Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Se Tausaga i “le Nuu Lelei”

Se Tausaga i “le Nuu Lelei”

Se Tausaga i “le Nuu Lelei”

I LE 1908, na mauaina ai i taimi o le Tusi Paia i le vaipanoa o Kasera lea e lata i le laugatasi i le talafatai i sisifo o Ierusalema, se mea na matuā faagaeetia ai lava: o se tamaʻi papamaa, e talitonu e mai le lona sefulu senituri T.L.M. Ma o lenei papamaa na maua, na iai se tusitusiga Eperu anamua, lea e manatu i ai o se tusitusiga faafaigofie o le faagasologa o mea tau faatoʻaga i se tausaga. O lenei tamaʻi papamaa na oo ina lauiloa o le Kalena a Kasera.

O loo iai i le papamaa se saini: Avia. E ui e lē ioe uma i ai tagata e suʻesuʻe i toega o mea i le eleele, ae e toʻatele e manatu i ai o se tusitusiga a se tamaitiiti aʻoga e tusia pei o se solo. * Pe e te fia malamalama i le Nuu o le Folafolaga mai le vaaiga a se tamaitiiti na nofo ai i lenā taimi? O le faia faapea, e fesoasoani iā te oe e manatua ai nisi o mea na tutupu i le taimi o le Tusi Paia.

E Lua Masina e Faaputu ai Meaʻai

O le tusitala o lenei kalena anamua a Kasera, na ia amata lana tusitusiga i le taʻua o le faaputuina masani o fua o faatoʻaga. E ui lava na muamua taʻua lenā tulaga i le lisi i lenei kalena, ae e te malamalama i le māfuaaga na manatu ai tagata Isaraelu i lenei faaputuga faapea, o le seleselega faaiʻu o fua o faatoʻaga, ma o le vaega aupito i tele foʻi lea o fua o faatoʻaga i le tausaga. O le masina o Etanima (lea na taʻua mulimuli o Tishri) e fetaui iā Setema/Oketopa i la tatou kalena i aso nei. Ona o le tele o le seleselega ua uma ona fai i lea taimi, o se taimi faapitoa la e olioli ai, lea na aafia ai le tama talavou o Avia. Seʻi manatu i le taimi fiafia o le fesoasoani i lona tamā i le faia o fale apitaga, lea o le a avea ma o latou fale mo le vaiaso a o latou faafetai atu ma le fiafia iā Ieova mo fua o a latou faatoʻaga!—Teuteronome 16:13-15.

O le taimi lenā, ua toeitiiti lelei fua o olive mo le seleselega a le aiga o Avia, lea e tautā ai lālā o olive, o se galuega e faigatā ona faia e Avia ona e laʻitiiti ae e mālie i le matamata. (Teuteronome 24:20) Latou te aoina pe tufi le olive ma ave i le mea e olo ai lea e latalata ane e fai ai le suāuu. E mafai foʻi e le aiga ona maua le suāuu i se faiga faigofie—o le tuu o olive ua tuʻiina po ua pāpā i se vai, ona asu aʻe lea o suāuu o loo opeopea i luga. Po o le ā lava le faiga e fai ai, ae o lenei suāuu tāua e lē na o meaʻai e aogā ai. E fai ai suāuu o molī, ma e fai ai foʻi totoulia o le tino, ma manuʻa, pe a oo i se tamaitiiti e pei o Avia pe a taalo.

E Lua Masina e Totō Ai

Pe a amata le taimi o uāga muamua, e ono fiafia Avia e lagona le mālū o le paʻū ifo o le timu i lona tino. Atonu na taʻu i ai e lona tamā le tāua tele o uāga mo le fanua. (Teuteronome 11:14) O le eleele lea na matuā malō mo le tele o masina ona o le mugālā, o le a oo ina vaivai ma lelei mo le suōtosinaina. E suō ma le tomai e le tagata i aso anamua le eleele, atonu o le suō e fai i laupapa, ae atonu e iai sona vaega maai e fai i se uʻamea, a o toso e se meaola. O le sini, ia fai ni laina uumi sasaʻo i le eleele. Sa tāua tele le fanua, o lea sa faaaogā ai e tagata faifaatoʻaga Isaraelu ni tamaʻi fasi fanua e aofia ai ma vaega malifa o le fanua. Peitaʻi o vaega malifa o le fanua e latou te ono faaaogā ai suō e uu i lima.

