Go na content

Go na table of contents

San na a „Evangelietori fu Yudas”?

San na a „Evangelietori fu Yudas”?

NA ini april 2006, koranti na heri grontapu taki fu wan tori di meki sma skreki. A tori dati ben e taki dati wan grupu sabiman ben o tyari kon na doro san skrifi na ini wan owruten dokumenti di den ben feni no so langa na fesi. A dokumenti dati nen „Evangelietori fu Yudas”. Den koranti ben e taki dati sabiman ben bribi taki den sani di skrifi na ini a dokumenti o kenki a fasi fa sma e si Yudas, a disipel di ben tori Yesus. Soleki fa den e taki, dan Yudas ben de na apostel di ben e frustan moro bun fa Yesus ben e firi, èn taki a ben gi Yesus abra meki sma kiri en fu di Yesus ben aksi en fu du dati. Sobun, gi den sabiman disi, Yudas ben du bun.

A tru taki a dokumenti disi na fu owruten? Efu dati de so, dan a tru taki a e tyari moro sani kon na krin fu sma soleki Yudas Iskariot, Yesus Krestes, noso den fosi Kresten? A musu kenki a fasi fa wi e denki fu Krestes nanga den leri fu en?

PE NA „EVANGELIETORI FU YUDAS” KOMOTO?

Wi no sabi pe a dokumenti disi komoto noso suma feni en. A wan-enkri sani di wi sabi, na taki wan sma ben wani seri en wan pisi ten baka 1978. A kan taki sma ben feni en na Egepte na ini wan leigi grebi, noso na ini wan bergi-olo, na a ten fu 1978. A ben de wan fu den fo pisi tori na ini wan owruten buku di ben skrifi na ini a Koptistongo (wan tongo di komoto fu na owruten tongo fu den Egeptesma).

A buku disi di ben tai na ini leribuba ben tan bun hondrohondro yari na ini Egepte pe a weer drei. Baka di den tyari en go na wan tra kondre, dan a buku bigin pori esi-esi. Na ini 1983, wan tu sabiman ben mag luku en syatu, ma fu di a ben diri tumusi meki den no bai en. Na ini den yari baka dati, sma libi a buku so èn den no kibri en na a yoisti fasi. A sani dati meki taki a buku bigin pori moro esi. Na ini a yari 2000, wan uma fu Switserland di e du bisnis na ini owruten sani, bai a buku disi. Te fu kaba a gi wan grupu sabiman a buku. Den sabiman disi di ben de fu difrenti kondre, kisi a bigi wroko fu seti a buku kon bun baka. Son pisi fu a buku ben pori so te taki pisipisi nomo ben tan abra. Tu organisâsi (Maecenas Foundation for Ancient Art nanga a National Geographic Society) ben e horibaka gi den sabiman disi. A grupu sabiman disi ben o ondrosuku tu o owru a buku de, èn  den ben o vertaal èn fruklari den sani di ben skrifi na ini.

A sistema di sabiman gebroiki fu kon sabi o owru a buku disi de (Carbon-14), sori taki a ben de fu a di fu dri noso a di fu fo yarihondro Baka Krestes. Ma den sabiman kon si tu taki a tekst fu na „Evangelietori fu Yudas” di ben skrifi na ini Koptistongo, ben vertaal komoto fu wan moro owru tekst di ben skrifi na ini owruten Grikitongo. O ten na „Evangelietori fu Yudas” ben skrifi, èn san ben de a situwâsi na a ten dati?

NA „EVANGELIETORI FU YUDAS” NA FU A TEN FU DEN GNOSTIKSMA

Den buku di Irene-us ben skrifi ben de den fosiwan di e taki fu wan dokumenti di nen na „Evangelietori fu Yudas”. Irene-us ben de wan skrifiman di ben e kari ensrefi wan Kresten, èn a ben de fu a kabapisi fu a di fu tu yarihondro Baka Krestes. Irene-us no ben agri nanga den leri fu wan lo grupu fu a ten dati. Na ini wan buku di a skrifi, a ben taki a sani disi fu wan fu den grupu dati: „Den e taki dati Yudas a toriman ben sabi den tori disi finifini, èn fu di en ben de a wan-enkri apostel di ben sabi san tru, meki na en wawan ben kan tori Yesus. Na en meki taki ala sani na grontapu èn na hemel kon bruya. Na so den sma disi meki wan anansitori di den e kari na Evangelietori fu Yudas” (Against Heresies).

