NAVIILWE umu 1926. Nene wakwe 7 pa ana 8, avyazi itu yaombesyanga sana, twikalanga umu Karítsa akamuzi akayela umu Greece.

Umwaka onga ala ntatala navyalwa, avyazi yane yakomenkine na ya John Papparizos, Asambi Yakwe Baibo akaamwa pali ndakai ukuti ya Nte Yakwe Yeova, yaali acincile nupya yalandikisyanga. Vino ya John yalanzyanyanga na avyazi yane ivya mu Malembelo, vyalenzile yatandike ukuya uku kulongana kwa Yasambi Yakwe Baibo. Ya mayo yakweti sana utailo ukome muli Yeova Leza, nupya nanti icakuti yatasambilile, yasambizyanga sana antu Baibo insita ili yonsi ino yakwata. Nomba icaulanda, ya tata yene iisile sana mano kuli vino yauze yaluvyanyanga na cii calenzile yate ukulongana.

Swe yana swensi 8, twacindike sana Baibo nomba twatemilwe sana ivintu vya mu nsi. Lyene umu 1939, inkondo yakwe ciili iya nsi yonsi yatandike umu Ulaya, na ci cazungwisye sana aingi umu muzi witu. Umwina mupalamano witu na ya tatalenzi ya Nicolas Psarras amuli ya tata yauze yano yaavilwe na ya tata, yayasenzile ukuti yakingile usilika uku ya Giliki, ala alino yawatiziwa sile ukuya Inte. Ya Nicolas, aali ni myaka 20, yaali asipe nupya yanenyile akalamba ya usilika ukuti, “ntange indwe ulwi pano nene musilika wakwe Klistu.” Yayapeezile umulandu nu kuyanyepa imyaka 10 umu cifungo. Ala catuzungwisye!

Lyene umu 1941, iumba lya asilika limwi lizile litandika ukuombela pamwi na asilika ya mu Greece nupya ya Nicolas yayafumizye umu cifungo. Lino ya Nicolas yaawezile ku Karítsa ukufuma uku cifungo, ya tatalenzi ya Ilias yayuzizye mauzyo aingi sana aamuli Baibo. Nupya nani nuvwikisyanga. Pacisila, ya Ilias, nene, na nkwangu witu umukazyana, Efmorfia, twatandike ukusambilila Baibo, nupya twayanga lyonsi uku kulongana kwakwe ya Nte Yakwe Yeova. Umwaka  uwalondelilepo, swensi swetatu twaipeezile kuli Yeova nu kuwatiziwa. Lino papisile insita ya mangulenzi yaili na ya tatalenzi yaili yawatiziwe.

Umu 1942, umu cilongano ca ku Karítsa mwali alumendo na akazyana 9 aali ni myaka pakasi kwakwe 15 na 25. Swensi twamanyile uwezyo uno twali nu kukwata uku nkoleelo. Fwandi pakuti tukomye sana utailo, twakomananga pamwi lyonsi lino twakwata insita kuti tusambilile Baibo, ukwimba inyimbo zya Wene, nu kupepa. Na cii calenzile utailo witu ukome sana.

Lino Inkondo ya Nsi Yakwe Ciili yasizile, Agiliki yamwi yasangukiile uteeko wa Cigiliki, nu kukatusya inkondo ya cikaya iipisye. Aali mu kaliumba akasangukiile uteeko yasalangiine umu mpanga yonsi, nu kulapatikizya aikala mizi ukuti ingile umu kaliumba kako yatandike ukuombela pamwi. Lino izile umu muzi witu, yalemile ya Nte yatatu acance, kuli kuti ya Antonio Tsoukaris, ya tatalenzi ya Ilias, nani. Twapapite ukuti swemo sweswe Ina Klistu nupya tusiyika umu vikanza vya miteekele; lelo yatupatikizye ukuya uku Mwamba wa Olympus, pano twapisile ama awala 12 ukufuma umu muzi.

Patalengile, uwatungululanga kaliumba kwene kaa watunenyile ukuti naswe twingilemo umu kaliumba kao nu kutandika ukuombela pamwi. Lino twalondolwile ukuti Aina Klistu ya cumi yasilemako ivyanzo ukukoma antu yauze, wasosile nu kututwala uku mukalamba wa kaliumba. Lino nawe twamunenyile vino twanenyile umuze, umukalamba wa kaliumba watunenyile ukuti, “Fwandi sendini ingamila muye uku ncende ya kulwilako mukasende yonsi atiyacisika muyatwale uku cipatala.”