E uma loa ona suōtosina le eleele lea ua vaivai, ona totō loa lea o saito ma le karite. O le isi mea o loo sosoo ai i le Kalena a Kasera o loo faasino atu i masina e lua o le faatoʻaina o le fanua. E ono ave e le faifaatoʻaga fatu i le mea e pei o se taga i luma o lona ofu, ma togi mamao fatu e faasalalau ai.

E Lua Masina o le Lūlūga Mulimuli

E lē taitai ona motu meaʻai e maua i le “nuu lelei.” (Teuteronome 3:25) Iā Tesema, o le iʻuga lenā o uaga ma ua toe lanumeamata foʻi mea. O le taimi lea o le totōina mulimuli o mea e iai pi ma isi fualaau fai sua. (Amosa 7:1, 2) I le papamaa, na taʻua e Avia le taimi lea o le “laufanua lauusiusi,” po o le isi faaliliuga, o “le totōga mulimuli,” o se taimi e tele ai meaʻai mananaia e fai mai i le tele o fualaau faisua.

I le taimi e amata ai ona māfanafana le tau mai le mālūlū, e fuga mai ai le laau o le sekati i ona fuga papaʻe ma piniki, o se faailoga lea o le tau e totogo ai mea. E amata i sina māfanafana laʻitiiti lava, ma e mafai lava ona vave amata iā Ianuari.—Ieremia 1:11, 12.

E Tasi le Masina e ʻOti ai le Laau o le Lino

Na sosoo ai ma le taʻua e Avia o le lino. Atonu e faamanatu mai ai se mea na tupu i le tele o senituri a o leʻi oo i taimi o Avia i le itu i sasaʻe o mea maupuʻepuʻe o Iutaia. I le aai o Ieriko, na faalafi ai e Raava sipai e toʻalua na ia “tanumaʻi iā te i laʻua i laau o lino.” (Iosua 2:6) E telē se aogā o le lino i tagata Isaraelu. Ina ia maua le mea e taʻu o le alava o le lino, e tatau ona pala muamua le lino. E faifaimālie lava lea tulaga e ala i le sau, ae a manaʻo e vave, ona tuu lea o le lino i se vailepa po o se vaitafe. O le taimi lava e māvaevae ese ai le paʻu mai le alavalava ona faaaogā loa lea e fai ai ie, lea e mafai ona fai ai lā o vaa, faleʻie, ma lavalava. Sa faaaogā foʻi le lino e fai ai vavae o molī.

E teena e nisi tagata le manatu faapea sa totō le laau o le lino i Kasera lea e tau lē maua ai se vai. E faapea mai nisi o le lino e na o faaiʻuga o le tausaga na totō ai. O le māfuaaga lea e faapea mai ai nisi i le Kalena a Kasera o le upu “lino” o se isi lea taʻu o le “mutia” e fafaga ai manu.

E Tasi le Masina o le Seleselega o Karite

I tausaga taʻitasi pe a uma le masina o le ʻotiina o le lino, e mātauina ai e Avia le lanumeamata o aputi o karite, ma o le laau lea, o loo sosoo ona ia taʻua i lana kalena. O le masina Eperu e fetaui atu i ai o le masina o Apipa, o lona uiga o “ʻau [po o aputi lanumeamata],” atonu o loo faasino atu i le tulaga e matua ai ae o loo vaivai pea. Na poloaʻi Ieova: “Ia e tausia le masina o Apipa, ia e fai ai le paseka iā Ieova.” (Teuteronome 16:1) O Apipa (lea na taʻua mulimuli ane o Nisani) e fetaui ma vaega o masina o Mati ma Aperila. O le taimi o le matua o le karite atonu e fua i ai le amataga mai o lenei masina. E oo lava i aso nei, o tagata Karaite Iutaia e latou te mātauina le taimi e lelei ai le karite ina ia iloa ai le taimi e amata ai le latou tausaga fou. Po o le ā lava le tulaga, ae o uluaʻi fua o le karite e tatau ona lūlūina i luma o Ieova i le aso 16 o Apipa.—Levitiko 23:10, 11.

