Tactvol zijn is een kunst

PEGGY hoorde haar zoon een botte opmerking tegen zijn broertje maken. „Denk je dat dit de beste manier is om tegen je broer te praten?”, vroeg ze. „Kijk nu eens hoe erg hij van streek is!” Waarom zei ze dat? Ze probeerde haar zoon de kunst te leren tactvol te zijn en rekening te houden met de gevoelens van anderen.

De apostel Paulus moedigde zijn jongere partner Timotheüs aan ’tactvol jegens allen’ te zijn. Zo zou Timotheüs de gevoelens van anderen niet kwetsen (2 Timotheüs 2:24, vtn.). Wat is tact? Hoe kunt u zich op dit gebied verbeteren? En hoe kunt u anderen helpen de kunst te ontwikkelen?

Wat is tact?

Eén woordenboek definieert tact als „gevoel voor hetgeen in een situatie passend is”, „bekwaamheid om in het maatschappelijk verkeer op de juiste, gepaste of gewenste wijze op te treden”. Oorspronkelijk had het woord betrekking op de tastzin. Net zoals gevoelige vingers kunnen merken of iets plakkerig, zacht, glad, heet of harig is, kan een tactvol persoon de gevoelens van andere mensen aanvoelen en onderscheiden welke uitwerking zijn woorden of daden op hen hebben. Maar dit is niet gewoon een bekwaamheid; er is een oprecht verlangen bij betrokken om anderen niet te kwetsen.

In het bijbelverslag over Elisa’s dienstknecht Gehazi vinden we een voorbeeld van een gebrek aan tact. Een Sunamitische vrouw van wie de zoon net in haar armen gestorven was, kwam bij Elisa om vertroost te worden. Op de vraag of het goed met haar ging, antwoordde ze: „Alles is goed.” Maar toen ze op de profeet af liep, „kwam Gehazi naderbij om haar weg te duwen”. Elisa daarentegen zei: „Laat haar begaan, want haar ziel is bitter in haar binnenste.” — 2 Koningen 4:17-20, 25-27.

Hoe kon Gehazi zo ondoordacht en tactloos handelen? Het is waar dat de vrouw haar gevoelens niet uitte toen erom gevraagd werd. Maar ja, de meeste mensen onthullen hun gevoelens niet zomaar aan iedereen. Toch moeten haar emoties op de een of andere manier zichtbaar geweest zijn. Elisa onderscheidde blijkbaar haar gevoelens, maar Gehazi niet, of hij heeft ze bewust genegeerd. Dit werpt licht op een veel voorkomende oorzaak van tactloos gedrag. Als iemand zich te veel concentreert op de belangrijkheid van zijn taak, kan hij makkelijk nalaten de behoeften van de mensen met wie hij te maken heeft, te herkennen of zich erom te bekommeren. Hij lijkt veel op een buschauffeur die het zó belangrijk vindt op tijd te zijn dat hij niet stopt om passagiers te laten instappen.

Om te voorkomen dat we net als Gehazi tactloos handelen, moeten we proberen vriendelijk voor anderen te zijn, want we weten niet hoe ze zich echt voelen. We moeten altijd alert zijn op aanwijzingen die iemands gevoelens onthullen en daarop reageren met een vriendelijk woord of gebaar. Hoe kunt u daar bekwamer in worden?

De gevoelens van anderen begrijpen

Jezus blonk uit in het opmerken van gevoelens van anderen en in het onderscheiden van de beste manier om hen vriendelijk te behandelen. Toen hij een keer in het huis van Simon, een Farizeeër, een maaltijd gebruikte, kwam een vrouw „die in de stad als een zondares bekend  stond” naar hem toe. Opnieuw werd er niets gezegd, maar haar manier van handelen sprak boekdelen. „Zij bracht een albasten flacon vol welriekende olie en ging wenend achter [Jezus] staan, bij zijn voeten, en begon zijn voeten met haar tranen nat te maken en droogde ze met haar hoofdhaar af. Ook kuste zij zijn voeten teder en wreef ze met de welriekende olie in.” Jezus besefte wat dat allemaal betekende. En hoewel Simon geen woord sprak, kon Jezus onderscheiden dat hij bij zichzelf zei: „Indien deze man een profeet was, zou hij weten wie en wat voor een vrouw het is die hem aanraakt, dat zij een zondares is.” — Lukas 7:37-39.

Kunt u zich voorstellen welke schade het zou hebben veroorzaakt als Jezus de vrouw opzij had geduwd, of als hij tegen Simon had gezegd: „Sufferd! Kun je niet zien dat ze berouwvol is?” In plaats daarvan vertelde Jezus Simon tactvol een illustratie over een man die twee personen een schuld kwijtschold — de ene een grote en de andere een veel kleinere schuld. ’Wie van hen zal hem het meest liefhebben?’, vroeg Jezus. Op deze manier kon Jezus Simon prijzen voor zijn juiste antwoord, in plaats van de indruk te wekken dat hij hem veroordeelde. Vervolgens hielp hij Simon vriendelijk oog te hebben voor de vele aanwijzingen van de echte gevoelens van de vrouw en haar uitingen van berouw. Jezus richtte zich tot de vrouw en maakte haar op een vriendelijke manier duidelijk dat hij haar gevoelens begreep. Hij zei tegen haar dat haar zonden vergeven waren en merkte vervolgens op: „Uw geloof heeft u gered; ga heen in vrede.” Wat moeten die tactvolle woorden haar gesterkt hebben in haar besluit om het juiste te doen! (Lukas 7:40-50) Jezus kon tactvol zijn omdat hij opmerkte hoe mensen zich voelden en daar meelevend op reageerde.

