O Loo Ola le Afioga a Ieova

Manatu Tāua Mai le Tusi o Galuega

O LOO aumaia i le tusi o Galuega i le Tusi Paia, le talafaasolopito atoa o le faavaeina o le faapotopotoga Kerisiano, ma lona faatelega mulimuli ane. Na tusia lenei tusi e le fomaʻi o Luka, ma o loo maua ai tala mataʻina o galuega a Kerisiano i le umi pe tusa e 28 tausaga—mai le 33 T.A. e oo i le 61 T.A.

O le vaega muamua o le tusi o Galuega e tele ina faatatau atu i galuega a le aposetolo o Peteru, ae o le isi vaega e faatatau atu i le aposetolo o Paulo. O loo faailoa mai e Luka sa iai o ia i le taimi na tutupu ai nisi mea, e ala i lona faaaogā o faaupuga “tatou,” “matou” ma “taʻua.” O le uaʻi totoʻa atu i le feʻau o loo i le tusi o Galuega, o le a aogā lea iā i tatou ina ia faatāuaina ai le mana o le Afioga tusia a le Atua ma lona agaga paia. (Epe. 4:12) O le a uunaʻia ai foʻi i tatou ina ia ola faataulaga ma atili ai ona malosi lo tatou faatuatua i le faamoemoe o le Malo.

UA FAAAOGĀ E PETERU “KI O LE MALO”

(Galu. 1:1–11:18)

Ina ua uma ona maua e le ʻauaposetolo le agaga paia, ona latou molimau atu lea ma le lototele. Ua faaaogā e Peteru “ki o le malo o le lagi” e tatala ai le faitotoʻa i le poto ma le avanoa mo tagata Iutaia, ma tagata liulotu o ē na ‘talia lana upu’ ina ia ulu atu i le Malo. (Mata. 16:19; Galu. 2:5, 41) Na faafuaseʻi ona faateteleina sauāga i le ʻausoo, ae na atili ai ona faateleina le galuega talaʻi.

Ina ua faalogo aposetolo i Ierusalema ua talia e tagata Samaria le afioga a le Atua, na latou auina atu Peteru ma Ioane iā i latou. Ua faaaogā e Peteru le ki lona lua, e ala i lona tatala o le avanoa e ulu atu ai tagata Samaria i le Malo. (Galu. 8:14-17) Atonu e leʻi atoa le tausaga talu ona toetū Iesu, na tupu ai se suiga mataʻina i uiga o Saulo mai Taso ma avea ai ma Kerisiano. I le 36 T.A., na faaaogā ai e Peteru le ki lona tolu, ma liligi ifo ai le meaalofa foaʻi fua, o le agaga paia i tagata e leʻi peritomeina mai nuu ese.—Galu. 10:45.

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

2:44-47; 4:34, 35—Aiseā na faatau ai meatotino a ē ua talitonu, ma tufatufa atu tau o na mea i tagata? O le toʻatele o tagata sa avea ma ē talitonu, e ō mai mai i nuu mamao ma e lē lava a latou taumafa na aumaia ina ia latou nonofo ai i Ierusalema mo se taimi umi. E ui i lea, sa latou mananaʻo e nonofo ai pea i inā ina ia iloa atili e faatatau i lo latou talitonuga fou, ma ia molimau atu i isi. Ina ia fesoasoani iā i latou na, sa faatau atu e nisi Kerisiano a latou meatotino, ma foaʻi atu tau o na mea iā i latou e manaʻomia.

4:13—Po o Peteru ma Ioane o ni tagata e lē iloa faitau ma leʻi aʻoaʻoina? E leai. Sa taʻua i laʻua o ni tagata “faatauvaa ma e leʻi aʻoaʻoina,”  ona e leʻi aʻoaʻoga i laʻua i aʻoga a le ʻau Rapi mo aʻoaʻoga faalotu.

5:34-39—Na faapefea ona iloa e Luka le tala a Kamalielu i le taimi na talanoa ai le ʻau Saniterini? E tolu ni auala atonu na iloa ai: (1) Na taʻu e Paulo o lē sa aʻoga muamua iā Kamalielu, iā Luka; (2) Na fesili Luka i se tasi e alofa o le ʻau Saniterini, e pei o Nikotemo; (3) Na maua e Luka lenā faamatalaga e ala i le fesoasoani a le agaga paia.