„A no de wan Evangelietori di wan sma di ben sabi Yudas ben skrifi na a ten di Yudas ben de na libi”

Irene-us ben de fayafaya fu sori taki den Gnostik Kresten di ben feni taki den ben sabi kibritori, ben e leri sma sani di no tru. A Gnostik bribi abi fu du nanga den leri fu den someni difrenti grupu di e fruklari den „tru tori” fu Krestes na a fasi fa densrefi e frustan den. Den Gnostiksma ben e skrifi buku fu meki sma kon sabi den leri fu den, èn den leri disi ben panya na a ten fu a di fu tu yarihondro Baka Krestes.

Nofo tron den sortu buku dati ben e taki dati den prenspari apostel fu Yesus no ben e frustan a boskopu fu en èn taki Yesus ben fruteri wan kibritori di soso wan pikin grupu sma ben e frustan. * Sonwan fu den Gnostiksma ben e bribi taki a skin fu libisma de leki wan strafu-oso. Fu dati ede, a „gado” di den Hebrew Buku fu Bijbel e kari „mekiman”, ben de wan moro lagi gado di ben de teige den tra gado di ben moro hei. Wan sma di ben abi trutru „sabi” ben e frustan a „kibritori” disi èn a ben e suku fu komoto na ini a skin disi.

Na den sortu tori disi wi e feni na ini na „Evangelietori fu Yudas”. A e bigin nanga den wortu disi: „Disi na a kibritori di Yesus fruteri Yudas Iskariot na ini wan pisi ten fu aiti dei, dri dei fosi a hori a Paskafesa.”

Na owruten buku disi ben de a srefi buku di Irene-us ben skrifi? A ben de a wan di hondrohondro yari langa sma ben denki taki a ben lasi? Marvin Meyer, ben de na ini a fosi grupu sabiman di ondrosuku èn vertaal a buku disi. A e taki dati den sani di Irene-us skrifi fu a buku disi „e kruderi nanga a dokumenti di skrifi na ini Koptistongo èn di sma e kari na Evangelietori fu Yudas”.

SABIMAN E TWEIFRI NA DEN SANI DI NA EVANGELIETORI DISI E TAKI FU YUDAS

Na ini na „Evangelietori fu Yudas”, Yesus e lafu den disipel fu en te a e si taki den no abi trutru sabi. Ma Yudas na a wan-enkriwan fu den 12 apostel di e frustan fa Yesus de trutru. Fu dati ede Yesus e fruteri en wawan fu „den kibritori fu a kownukondre”.

A fosi grupu sabiman di ben vertaal na „Evangelietori fu Yudas”, ben bribi den sani di Irene-us ben skrifi fu a dokumenti disi. Den sani di den vertaal e sori taki Yesus ben lobi Yudas fu di a ben de a wan-enkri disipel di ben o frustan den kibritori èn di ben o „doro” a „kownukondre”. Den tra apostel di no ben kon sabi den sani disi, ben o poti wan tra sma na ini a presi fu Yudas, ma a sma dati ben o tron a „di fu tinadri yeye” di ben o „bun moro den  alamala [den tra disipel]”. Dati na fu di Yesus taki: „Yu o gi a skin abra di mi de na ini.”

