asa sinttan oottenna mala naagettite’ yaagiis. I qassi eti hiyyeesawu “geeman” immanaadan yootiis. Eti geeman woossana besseesippe attin, banttana asi beꞌana mala woossana bessenna. Yaatikko eti wozanappe goynniyo gishshawu, Yesuusa Aaway eta nashshana.—Maatiyoosa 6:1-6.

Eti harata boranawu eesotoosona. Yesuusi, “Laa ha lo77o milatiya iitau, kasetada ne aifiyaappe tuussaa kessargga; hegaappe guyyiyan, ne ishaa aifiyaappe suullaa kessanau geeshshada xeellana danddayaasa” yaagiis. (Maatiyoosa 7:5) Issi uri darobaa moori uttidi harati moorido guuttabaa yootiyoogan bana coo loꞌꞌo milatissees. “Aissi giikko, asai ubbai nagaraa oottiis; ashshiya Xoossaappe haakkidosona.”—Roome 3:23.

Eti iitabaa qoppidosona. Parisaaweta kaalliyaageetinne Heeroodisa baggati issi wode Yesuusa giiraara gayttidabaa oychidosona. Eti Yesuusa mela sabbiiddi, “Tamaarissiyaagoo, neeni tumaa haasayiyoogaanne Xoossaa ogiyaa tumatettan tamaarissiyoogaa nuuni eroos” yaagidosona. Hegaappe simmin, eti bala demmidi a oyqqanawu, “Nuuni Roome biittaa Kawuwaa Qeesaarayyo giiraa giiriyoogee wogeeyye woga gidennee?” yaagidi oychidosona. Yesuusi etawu zaaridi, “Ha lo77o milatiya iita asatoo, aissi tana paacceetii?” yaagiis. Eti tumuppe bantta oyshawu zaaruwaa demmanawu koyidi gidennan, ‘bala demmidi, a oyqqanawu’ malido gishshawu, Yesuusi eta loꞌꞌo milatiya iitata yaagidoogee bessiyaaba.—Maatiyoosa 22:15-22.

Kiristtaane gubaaꞌee PHenxxaqosxxe gallassi 33 M.Ln eqqido wode, daroti tumanchanne ammanettiyaageeta gidiyo hanotay merettiis. Tumu Kiristtaaneti loꞌꞌo milatidi cimmiyo eeshshaa agganawu minni baaxetidosona. Leemisuwawu, kiitettida 12tuppe issuwaa gidida PHeexiroosi ba mala Kiristtaaneti ‘loꞌꞌo milatiya iitatetti baynnan tumatettaayyo azazettiyoogan, bantta ishantta siiqanaadan’ minttettiis. (1 PHeexiroosa 1:22) Kiitettida PHawuloosi banaara oottiyaageeti “geeshsha wozanaappe, lo77o zoriya wozanaappe, asi be7o giyoobi bainna ammanuwaappe beettiya siiquwaa” siiqanaadan zoriis.—1 Ximootiyoosa 1:5.

XOOSSAA QAALAWU DEꞌIYA WOLQQAA

Yesuusinne i kiittidoogeeti tamaarissido, Geeshsha Maxaafan deꞌiya timirttee koyro xeetu layttaagaadan ha wodiyankka keehi maaddees. Hegaa xeelliyaagan Kiitettida PHawuloosi hagaadan giis: “Xoossaa qaalai paxa de7eesinne oottees; naa77u zoozee de7iyo bisuwaappekka aadhdhidi qarattees. He qaalai shemppoinne ayyaanai, kureenne kolzzee issippe gaittiyoosaa shaakkana gakkanaassi caddees. Qassi asa wozanan de7iya koshshaanne qofaa i shaakkees.” (Ibraawe 4:12) Geeshsha Maxaafay tamaarissiyoobaa eridi hegaadan deꞌanawu  baaxetiyoogee daroti loꞌꞌo milatidi cimmiyoogaa aggidi ammanettidaageetanne ashkketa gidanaadan maaddiis. Doomettan etabay odettido heezzu asatubaa qoppa.