7:59—Pe na tatalo Setefano iā Iesu? E leai, e leʻi tatalo o ia iā Iesu. E na o Ieova le Atua e tatau ona tapuaʻi i ai, ma e faapena foʻi pe a tatalo. (Luka 4:8; 6:12) I lalo o tulaga masani, e lē taumatea na tatalo Setefano iā Ieova e ala i le suafa o Iesu. (Ioa. 15:16) Ae i le mea na tupu, sa vaaia ai e Setefano se faaaliga o “le Atalii o le tagata o loo tū i le itu taumatau o le Atua.” (Galu. 7:56) Ona na ia iloa lelei ua tuuina atu iā Iesu le mana e toe faatutū mai ai ē ua maliliu, e leʻi tatalo Setefano iā Iesu, ae na ia talanoa atu, ma talosaga iā te Ia e leoleoina lona agaga.—Ioa. 5:27-29.

Lesona mo i Tatou:

1:8. E lē mafai ona faataunuu le galuega o loo faia e auauna a Ieova o le molimau atu i le lalolagi aoao, pe a aunoa ma le fesoasoani a le agaga paia.

4:36–5:11. O Iosefa mai Kuperu, sa faaigoa foʻi o Panapa, lea e faauiga atu i le “Atalii o Faamāfanafanaga.” Atonu na faaigoa e le ʻauaposetolo o ia iā Panapa ona o ia o se tagata e agalelei, alofa, ma fesoasoani i isi. E ao ona tatou pei o Iosefa, ae lē pei o Anania ma Safaira, o ē sa masani i le taufaasesē, pepelo, ma le taufaaʻoleʻole.

9:23-25. E lē o se palaai le taumafai e ʻalofia o tatou fili ina ia faaauau pea ona tatou talaʻi.

9:28-30. Pe a tatou molimau atu i oganuu po o ni tagata e ono lamatia ai lo tatou itu faaletino, tau amio, ma le faaleagaga, e manaʻomia ona tatou gaoioi ma le poto ma filifili lelei le nofoaga ma le taimi e talaʻi atu ai.

9:31. A o iai i se taimi o le toʻafilemu, e tatau ona tatou filigā e faamalosia lo tatou faatuatua e ala i le suʻesuʻe ma manatunatu loloto i ia mea. O le a aogā lenā iā i tatou e savavali ai i le mataʻu iā Ieova e ala i le faatatau o mea o loo tatou aʻoaʻoina, ma le maelega i le talaʻiga.

TALAʻIGA MAELEGA A PAULO

(Galu. 11:19–28:31)

I le 44 T.A., na sau ai Akapo i Anetioka, i le nofoaga na aʻoaʻo atu ai Panapa ma Saulo mo “le tausaga atoa.” Na taʻu atu e Akapo “se oge tele,” lea na tupu i le lua tausaga mulimuli ane. (Galu. 11:26-28) “Ina ua uma ona faatinoina e Panapa ma Saulo i Ierusalema o faatulagaga uma mo le avatua o fesoasoani,” ona la toe foʻi loa lea i Anetioka. (Galu. 12:25) I le 47 T.A.—pe tusa ua 12 tausaga talu ona uma le liliu o Saulo—na aauina atu ai Panapa ma Saulo e ala i le agaga paia i se malaga faamisionare. (Galu. 13:1-4) I le 48 T.A., na la toe foʻi ai i Anetioka, “lea na tuuina atu ai i laʻua i le agalelei faifua o le Atua.”—Galu. 14:26.

Pe tusa ma le iva masina mulimuli ane, na filifilia ai e Paulo (ua iloa foʻi iā Saulo) ia Sila e la te toʻalua ma ō atu loa i lana malaga faamisionare lona lua. (Galu. 15:40) Na faatasi atu Timoteo ma Luka iā Paulo i lana malaga. Na nofo Luka i Filipi a o faaauau pea le malaga a Paulo i Atenai ma Korinito, i le mea na ia feiloaʻi ai iā Akula ma Pisila, ma nofo ai mo le tausaga ma masina e ono. (Galu. 18:11) Na tuua e  Paulo ia Timoteo ma Sila i Korinito, ae folau atu i Suria faatasi ma Akula ma Pisila i le amataga o le 52 T.A. (Galu. 18:18) Na ia faatasi pea ma Akula ma Pisila seʻia oo ina la nonofo i Efeso.

Ina ua uma ona faaalu e Paulo se taimi i Suria Anetioka, na ia malaga atu ai i lana malaga taamilo lona tolu i le 52 T.A. (Galu. 18:23) I Efeso “ua matuā tupu tele ai le afioga a Ieova, ma ua manumalo.” (Galu. 19:20) E tusa ma le tolu tausaga na iai Paulo i inā. (Galu. 20:31) E oo atu i le Penetekoso 56 T.A., ua iai Paulo i Ierusalema. Ina ua uma ona falepuipuiina, na ia molimau atu ma le lē fefe i luma o alii. I Roma, na nofo vaavaaia ai le aposetolo i se fale mo tausaga e lua (pe tusa o le 59-61 T.A.), ma na ia maua ai avanoa i inā e talaʻi atu le Malo ma aʻoaʻo “mea e uiga i le Alii o Iesu Keriso.”—Galu. 28:30, 31.