Net zoals Jezus Simon hielp, kunnen ook wij lichaamstaal leren begrijpen en vervolgens anderen helpen dat eveneens te doen. Ervaren verkondigers kunnen deze kunst soms aan nieuwelingen in de christelijke bediening leren. Tijdens de prediking kunnen ze na elk bezoek de aanwijzingen waaruit de gevoelens van de huisbewoner bleken, analyseren. Was de persoon verlegen, sceptisch, geïrriteerd of druk bezig? Wat zou de vriendelijkste manier zijn om hem te helpen? Ouderlingen zouden bovendien broeders en zusters kunnen helpen die elkaar misschien gekwetst hebben door tactloos te zijn. Help elk van hen de gevoelens van de ander te begrijpen. Voelt hij zich beledigd, genegeerd of verkeerd begrepen? Hoe zou vriendelijkheid ertoe kunnen bijdragen dat hij zich beter voelt?

Ouders doen er goed aan hun kinderen te helpen medegevoel te ontwikkelen, omdat dit hen ertoe zal aanzetten tactvol te handelen. Peggy’s zoon, die aan het begin werd genoemd, zag het rode hoofd, de pruillip en de betraande ogen van zijn broertje en besefte dat hij verdriet had. Zoals zijn moeder had gehoopt, had hij spijt en besloot te veranderen. Peggy’s beide zoons maakten een goed gebruik van deze bekwaamheden die ze tijdens hun jeugd hadden geleerd en jaren later werden ze zowel productieve predikers als herders in de christelijke gemeente.

Toon dat u begrip hebt

Tact is vooral belangrijk als u iets tegen iemand hebt. Het is zo makkelijk de waardigheid van die persoon aan te tasten. Het is altijd passend hem eerst voor iets specifieks te prijzen. Concentreer u op het probleem, in plaats van de persoon te bekritiseren. Leg uit welke uitwerking zijn handelwijze op u heeft en wat u precies anders zou willen zien. Wees vervolgens bereid  te luisteren. Misschien hebt u hem verkeerd begrepen.

Mensen hebben graag het gevoel dat u hun zienswijze begrijpt, ook al bent u het niet met hen eens. Jezus sprak met tact en toonde dat hij Martha’s zorgen begreep. Hij zei: „Martha, Martha, gij zijt bezorgd en verontrust over veel dingen” (Lukas 10:41). Zo is het ook als iemand over een probleem spreekt, niet tactvol om met een oplossing te komen voor u de kwestie gehoord hebt. Een vriendelijke manier om te laten zien dat u de kwestie begrijpt, is het probleem of de klacht met eigen woorden te herhalen.

Weet wat niet te zeggen

Toen koningin Esther haar man wilde vragen Hamans complot om de joden uit te roeien, te doen mislukken, zorgde ze er tactvol voor dat haar man in een goede stemming zou zijn. Pas toen bracht ze dit gevoelige onderwerp ter sprake. Maar het is ook leerzaam op te merken wat ze niet zei. Tactvol verzweeg ze het aandeel van haar man in het snode plan. — Esther 5:1-8; 7:1, 2; 8:5.

Zo kunnen ook wij tactvol zijn als we bij de ongelovige man van een zuster langsgaan. Waarom zouden we niet eerst naar zijn interesses vragen in plaats van direct de bijbel te voorschijn te halen? Als een vreemde in vrijetijdskleding naar de Koninkrijkszaal komt of als iemand na lange tijd weer een vergadering bezoekt, heet hem dan hartelijk welkom in plaats van een opmerking te maken over zijn kleding of zijn afwezigheid. En als u merkt dat een pasgeïnteresseerde een verkeerde zienswijze heeft, is het misschien het beste om hem niet direct te corrigeren (Johannes 16:12). Tact houdt in vriendelijk te zijn door te weten wat u beter niet kunt zeggen.

Spraak die geneest

De kunst tactvol te spreken zal u helpen vredige relaties met anderen te hebben, zelfs als iemand uw motieven verkeerd geïnterpreteerd heeft en zwaar beledigd is. Toen de mannen van Efraïm bijvoorbeeld ’hevig ruzie trachtten te zoeken’ met Gideon, omvatte zijn tactvolle antwoord een duidelijke uitleg van wat er echt gebeurd was en een eerlijke beoordeling van wat de mannen van Efraïm bereikt hadden. Dat was tactvol omdat hij besefte waarom ze geërgerd waren, en door zijn bescheidenheid voelden ze zich beter. — Rechters 8:1-3; Spreuken 16:24.

Probeer er altijd over na te denken welke uitwerking uw woorden op anderen zullen hebben. Als u uw best doet om tactvol te zijn, zal dat u helpen de vreugde te ervaren die beschreven wordt in Spreuken 15:23: „Een man heeft verheuging in het antwoord van zijn mond, en een woord te rechter tijd — o hoe goed is het!”

[Illustratie op blz. 31]

Ervaren christelijke bedienaren kunnen nieuwelingen leren tactvol te zijn

[Illustratie op blz. 31]

Ouders kunnen hun kinderen leren medegevoel met anderen te hebben