Kujingulula Kinyema ne Kiyukeno Kyakyo

LELO uloelelwanga kushintulula lushintyi? Pa kushintulula’lo ukimbanga bidi kuyuka binangu bikukwasha kutana nshintulwilo. Leza witupele mu kinenwa kyandi binangu bitusakilwa pa kunanguna kibalwa 666, dijina nansha kiyukeno kya kinyema kya mu Kusokwelwa shapita wa 13.

Tusa kumona mu kino kishinte miswelo iná mikatampe ya kusokola milangwe—binangu bikata—biketusokwela buluji bwa kiyukeno kya kinyema. Tusa kubandaula (1) muswelo usañunwanga kyaba kimo majina a mu Bible, (2) kinyema kino i kika, (3) nshintulwilo ya 666 bu “kubalwa kwa muntu,” ne (4) nshintulwilo mine ya kibwala 6 ne kine kyokilembelwe mu ndingo isatu, ko kunena’mba, 6 kubweja’ko 60 kubweja’ko 600, nansha 666.—Kusokwelwa 13:18.

Majina a mu Bible—Ke Kayukenopo’tu Bitupu

Majina a mu Bible divule ekalanga na nshintulwilo ya pa bula, nakampata shi Leza ye upēne’o. Kimfwa Abalama, byaādi wa kwikala shandya muzo, Leza wāshintyile dijina dya mukulutuba ke Abalahama, ko kunena’mba “shandya mizo mingi mingi’tu.” (Ngalwilo 17:5) Leza wānene ba Yosefa ne Madia amba benike mwana ukabutulwa na Madia bu Yesu, kushintulula ko kunena’mba “Yehova I Lupandilo.” (Mateo 1:21, kunshi kwa dyani mu NW; Luka 1:31) Kukwatañana na buluji bwa dino dijina, Yehova i mulete lupandilo, kupityila ku mwingilo wa Yesu ne lufu lwandi lwa bu kitapwa.—Yoano 3:16.

Ne dijina kadi kibalwa 666 ditelele Leza nadyo mo monka, difwaninwe kwelekeja kyokya kyamwene bu yo ngikadilo iyukanya kinyema. O mwanda pa kusaka kwivwanija ino ngikadilo, tufwaninwe kujingulula bidi kinyema kine ne kuyuka mingilo yakyo.

Kinyema Kibasokolwa

Mukanda wa Danyele uleta kitōkeji kivule pa buluji bwa banyema ba kyelekejo. Shapita wa 7 uselele nsekununi ya “banyema baná bakatakata”—ntambo, kimungu, ngé, ne nyema utenteja wa meno a kilonda. (Danyele 7:2-7) Danyele witulombola amba bano banyema belekeja “balopwe” nansha malopwe a politike, ādi abikala ne kwipyana pa imbikalo mikatampe.—Danyele 7:17, 23.

Dibuku dimo (The Interpreter’s Dictionary of the Bible) disambila pa mwanda utala kinyema kya mu Kusokwelwa 13:1, 2, amba “i kyungwije akyo kimo tuyukeno tonso twa banyema baná ba mu kimonwa kya Danyele . . . O mwanda, kino kinyema kibajinji [kya mu Kusokwelwa] kyelekeja bibumbo bya imbikalo ya politike byonso pamo bilwa na Leza mu ino ntanda.” Kuno kunena i kwitabijibwe na Kusokwelwa 13:7, wisambila pa kinyema’mba: “Wapelwe lupusa lwa bisaka byonso, ne ku bantu bonso, ne ku ndimi, ne ku mizo.” *

Mwanda waka Bible welekeja malopwe a bantu na banyema? I pa mwanda’tu wa buluji bubidi. Buluji bubajinji, malopwe i mongwije nsekununi ya kumwanga mashi bya bunyema mu  bula bwa tutwa na tutwa twa myaka. Ba Will ne Ariel Durant, balembi ba mānga banena’mba: “Divita i kimo kya mu bintu kebibulwangapo mu mānga, kadi kedityepelepo nansha byokwiile kushidimuka ne demokrasi.” Bine, ‘muntu wabikala muntu na kumusanshija’! (Musapudi 8:9) Buluji bwa bubidi i mwanda “mukishi’wa [Satana] . . . wamupele bukomo bwandi, ne kipona kyandi, ne lupusa lukatakata.” (Kusokwelwa 12:9; 13:2) Pa kino, malopwe a bantu i malupuke kwa Dyabola, o mwanda adi na mushipiditu wa bunyema, enka pamo bwa mukishi.—Yoano 8:44; Efisesa 6:12.

Inoko kino kekishintululapo amba mulopwe ne mulopwe yense uludikwanga mpala na mpala na Satana. Na bubine, mu buluji kampanda imbikalo ya bantu ingilanga bu “wa mīngilo ya Leza,” mu kushikatyija bantu senene, shi bitupu longa kudi tuvutakanya ketuneneka. Kadi bendeji bamo bakwatakanyanga byepelo bya kyalwilo bya bantu, kubadila’mo ne kyepelo kya kutōta mutōtelo wa bine—kintu kekisangelapo Satana nansha dimo. (Loma 13:3, 4; Ezela 7:11-27; Bilongwa 13:7) Nansha namino, pa mwanda wa lupusa lwa Dyabola, i kutupu muntu nansha kitango kya bantu kikaleta ndoe ne mutyima-ntenke bya endaenda. *—Yoano 12:31.