Nomba twamunenyile ukuti: “Nga ndi cakuti asilika amu uteeko yatulema tumacita uli? Uzye yatamatulola ukuti sweswe yasilika?” Lyene watiile:“Fwandi yatwalilini sile ivyakulya kuku kwene kuno yakulwila.” Nomba twatile: “Nga ndi cakuti aakwangalila asilika watulola tuli ni ngamila nupya watunena ukuti tusende ivyanzo ukutwala pa mupaka wa kulwilapo tumacita uli?” Lyene umukalamba wa kaliumba welenginyepo sana. Lyene watupatiile nu kulanda ati: “Kwene cikuloleka mungasakamala sana imfwele! Fwandi ikalini apa mwamba kwene uu mwasakamala ufyo.”

Fwandi lino antu yaa yatusokiile, twaweni ukuti ya kampingu itu swensi swetatu yangatuzumilizya ukusakamala imfwele. Umwaka uwalondelilepo, ya tatalenzi ya Ilias, aali akulu pali swensi, yayazumilizye ukuswilila uku ng’anda ukuya umu kusakamala ya mayo pano ala ya tata yafwa. Antonio nawe walwile fwandi yamusapwile. Nomba nemo nasyazile yataamfumizye.

Nomba insita iyo ala asilika Agiliki yayanga yakupalamila ukwaelile akaliumba kaa. Akaliumba akandemile kutwike nu ukupita umu myamba kuya uku mpanga ya Albania. Lino twafisile pa mupaka wa Albania na Greece, twizile ituzana ukuti twatituzingulukwa na asilika Agiliki. Ya cisanguka yaa yalwisizye mpaka yapuuka. Nafisime uku cimuti icipone, icalenzile vino inalanda papela vicitike.

Lino nanenyile asilika Agiliki ukuti akaliumba akasangukiile uteeko aliko kandemile, yansenzile ukuti inje umusilika wakwe yayo apanzile inkambi umupipi nu musumba wa Véroia uwaliko umu nsita ino Baibo  yalembwanga, uno yatangi Beroea. Lyene yanenyile ukwimba iviwina vya yasilika. Lino nakanyile, uwatungululanga asilika wanenyile aomvi yakwe ukunyepa nu kuntwala uku cilila icuvwisyanga sana intete icayelile uku Makrónisos (Makronisi).

Apa cilila cii icayelile apiwe lino yakati Makrónisos ilyayela umu musumba wa Attica uku Greece uwayela ama kilomita 50 ukufuma umu musumba wa Athens patali amanzi nupya paali apume. Icilila cii caya ama kilomita 13 umu utali lyene ama mita 500 umu wipi. Lelo ukufuma umu 1947 ukufika umu 1958, apa cilila kwene cii yanyepiilepo antu 100,000, ukwikako na asangukiile uteeko, yano yatunganyanga ukuti yangaya umu kaliumba kwene kaa, atiile usilika, alino na ya Nte Yakwe Yeova.

Lino nafisile uku kutandika kwa mwaka wakwe 1949, yatupatwiile umu nkambi izipusane pusane. Nemo yanjisile umu nkambi ino yatacingililanga sana pamwi na onsi yauze 100. Twalalanga umu matenti ya nsalu, apiipi na antu 40 muli lyonga, umwalondekwanga ukulala sile antu 10. Twamwanga amanzi avikwi anunke nupya ilingi twalyanga ilanda ni mpwapwa. Ulukungu nu muza uwaliko vyalenzile umi witu ukwipa. Nomba icazifileko icakuti swemo tutakatusyangako amawe wakwe vino afungwa yauze yacitanga, icalenganga ukuti yauvwa imili ukuvungoka nupya yatontanga sana nu kuicisa.

Wanda umwi ala nkulyatoka umumbali ya luzi, nakomenkinye ya Nte yauze afumile uku nkambi yuze. Swensi tuvwile ningo sana ukulolana! Twakomananga lyonsi lino twasyukila kasita, nomba ala itwikako amano kuti yatatulema. Nupya twasimikilanga uku yafungwa yauze umu nkama, yamwi pali yayo izile iyaya ya Nte Yakwe Yeova. Kucita vivyo alino nu kupepa sana vyatwazwile muli ukapepa.

Pacisila ca myezi 10 lino ivintu vizile iviyako ningo, yayo andemile yapingwilepo ukuti lyene ntandike ukuzwala yunifomu ya usilika nu kuya umusilika. Lino nakanyile, yansenzile nu kuntwala uku mukalamba wa nkambi iyo. Napeezile umonsi wiya kapepala pano nalemvile ukuti, “Nemo nkulonda sile ukuya umusilika wakwe Klistu.” Pacisila ca kwezya ukuntiinya, umonsi wiya wantwazile kuli muze wino wakonsilepo ukalamba, simapepo wa kwi calici lya Orthodox umu Giliki ala azwite ni vizwalo vya usimapepo. Lino naswike amauzyo yakwe amu Malembelo, wasosile nu kupunda ukuti: “Mufumyini pano. Wakunkuma!”

