VEEL mensen twijfelen aan de nieuwsberichten die ze lezen en horen. Zo werd in 2012 in de Verenigde Staten bij een opiniepeiling aan mensen gevraagd „hoeveel vertrouwen” ze hadden in de nauwkeurigheid, eerlijkheid en volledigheid van de nieuwsberichten in kranten en op de radio en tv. Zes op de tien mensen zeiden „niet veel” of „geen” vertrouwen in de media te hebben. Is dat wantrouwen terecht?

Veel journalisten en ook de organisaties waarvoor ze werken, zeggen dat ze het heel belangrijk vinden om mensen goed en nauwkeurig te informeren. Toch is er reden voor bezorgdheid. Neem de volgende factoren:

• MEDIATYCOONS. De grote nieuwsmedia zijn vaak in handen van een paar machtige bedrijven. Die media bepalen grotendeels of verhalen in het nieuws komen, en ook op welke manier en hoe opvallend dat gebeurt. Omdat de meeste bedrijven een winstoogmerk hebben, worden de beslissingen van nieuwsmedia soms gemotiveerd door financiële belangen. Zo kan het zijn dat verhalen die de belangen van de eigenaars van een mediabedrijf kunnen schaden, buiten het nieuws gehouden worden.

• OVERHEID. Veel berichten in de media gaan over de overheid en gebeurtenissen in de samenleving. Regeringen willen mensen ervan overtuigen dat ze hun beleid en hun instanties moeten steunen. En omdat de media afhankelijk zijn van informatie van de regering, werken journalisten en overheidsinstanties soms met elkaar samen.

•  RECLAME. Om te kunnen overleven zijn media in de meeste landen grotendeels afhankelijk van inkomsten uit reclame en advertenties. In de Verenigde Staten is 50 tot 60 procent van de inkomsten van tijdschriften afkomstig uit reclame, bij kranten is dat 80 procent en bij commerciële tv- en radiozenders 100 procent. Het is logisch dat adverteerders geen programma’s willen sponsoren waarin hun producten of managementstijl in een ongunstig licht worden geplaatst. Als ze niet blij zijn met de nieuwsberichten van een mediabedrijf, gaan ze wel ergens anders adverteren. Daardoor kunnen redacteuren geneigd zijn verhalen die een negatief beeld van de adverteerders geven, weg te laten.

• ONEERLIJKHEID. Niet alle journalisten zijn eerlijk. Soms worden verhalen gewoon verzonnen. Een paar jaar geleden wilde een verslaggever in Japan bijvoorbeeld een reportage maken over hoe duikers bij Okinawa koraal beschadigden. Omdat hij daar geen bewijzen van vond, beschadigde hij zelf wat koraal en nam daar foto’s van. Beelden kunnen ook gemanipuleerd worden om mensen te misleiden. Het is tegenwoordig heel makkelijk om foto’s te bewerken, en soms is bijna niet te zien dat ermee geknoeid is.

• PRESENTATIE. Zelfs als de feiten onomstotelijk vaststaan, hangt het van de journalist af hoe ze gepresenteerd worden. Welke feiten worden in het verhaal opgenomen en welke worden weggelaten? Stel dat een voetbalteam met 2-0 verloren heeft. Dat is een feit. Maar waarom het team verloren heeft, is een verhaal dat op veel verschillende manieren verteld kan worden.

• WEGLATING. Om een verhaal boeiend te laten klinken, vermelden journalisten vaak geen details die de aandacht zouden vestigen op complicaties of onopgeloste problemen. Als gevolg daarvan worden bepaalde feiten overdreven en andere verdoezeld. Presentatoren en verslaggevers moeten een ingewikkeld verhaal vaak in nog geen minuut vertellen, waardoor belangrijke details soms worden weggelaten.

•  CONCURRENTIE. De afgelopen tijd is het aantal tv-zenders enorm toegenomen, waardoor mensen minder lang naar dezelfde zender kijken. Om de interesse van de kijkers vast te houden, moeten nieuwszenders steeds met iets unieks of boeiends komen. Het boek Media Bias zegt over deze ontwikkeling: „Het [televisie]nieuws is een doorlopende voorstelling geworden met beelden die geselecteerd zijn om de aandacht te trekken of te schokken en met steeds kortere verhalen vanwege het [afnemende] concentratievermogen van de kijkers.”

• FOUTEN. Journalisten zijn ook maar mensen en maken dus fouten. Door een verkeerd gespeld woord, een verkeerd geplaatste komma of een grammaticafout kan de betekenis van een zin veranderen. Soms zijn niet alle feiten goed gecheckt. Ook kan een journalist makkelijk een blunder begaan met cijfers doordat hij in zijn haast om een deadline te halen bijvoorbeeld 10.000 typt in plaats van 100.000.

• VERKEERDE AANNAMES. Het is nog niet zo makkelijk om nauwkeurige berichten op te stellen. Wat vandaag nog een feit lijkt, kan morgen volledig achterhaald zijn. Zo werd ooit gedacht dat de aarde het middelpunt van ons zonnestelsel was. Nu weten we dat de aarde rond de zon draait.

Het is verstandig om niet alles te geloven wat we in het nieuws zien, maar dat wil niet zeggen dat we helemaal nergens op af kunnen gaan. Het is de kunst om open te blijven staan voor nieuwe ideeën zonder al te goedgelovig te worden.

De Bijbel zegt: „Toetst niet het oor zelf woorden, zoals het gehemelte voedsel proeft?” (Job 12:11) Hier volgen een paar tips om te ’toetsen’ wat we horen en lezen:

• SCHRIJVER: Komt het nieuwsbericht van een persoon of organisatie die betrouwbaar en gezaghebbend is? Heeft het programma of de publicatie een serieuze reputatie of gaat het om sensatiejournalistiek? Waar haalt het mediabedrijf zijn inkomsten vandaan?

• BRONNEN: Is er grondig onderzoek gedaan? Is het verhaal gebaseerd op maar één bron? Zijn de bronnen betrouwbaar, eerlijk en objectief? Worden alle kanten van het verhaal belicht of maar één gezichtspunt?

• DOEL: Vraag u af: Is dit nieuwsbericht voornamelijk bedoeld om te informeren of om te entertainen? Wordt er geprobeerd om iets te verkopen of te ondersteunen?

• TOON: Als de toon van een bericht hatelijk, rancuneus of heel kritisch is, gaat het waarschijnlijk niet om een betoog maar om een aanval.

• CONSISTENTIE: Komen de feiten overeen met die in andere artikelen of berichten? Wees voorzichtig als verhalen elkaar tegenspreken!

• DATUM: Is de informatie recent genoeg om betrouwbaar te zijn? Iets waarvan twintig jaar geleden werd gedacht dat het klopte, is nu misschien niet meer geloofwaardig. Maar als een verhaal heel nieuw is, kan het zijn dat de informatie niet volledig is.

Zijn de nieuwsmedia dus te vertrouwen? De wijze koning Salomo gaf het volgende goede advies: „De onverstandige gelooft elk woord, maar de verstandige denkt bij alles na” (Spreuken 14:15, Willibrordvertaling).