E isi ne nai manatu aoga e ‵tau o mafaufau ki ei. E ‵tau o fakamaoni a Kelisiano. E isi foki se lotou tiute ke faka‵logo ki tulafono o te fenua māfai e se fe‵paki mo tulafono a Ieova. (Mata. 22:21; Loma 13:1, 2; Epe. 13:18) E taumafai foki latou ke āva ki tuu a te fenua kae fakaaoga faka‵lei olotou mafaufau, penā foki loa mo te ‘a‵lofa ki olotou tuakoi e pelā mo te lotou a‵lofa ki a latou eiloa.’ (Mata. 22:39; Loma 12:17, 18; 1 Tesa. 4:11, 12) A te fakagalue aka o vaegā akoakoga fakavae penā ka pokotia ei a te kilokiloga a Kelisiano i fenua  kese‵kese o te lalolagi e uiga ki te tukuatuga o meaalofa mo tupe.

I koga e uke, e se ‵tau o tuku atu ne tino o te fenua so se mea ki tino galue ko te mea ke maua ne latou a te mea e ‵tau o maua ne latou. A tino ga‵lue e fai ne latou a galuega kolā e ‵togi ei latou ne te malo, kae e se akai io me fakamoe‵moe latou ke maua mai se mea i tafa o olotou ‵togi masani. I nisi fenua, e fakatapu a tino ga‵lue o te malo ma ‵sala io me talia so se mea tāua ko te mea ke fai ne latou se galuega, faitalia me e fai eiloa olotou galuega mo te mafaufau me e talia katoatoa i te tulafono. E mafai o fai se meaalofa penā e pelā me se ‵togi fakakolekole, faitalia me e se ‵fuli ne te meaalofa a te ikuga o faifaiga a te tino galue. I koga kolā e se ‵lei a te mea tenei, e se ‵tau eiloa o fakasae aka a te fesili me e ‵tau o tuku atu ne se Kelisiano a meaalofa io me ne tupe ki tino ga‵lue a te malo io me ikai. E se ‵lei a vaegā meaalofa penā.

Kae ko tino ga‵lue i nisi fenua o te lalolagi kolā e seai i ei ne vaegā tulafono penā io me se fakamalosi aka ei a tulafono penā, e se ‵kilo atu a tino ki ei e pelā me ne mea sē ‵lei. I nisi fenua, e fakaaoga faka‵lei ne tino ga‵lue olotou tulaga ke maua mai a tupe io me ko nisi mea mai tino kolā e ‵tau o galue latou ki ei, kae e se loto fia‵fia latou o fai so se mea vagana ke maua ne latou se meaalofa. E manakogina a meaalofa tupe ne tino ga‵lue kolā e fai ne latou a fakaipoipoga, e fakagalue ne latou a tupe e ‵tau o toe ‵togi atu ki tino ‵togi lafoga, e fai ne latou a taliaga ke faite a fale, mo nisi mea penā. Kafai e se avatu a mu tupe, e mafai o fakamāfua aka ne tino ga‵lue a fakalavelave ke na faiga‵ta aka eiloa, ke mo a ma maua ne tino o te fenua a mea e ‵tau o maua ne latou.  Ne lipoti mai foki me i i se fenua e tasi, a tino ‵ta afi kolā e panaki mo fakalavelave ‵tupu ka se gasuesue eiloa latou seiloga ke maua mua ne latou ne mu tupe.

I koga kolā e lauiloa ei a faifaiga penā, e mafau‵fau a nisi tino me e se mafai o ‵kalo keatea mai te tukuatuga o tupe. I vaegā fakanofonofoga penā, e ‵tau o kilo atu se Kelisiano ki te tupe tenā e pelā me se mea fakaopoopo ki te mea e ‵tau o ‵togi ne ia ko te mea ke maua ne ia te fesoasoani tenā. Kae i se koga telā e lauiloa i ei a faifaiga sē fakamaoni, e ‵tau o fakaeteete se Kelisiano ko te mea ke mo a ma faka‵kivi ana mata ki te mea telā e talia mo te mea e se talia e ‵tusa mo te kilokiloga a te Atua. E tasi te pogai o te tukuatuga o tupe ko te mea ke maua te fesoasoani e ‵tau o maua, kae ko te suā pogai ko te tukuatuga ko te mea ke fai se mea i se auala sē tonu. I taimi o faifaiga sē fakamaoni penā, e tuku atu ne nisi tino a tupe ki tino ga‵lue o te malo ko te mea ke maua se mea telā e se ‵tau o maua ne latou io me e tuku atu ki se pulisimani io me se tino galue o te malo a mu tupe ko te mea ke mo a ma fakasala latou. E tonu, se mea ‵se ke taumafai o fai se tino ke se fakamaoni mai te tuku atu o se meaalofa, e pelā eiloa mo te ‵se ke aofia i se faifaiga sē fakamaoni mai te taliaga o se vaegā “meaalofa” penā. E mafai o fakaseaoga i ei a faifaiga fakamaoni.—Eso. 23:8; Teu. 16:19; Faata. 17:23.

E ‵tusa mo olotou loto lagona kolā ne akoako ki te Tusi Tapu, e se ‵lei a lagonaga o nisi Kelisiano ma‵tua ke tuku atu ne mu tupe ki tino ga‵lue. E mafau‵fau latou me kafai e fai penā ko talia io me e fakamalosi aka ne latou a faifaiga sē fakamaoni. Tela la, e ‵teke atu latou ki te akai mō so se vaegā meaalofa.