Uwanda uwalondelilepo akatondo, asilika yampezile yunifomu ya usilika nupya ukuti nzwale. Lino nakanyile, yangumile ni mikota alino ni miti ya mbao. Lyene yantwazile uku cipatala ca mu nkambi pakuti yaye yakampime nu kulola ndi cakuti mafupa yatononike nupya yanswilizye ukwi tenti. Vintu vya musango uu vyatwalilile ukucitika cilawanda pa myezi iili.

Pa mulandu wakuti ntacisile vino yalondanga, asilika yasosile lyene yatonsile nu kwezyako inzila yuze. Yanyepeliile makasa ukwitundu, lyene yancapozile sana uku ngazo nu kuncisa. Lino nkuvwa sana ukuwaika, niwisye amazwi yakwe Yesu akuti: “Alongo amwemwe ndi antu yamutuka, yamuzunya . . . Mwazanga cuze. Pamulandu wakuti cilambu cinu mwiyulu icikulu. Pano vivyo kwene avino yazunyanga na yakasema yano amukolelile.” (Mate. 5:11, 12) Lyene naweni ukuti ivintu vii vilatwalilila, nupya natonsile nu kulola ukuti nimafwa.

Yanjisile umu cifungo umwali umuzuke sana, yatiile ukumpeela ivya kulya, manzi, nanti ivya kuvimbala. Nomba nanti ciye vivyo nateesile umwenzo. Wakwe vino Baibo ikatulaya, ‘umutende wakwe Leza watungululanga umi wane ni myelenganyizizye yane.’ (Filipi 4:7) Uwanda uwalondelilepo, umusilika umwi uwali sana ni cikuku wampeezile ivyakulya na manzi alino ni koti. Lyene umusilika muze nawe wampeezile ivya kulya vyakwe. Vii vyonsi ivyacitikanga vyalenzile nauvwa ukuti Yeova wali ni cikuku kuli nene nupya wansakamile.

Amu uteeko yandolanga ukuti ntalasenuka nupya nene cisanguka umwipisye, lyene yantwazile uku cilye ca asilika. Kuuku akuno yaile iyampingula nu kunyepa imyaka itatu umu cifungo icayelile uku Yíaros (Gyaros), apa cilila icayelile amakilomita 50 uku ufumondaka wa Makrónisos.

Icifungo cii ca Yíaros caali icikulu sana casunganga afungwa ukucila pali 5,000 anyepwe nu uteeko. Nupya mumo kwene mwali na ya Nte yakwe Yeova 7, aanyefilwe pa mulandu nu kukanaika umu vikanza vya miteekele. Nanti icakuti yatukanyizye, swensi pamwi  7 twakomananga umu umfisolo uku kusambilila Baibo. Nupya lyonsi twakwatanga nu Lupungu Lwa Mulinzi mu nkaama, luno twakopololanga sile ni minwe ulwa kuomvya pa kusambilila.

Wanda umwi ala itufisama tukusambilila, mulinzi wenga uwa cifungo watuzanyile ala itukolongana lyene waposile impapulo zyonsi zino twakweti. Watutwazile uku nkonkanyi ya mukalamba wa cifungo, ala tukwelenganya ukuti yakuyatulundilako imyaka iyakwikala umu cifungo. Nomba umukalamba wiyo watiile: “Twamimanya ningo, nupya twacindika ivizumilo vinu. Twatitumanya ukuti tungamutaila. Pitangini umu kuomba.” Sweyamwi watupeezile ni milimo iyanguke. Twatemilwe wakwe cimwi. Nu mu cifungo kwene ndi cakuti tuli na ukaele tungalumbanya Yeova.

Utailo witu ukome walenzile ivisuma na vyuze ivingi ukucitika. Umufungwa umwi uwasambilile sana insamusi uzizye pa vizumilo vitu pacisila ca kulola imiyele itu isuma. Lino swe ya Nte yatufumizye umu cifungo umu 1951, yamufumizye nawe kwene. Lino papisile insita wawatiziwe nu kutandika umulimo wa nsita yonsi uwa kukosoola.

Pacisila ca kufuma umu cifungo, naswilile uku Karítsa ukwali ya lupwa yane. Lino papisile insita nakukiile uku Melbourne, uku Australia pamwi na ikala mpanga yauze aku Greece. Kuuku akuno naile nzana Janette nkazi uwali ni miyele isuma, twatwaline nu kukwata ana 4 umonsi wenga na anaci yatatu nupya twayakuzizye umu nzila ya Ina Klistu.

Paa ipapita imyaka 90 nupya ncili nkaombesya alino nene eluda. Pa mulandu ni vilonda vino yancisile lino yangumanga umu cifungo, insita zimwi nkauvwa umwili ni ngazo ukuwaya sana sana nga nafuma umu kusimikila. Lelo nanti ciye vivyo ncili nene “musilika wakwe Klistu.”—2 Tim. 2:3.