Panayota Yihoowa Markkatu Kawotettaa Addaraashan shiiquwaa shiiqanaadan shoobbin biido wode, ba deꞌuwaa laammiyaabaa beꞌaasu. A yan asi beꞌanaadan giidi coo geeshsha milatanawu oottiyoobaa beꞌabeykku. A, “Yan asa tumuppe siiqiyoogaanne wozanaappe asawu qoppiyoogaa taani beꞌaas; hegee taani polotikaa mintta kaallido laytta ubban mule beꞌa erennaba” yaagaasu.

Panayota Geeshsha Maxaafaa xannaꞌiyoogaa doommada guyyeppe xammaqettaasu. Hegee 30u layttappe kase. A haꞌꞌi hagaadan gawusu: “Polotikaa parttiyaabaa yootanawu sooppe soo biido wode gidennan, xillotettay kumido alamiyaa nuussi ehaana danddayiya Xoossaa Kawotettaabaa sabbakiyoogaa doommido wode, ufayssiya deꞌo waana deꞌanaakko akeekaas.”

Daaneeli Kiristtaane gubaaꞌiyan ayyaanaaban diccin, aawatettay awu imettiis. Amarida layttappe guyyiyan, i balabaa oottido gishshawu, a kahay a walassiyoogaa doommiis. I hagaadan giis: “Daro layttappe kase woosa keettan loꞌꞌo milatidi cimmiyoogaa taani beꞌidoogaa hassayiyo gishshawu, tawu imettida maataa agga bayaas. Ta mala Kiristtaaneti taani aybanne moorabeennabadan qoppanaadan oottaydda deꞌana danddayikke.”

Daaneeli guutta wodiyawu ba hanotaa giigissi simmidi, zaarettidi geeshsha kahan ba kase maatan haggaazana danddayiyaabadan qoppido gishshawu, gubaaꞌiyan he maataa immin ufayttidi ekkiis. Loꞌꞌo milatidi cimmennan Xoossawu haggaaziyaageeti hegaadan ammanettiyoogan erettoosona. Eti bantta ishaa ayfiyaappe ‘suullaa kessanaappe’ kasetidi bantta ayfiyaappe ‘tuussaa kessiyoogaa’ tamaaroosona.

Ba deꞌuwaa zalꞌꞌiyan wurssida Jefiri hagaadan giis: “Taani Geeshsha Maxaafaa kaseegaappe loyttada erido wode, zalꞌꞌiyan asay maayettidi paramanaadan oottanawu cimmada aybanne dirbban yoota bayzziya ura gidana danddayennaagaa akeekaas. ‘Yihooway worddo meezaanaa ixxiyoogaa’ yootiya Leemiso 11:1 mala xiqiseti ta kahay geeshsha gidanaadan maaddidosona.” Ee, Jefiri giiraara gayttidabaa Yesuusa oychidaageetu mala gidenna; i ba mala Kiristtaanetuurakka ammanennaageetuurakka gayttidaagan loꞌꞌo milatidi cimmana koshshennaagaa tamaariis.

Kumetta saꞌan deꞌiya miilooniyan qoodettiya Yihoowa Markkati Geeshsha Maxaafaappe tamaaridobaa oosuwan peeshshanawu baaxetiiddi deꞌoosona. Eti “tumu xillotettaaninne geeshshatettan Xoossaa leemisuwan merettida ooratta asatettaa” maayanawu keehi baaxetoosona. (Efisoona 4:24) Yihoowa Markkati oonakko, eti woygidi ammaniyaakkonne Xoossay qaalaa gelido ooratta alamiyaabaa neeni tamaaranaadan eti waati maaddana danddayiyaakko eranaadan nena minttettoos. Yan ‘xillotettay deꞌana,’ qassi loꞌꞌo milatidi cimmiyoogee xayana.—2 PHeexiroosa 3:13.