E tiga eiloa e ‵kilo atu a Kelisiano ma‵tua ki te tukuatuga o meaalofa ke fai se mea telā e se talia i te tulafono e pelā me se ‵togi fakakolekole, e ‵tusa mo fakanofonofoga mo te mafaufau ‵lei e mafai o talia ne nisi tino se tamā mea ke fakaasi atu te loto fakafetai ko te mea ke mafai o fai te mea e ‵tau o fai io me ke mafai o fai fakavave te galuega. I se mea e tasi ne tupu, mai tua o te mauaga ne ia o vailakau fakatokita sē ‵togi i se fa‵kaimasaki, e tuku atu ne nisi Kelisiano a meaalofa ki tokita mo nēsi ona ko te lotou fia‵fia ki te fesoasoani ne maua ne latou. E ‵lei ki a latou ke fai penei mai tua o te mauaga o te fesoasoani, i lō te taimi mai mua, ko te mea ke mo a ma mafaufau me i te meaalofa se ‵togi fakakolekole io me se fakamolemole mō se vailakau telā e ‵lei atu ki a latou.

E se mafai o ‵pau a tulaga katoa i fenua kese‵kese. Tela la, e ‵tusa mo fakanofonofoga i te fenua, kafai ko fai se fakaikuga, e ‵tau o kausaki atu a Kelisiano ki se vaegā faifaiga telā e mafai ei o ‵lei olotou loto lagona. (Loma 14:1-6) E ‵tau o ‵kalo keatea mai te ofa tulafono.(Loma 13:1-7) E ‵tau o ‵kalo keatea mai so se faifaiga telā e fakamasei ei te igoa o Ieova io me fakavāivāi atu ki nisi tino. (Mata. 6:9; 1 Koli. 10:32) Kae ko te lotou fakaikuga e ‵tau o fakaasi atu ei te lotou a‵lofa ki tuakoi.​—Male. 12:31.

I te Luka mataupu e 15, e maua ne tatou se tala fakatusa aoga a Iesu e uiga ki se tagata telā e isi ne ana mamoe e 100. I te taimi ne galo ei a te mamoe e tasi, ne tiaki ne te tagata a mamoe e 99 i te koga lavaki kae fanatu o ‵sala te mamoe ne galo ‘ke oko eiloa ki te taimi ne maua ei ne ia.’ Ne toe fai mai a Iesu: “Kafai ko maua ne ia, e amo ne ia te mamoe tenā ki tena tuauma mo te fiafia. Kae i te taimi e oko atu ei a ia ki tena fale, e ‵kami mai ne ia ana taugasoa mo ana tuakoi, kae fai atu ki a latou, ‘Ke fia‵fia fakatasi tatou me ko oti ne maua ne au taku mamoe telā ne galo.’” I te fakaotiga, ne fai atu a Iesu: “Au e fai atu ki a koutou me ka sili atu te fiafia e maua i te lagi māfai e salamō se tino agasala e tokotasi i lō te toko ivasefulu-iva o tino amio‵tonu kolā e se ‵tau o sala‵mo.”—Luka 15:4-7.

E fakaasi mai i te mataupu kātoa me ne fai ne Iesu a pati konei ko te mea ke faka‵tonu aka ei a mafaufauga o failautusi mo Falesaio, kolā ne fakamasei ne latou a ia mō te fesokotaki atu ki tino ao lafoga mo tino agasala. (Luka 15:1-3) Ne fai atu a Iesu me ne maua te fiafia i te lagi māfai ko salamo se tino agasala. E fesili atu tatou, ‘Ona ko te mea ne maua te fiafia i te lagi, e a, e se ‵tau foki o maua te fiafia i te lalolagi māfai ko salamo se tino agasala, ‵toe fuli mai, kae faka‵tonu tena auala?’—Epe. 12:13.

Kafai ko oti ne toe foki mai se tino ki te fakapotopotoga, e ‵tau eiloa o fia‵fia tatou. A te tino e ‵tau faeloa o fakatumau tena fakamaoni ki te Atua, kae ‵tau mo ia o salamo ko te mea ke toe talia mai a ia, kae fia‵fia tatou me ko salamo a ia. Ona ko te mea tenā, kāti se mea ‵lei ke patipati tasi a lima i se auala āva māfai ko faka‵pula atu ne se toeaina me ko oti ne toe talia mai se tino.

Ne mafau‵fau a tino i Ielusalema i aso o Iesu me e isi se malosi o te vai koukou i Petesa o faka‵lei a ma‵saki māfai ko “‵lepu.” (Ioa. 5:1-7) Ne iku atu ei ki te maopoopo sāle i konā a tino kolā e fia faka‵lei aka olotou ma‵saki.

A te vai koukou i Petesa ne fai pelā me se koga koukou masani a te kau Iutaia. Ne masani sāle o fakatumau te ‵soko o te vai i ei mai i te faka‵sali atu o vai mai i se isi vai koukou telā e tu foki eiloa i ana tafa. Ne fakaasi mai ne iloiloga ne fai e uiga ki vai kou‵kou e lua konei me ne ‵vae aka ki se ‵pui sameni. Kae e isi se auala telā e mafai o ‵tala aka i te va o lāua ke faka‵sali atu a vai mai te koga e tasi ki te koga koukou mai lalo. Ko vaegā taimi konā ne faka‵sali vave atu ei a vai ne mafai o fai ei ke ‵lepu te vai koukou tenā.

E lavea atu i te Ioane 5:4, telā e fai mai me ne faka‵lepu ne se agelu a te vai, e se maua i peluga tusi lauiloa i te ‵gana Eleni, e pelā mo te Codex Sinaiticus i te fa o senitenali. Kae i Petesa, ne faka‵lei ne Iesu se tagata telā ne masaki i tausaga e 38. E aunoa mo te eva atu ki loto i te vai koukou, ne faka‵lei fakavave aka eiloa te tagata tenā.