E tāua le karite i le olaga i aso faisoo o le toʻatele o tagata Isaraelu. E taugofie i lo le saito, ma e masani ona manaʻomia mo le faia o le falaoa, aemaise lava i tagata matitiva.—Esekielu 4:12.

E Tasi le Masina e Selesele ma Fua Ai

Pe a e toe tomānatu i le taimi o Avia, e te mafaufau i se tasi o loo ala aʻe i le taeaopō, atonu e na te iloa atu ai ao na faamalumalu mai ua mou mālie atu—o le a lē toe iai se timu mo se taimi. O laau totō o le nuu lelei o le a faalagolago atu nei i le sau. (Kenese 27:28; Sakaria 8:12) E iloa e faifaatoʻaga Isaraelu, o le tele o laau e selesele i le taimi o le taumāfanafana, e latou te manaʻomia le paleni o le agi mālū o le matagi seʻia oo i le Penetekoso. O matagi mālūlū ma susū e sau mai mātū e aogā tele i le ola lelei o fatu, peitaʻi e faaleagaina ai fualaau ʻaina i le taimi e fuga mai ai. O matagi vevela, ma mātūtū mai le itu i saute e fesoasoani i fuga o laau e mātalatala ma faafeusuaʻi ai.—Faataoto 25:23; Pese a Solomona 4:16.

O Ieova o le Pule o le tau, sa ia faafoea ma faia ni tamaʻi fetuunaʻiga i le sootaga o mea o loo ola ma lo latou siʻosiʻomaga. I aso o Avia, sa avea Isaraelu ma “nuu o saito, ma karite, ma vine, ma mati, ma rimoni; o le nuu o i ai le suāuu olive ma le meli.” (Teuteronome 8:8) Atonu sa taʻu atu e le tamā o le tamā o Avia iā te ia le vaitaimi lē mafaatusalia o le tamaoaiga i le pulega a le tupu o Solomona—o se faamaoniga o le faamanuia a Ieova.—1 Tupu 4:20.

Ina ua uma ona taʻua le taimi o le seleselega, ona taʻua lea i le kalena se upu e manatu nisi o lona uiga o le “fuaina” o le seleselega. Atonu e faasino atu i le fuaina o le seleselega ina ia avatu se vaega i ē ana faatoʻaga ma le ʻaufaigaluega, po o le totogi foʻi e fai ma lafoga. Ae peitaʻi, e malamalama nisi tagata popoto i le upu Eperu faapea e uiga atu i le “faigaʻai” ma e pei o loo faasino atu i le Tausamiga o Vaisapati, lea e paʻū i le masina o Sevana (Me/Iuni).—Esoto 34:22.

E Lua Masina e Teu ai Vine

Sa sosoo ai ma le tusia e Avia o masina e lua o le tausia o le tovine. Faamata na ia fesoasoani i le teuina o le tele o tātupu ma lau o vine ina ia oo atu le susulu o le lā i fua? (Isaia 18:5) Ona sosoo lea ma le taimi e ao ai fua o le vine, ma o se vaitaimi o le lē manofo o talavou i tuā i inā. Maʻeu se susua o uluaʻi fua o vine na iai! Sa ono faalogo Avia i sipai e 12 na auina atu e Mose i le Nuu o le Folafolaga. Sa latou ō atu i aso o le pula o fua o vine ina ia vaai i le lelei o le nuu sa iai. I lenā taimi, o se fuifui vine e tasi sa telē tele lea sa tatau ona tauave e ni tamāloloa se toʻalua!—Numera 13:20, 23.