Pôpi skrifiman soleki Bart Ehrman nanga Elaine Pagels, di de sosrefi prenspari sabiman fu a Kresten bribi fu a fosi yarihondro èn fu a Gnostik bribi, heri esi tyari kon na doro fa den srefi ben e frustan na „Evangelietori fu Yudas”. Den sani di den skrifi ben e kruderi furu nanga den sani di a fosi grupu sabiman ben vertaal. Ma syatu baka dati, tra sabiman soleki April DeConick nanga Birger Pearson, ben e broko den ede nanga a fasi fa sani waka. Den ben feni taki a National Geographic Society ben feti fu tyari na owruten dokumenti kon na doro soso fu di den ben wani taki nyunsuman poti prakseri na en. Den tu sabiman disi ben feni tu taki sma no ben ondrosuku a tekst na a fasi fa sabiman gwenti du dati.

Nowan fu den sabiman di ben ondrosuku a dokumenti disi e taki dati den sani di skrifi na ini na tru tori

DeConick nanga Pearson di no ben e wroko gi wan organisâsi, kon si taki den sabiman no ben vertaal wan tu fu den prenspari pisi fu a buku bun. A vertaling fu DeConick e sori taki Yesus no e kari Yudas a „di fu tinadri yeye”, ma a kari en a „Di Fu Tinadri Ogri Yeye”. * Boiti dati, Yesus e taigi Yudas krin taki a no o go na ini a „kownukondre”. Yudas no ben o „bun moro” den tra disipel, ma Yesus e taigi en: „Yu o du moro ogri leki den alamala. Bika yu o gi a skin abra di mi de na ini. DeConick e si na „Evangelietori fu Yudas”, leki wan owruten buku fu den Gnostiksma di e spotu den apostel. DeConick nanga Pearson abi a tranga overtoigi taki na ini na „Evangelietori fu Yudas”, Yudas no du bun kwetikweti.

SAN WI KAN LERI FU NA „EVANGELIETORI FU YUDAS”?

A kan taki den sabiman di ben ondrosuku a dokumenti ben e si a Yudas fu na evangelietori disi leki wan sma di du bun, noso leki wan ogri yeye. Awansi fa a no fa, toku nowan fu den taki dati den sani di skrifi na ini na tru tori. Bart Ehrman e taki: „A no Yudas skrifi na Evangelietori disi, èn a no de wan Evangelietori tu . . . A no de wan Evangelietori di wan sma di ben sabi Yudas ben skrifi na a ten di Yudas ben de na libi . . . Fu dati ede, a no de wan buku di o fruteri wi moro sani di ben pasa na a ten di Yesus ben de na libi.”

Na „Evangelietori fu Yudas” na wan tori di den Gnostiksma ben skrifi na a ten fu a di fu tu yarihondro Baka Krestes, èn di ben skrifi fosi na ini Grikitongo. Sabiman no man agri ete nanga makandra efu na „Evangelietori fu Yudas” na a srefi tori di Irene-us ben taki fu en. Ma a wan-enkri sani di na „Evangelietori fu Yudas” e sori krin, na taki falsi Kresten ben kon nanga den eigi leri, èn a sani dati meki taki den prati na ini difrenti grupu. Fu taki en leti, na „Evangelietori fu Yudas” no e sori taki Bijbel e lei, ma na presi fu dati a e sori taki den sani di den apostel ben warskow den Kresten gi, kon tru. Wan fu den warskow dati na a di fu Paulus, di skrifi na Tori fu den apostel 20:29, 30: „Mi sabi taki te mi gowe,. . . sma na un mindri o taki sani di no tru, fu hari den disipel kon na den baka.”

^ paragraaf 11 Nofo tron den evangelietori disi abi a nen fu den wan di soleki fa sma e bribi, ben e frustan den tru leri fu Yesus moro bun. Wan tu fu den na a „Evangelietori fu Tomas” nanga na „Evangelietori fu Maria Makdalena”. Ala nanga ala, sma feni sowan 30 fu den sortu owruten tori disi.

^ paragraaf 18 Den sabiman di e bribi taki a dokumenti disi e sori taki Yudas na wan ogri yeye, a wan di ben sabi Yesus moro bun, e taki dati neleki den ogri yeye na ini den Evangelietori fu Bijbel a ben sabi krin tu suma na Yesus.Markus 3:11; 5:7.