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

14:8-13—Aiseā na faaigoa ai e tagata Lusa “Panapa iā Seu; a o Paulo iā Hereme”? O Seu, o se taʻitaʻi o atua i talatuu a Eleni, ma o lona atalii o Hereme sa lauiloa i ana lauga mataʻina. Talu ai sa taʻimua Paulo i le tautala atu, na faaigoa ai e tagata o ia iā Hereme, ae taʻua Panapa o Seu.

16:6, 7—Aiseā na faasā ai e le agaga paia Paulo ma isi, ia aua le talaʻi atu i le itumalo o Asia ma Pitunia? Ona e toʻaitiiti le ʻaufaigaluega. O lea, na taʻitaʻia ai e le agaga paia i latou i oganuu e sili atu ona fua mai.

18:12-17—Aiseā na lē taofia ai e le suikonesula o Kaliona le sasaina o Sosene e tagata Iutaia? Atonu na manatu Kaliona ua tatau ona oo lenā mea i le tamāloa lea e foliga mai sa taʻitaʻia le osofaʻiga e tetee atu iā Paulo. Peitaʻi, na iai se iʻuga lelei o lenā mea na tupu iā Sosene lea na ia liliu ai e avea ma Kerisiano. Mulimuli ane, na tautala Paulo e faatatau iā Sosene o “lo tatou uso.”—1 Kori. 1:1.

18:18—O le ā le tautoga sa faia e Paulo? Na faapea mai nisi tagata popoto sa faia e Paulo le tautoga o tagata Naseri. (Nu. 6:1-21) Peitaʻi, e lē o taʻua i le Tusi Paia po o le ā le tautoga na faia e Paulo. E lē gata i lea, e lē o taʻua mai i le Tusi Paia pe na faia le tautoga a o leʻi liliu Paulo pe ina ua uma ona liliu, po o faatoʻā amata po o ua faaiʻu foʻi le faia o le tautoga. Po o le ā lava le tulaga sa iai, ae e lē o se agasala le faia o lea tautoga.

Lesona mo i Tatou:

12:5-11. E mafai ma e tatau ona tatou tatalo mo o tatou uso.

12:21-23; 14:14-18. Na talia e Herota le viiga mai i tagata lea e tatau ona avatu tau lava o le Atua. E matuā ese lenā mai le teena vave ma le maumauaʻi o le viiga ma le mamalu na avatu iā Paulo ma Panapa! Po o ā lava mea ua mafai ona tatou faia i le auaunaga iā Ieova, e lē tatau ona tatou mananaʻo i le viiga.

14:5-7. O le gaoioi ma le poto, e aogā ina ia tumau ai ona tatou maelega i le auaunaga.—Mata. 10:23.

14:22. E faatalitalia e Kerisiano puapuaga. E latou te lē taumafai e ʻalo ese mai i puapuaga e ala i le faia o se mea e faalēaogā ai lo latou faatuatua.—2 Timo. 3:12.

16:1, 2. E tatau i talavou Kerisiano ona galulue malosi i le auaunaga iā Ieova i totonu o faapotopotoga, ma saʻili mo lana fesoasoani ina ia maua ai se talaaga lelei.

16:3. E ao ona tatou faia mea uma lava tatou te mafai e ōgatusa ma taʻiala o le Tusi Paia ina ia talia ai e isi le tala lelei.—1 Kori. 9:19-23.

20:20, 21. O le talaʻi mai i lea fale i lea fale, o se vala e sili ona tāua o la tatou talaʻiga.

20:24; 21:13. E sili atu ona tāua le tumau o lo tatou faamaoni i le Atua nai lo le faasaoina o lo tatou ola.

21:21-26. E tatau ona tatou naunau ma lotomalilie e talia fautuaga lelei.

25:8-12. E lē gata e mafai ae tatau i Kerisiano i aso nei, ona latou faaaogā lelei fuafuaga faaletulafono i le “tū atu foʻi mo le tala lelei ma faamautū ai faaletulafono.”—Fili. 1:7.

26:24, 25. E ao ona tatou folafola “le upu moni ma le mafaufau lelei,” e ui lava e pei na mea o se mea valea i le “tagata faaletino.”—1 Kori. 2:14.

[Ata i le itulau 30]

O anafea sa faaaogā ai e Peteru “ki o le malo”?

[Ata i le itulau 31]

E lē mafai ona faataunuu le galuega o le molimau atu i le lalolagi aoao, pe a aunoa ma le fesoasoani a le agaga paia