E Tasi le Masina o Fualaau ʻAina o le Taumāfanafana

I le faamaumauga mulimuli a Avia o loo i le kalena, o loo faasino atu i le fua o laau o le taumāfanafana. I Sasaʻe Tutotonu anamua, o le taumāfanafana o se vaega o le tausaga tau faatoʻaga e tulimataʻia ai fualaau ʻaina. Ina ua mavae taimi o Avia, ona faaaogā lea e Ieova o le faaupuga “ato fua otatā” e faataʻitaʻi ai faapea, “Ua oo mai le iʻuga i [lona] nuu o Isaraelu,” i le faaaogāina o le faaupuga “fua otatā” ma le “iʻuga” i le gagana Eperu. (Amosa 8:2) Ua tatau ona faamanatu ai i tagata Isaraelu lē faamaoni, ua oo mai lona iʻuga ma ua oo mai le faamasinoga faaoosala a Ieova. O mati e mautinoa na aofia ai i fua ua otatā lea na faasino atu i ai Avia. E ono faaaogā mati e fai ai keke e ʻai po o le faaaogā foʻi mo le togafitia o se mea o le tino e fulagaʻi.—2 Tupu 20:7.

Le Kalena a Kasera ma Oe

E foliga mai sa iai se malamalamaga o Avia i mea tau faatoʻaga i lona atunuu. Sa taatele le tulaga tau faatoʻaga i tagata Isaraelu i na ona pō. E tusa lava pe e te lē auai i gaoioiga tau faatoʻaga, ae o mea o loo tusia i lenei papamaa mai Kasera, e fesoasoani iā te oe e manino ai lau faitau Tusi Paia, ma sili atu ai ona e malamalama ma uigā iā te oe le Tusi Paia.

[Faamatalaga pito i lalo]

^ pala. 3 E lē o iai se ioega atoatoa i le tulaga talitutusa i le faasologa o loo iai i le Kalena Kasera ma le faasologa o masina e masani ai i le Tusi Paia. E lē gata i lea, o nisi o galuega tau faatoʻaga e fai i se taimi e tau ese laʻitiiti i nisi o vaipanoa o le Nuu o le Folafolaga.

[Pusa/Ata i le itulau 11]

FAAUPUGA E ONO IAI I LE KALENA A KASERA:

“O Masina e selesele ai vine ma olive;

o masina e lūlū ai fatu;

o masina o laufanua lauusiusi;

le masina e teu ai le lino;

le masina e selesele ai le karite;

o masina e selesele ai le saito ma fua ai;

o masina e teu ai;

le masina o fua otatā.”

[saini:] Avia *

[Faamatalaga pito i lalo]

^ pala. 41 Faavae mai le Textbook of Syrian Semitic Inscriptions, Tusi 1, tusia e John C. L. Gibson, i le 1971.

[Faamatalaga i Ata]

Fale mataaga o mea e maua mai saʻiliʻiliga i le palapala, i Istanbul

[Siata/Ata i le itulau 9]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

NISANI (APIPA)

Mati—Aperila

SEFA (ZIV)

Aperila—Me

SEVANA

Me—Iuni

TAMUSA

Iuni—Iulai

AB

Iulai—Aokuso

ELULA

Aokuso—Setema

TISHRI (ETANIMA)

Setema—Oketopa

PULA (BUL)

Oketopa—Novema

KISELU

Novema—Tesema

TAPETA

Tesema—Ianuari

SEPATA

Ianuari—Fepuari

ATARA

Fepuari—Mati

VEADAR

Mati

[Faamatalaga i Ata]

Faifaatoʻaga: Garo Nalbandian

[Ata i le itulau 8]

Eliga o le eleele mo suʻesuʻega i Kasera

[Faamatalaga i Ata]

© 2003 BiblePlaces.com

[Ata i le itulau 10]

Laau o le sekati

[Ata i le itulau 10]

Laau o le lino

[Faamatalaga i Ata]

Dr. David Darom

[Ata i le itulau 10]

Karite

[Faamatalaga i Ata]

Matagaluega o Faatoʻaga i le Iunaite Setete