“Kubalwa kwa Muntu”

Kinangu kya busatu kya kuyuka’po buluji bwa 666 i kuyuka kyokitelelwa bu “kubalwa kwa muntu,” nansha na munenena Myanda Miyampe ku Bonso amba i “numelo ya muntu.” Uno muneneno keufunkilapo pa muntu umo kete, mwanda Satana—ke muntu ungipo—ye udi na lupusa pa kinyema. (Luka 4:5, 6; 1 Yoano 5:19; Kusokwelwa 13:2, 18) Pa kino, kwikala kwikele kinyema na “numelo ya muntu,” nansha kiyukeno, kuleta mulangwe wa kitango kya bantu, ke kya kipangwa kya ku mushipiditupo nansha demona, ne kadi amba kidi na ngikadilo ya bumuntu. Le i ngikadilo’ka? Bible ulondolola amba: “Bantu abo bonso i bapye-mambo, bakadikile pa ntumbo ya Leza.” (Loma 3:23) O mwanda “numelo ya muntu” idi na kinyema ilombola amba imbikalo idi na ngikadilo ya bupya-mambo bwa muntu, kiyukeno kya bubi ne kubulwa kubwaninina.

Mānga ibingija kino kintu. “Kushidimuka konso kwikele’ko i kufike’nka ku kupomoka,” mo mwānene wādi Mulembi wa États-Unis Henry Kissinger. “Mānga i lufumo lwa bukomo bwa kukankalwa kwa bantu, ne lwa kwabilaabila bintu kebimweka . . . O mwanda, pamo bwa mulembi wa mānga, muntu ufwaninwe kwitabija amba binkumbulu kebibwanikapo kwepukwa.” Kunena na bubine kwa Kissinger kukūkila bubinebine bwa pa kitako bwa mu Bible bunena’mba: “Dishinda dya muntu kedidipo kwadi aye mwine, ehe; kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.”—Yelemia 10:23.

 Pano byotwayuka kinyema ne kunañuna mwikimwena Leza, tubwanya nanshi kubandaula kipindi kya mfulo kya lushintyi lwetu—kibalwa isamba ne mwanda waka i kilembwe mu ndingo isatu—ko kunena’mba 6 kubweja’ko 60 kubweja’ko 600.

Isamba Mipitulukwe Disatu—Mwanda Waka?

Mu Bisonekwa, bibalwa bimo bidi na nshintulwilo ya kyelekejo. Kimfwa, kibalwa isamba-ibidi divule kingidijibwanga mwanda wa kwelekeja bintu bikunkane, bibwaninine ku meso Leza. Tulete kimfwa, yenga wa bupangi bwa Leza udi na ‘mafuku’ asamba-abidi, nansha byaba bilampe, byāikele Leza kuvuija mu muswelo mukunkane mingilo yandi ya bupangi itala pano panshi. (Ngalwilo 1:3–2:3) “Myanda” ya Leza idi pamo bwa ndalama “misungululwe pasamba-pabidi,” ko kunena’mba mitōkejibwe mu muswelo mubwaninine. (Mitōto 12:6; Nkindi 30:5, 6) Nemani wa makopo nandi wānenwe koya misunsa isamba-ibidi mu Munonga wa Yodano, ebiya ne kukoma akome ke mukunkane.—2 Balopwe 5:10, 14.

Isamba i isamba-ibidi mutalulwe kamo. Mwene kino i kyelekejo kifwaninwe kwelekeja kintu kyakubulwa kubwaninina, kya kakoba ku meso a Leza? Bine i akyo! (1 Bilongwa 20:6, 7) Ne kadi, kupituluka isamba disatu dituntulu, amba 666, i kutyityija na bukomo kuno kubulwa kubwaninina. Uno o mumweno moloke ubingija amba 666 i “numelo ya muntu,” monka motwapwila kala kwikibandawila. Shi ke pano, nsekununi ya kinyema, “numelo ya muntu” yakyo, ne kibalwa 666 akyo kine byonso bifula ku mulangwe umo wambulwa kwitupa—kutupatupa ne kukankalwa kwa malwa ku meso a Yehova.

Kukomenwa kwa kinyema kulombwelwe kwituvuluja byobya byānenwe Beleshazale Mulopwe wa Babiloni wa kala. Yehova wānene uno mulopwe kupityila kudi Danyele amba: “Ubatompekejibwa mu kitompekejo, ino ubatanwa wampikwa kufikilapo mu bulēmi.” Bufuku bonka’bwa Beleshazale wāipaibwa, ne Umbikalo mukomokomo wa Babiloni wāpona. (Danyele 5:27, 30) Ne butyibi bwa Leza pa kinyema kya politike nabo mo monka, busa kwikiponena pamo ne boba badi na kiyukeno kyakyo ne bekikwatakanya bene. Mu uno muswelo, Leza ukafundula, ke enkapo ngikadilo imo ya politike kete, ino i buludiki bwa muntu bonso ne katye kene. (Danyele 2:44; Kusokwelwa 19:19, 20) O mwanda i kya kamweno twepuke kutambula kiyukeno kileta lufu kya kino kinyema!

Kiyukeno Kibayukibwa

Pa kupwa’tu kusokola kibalwa 666, Kusokwelwa utela balondi 144 000 ba Yesu Kidishitu, Kana ka Mukōko, badi na dijina dyandi ne dya Yehova Shandi, masonekwe pa mapala abo. Ano majina ayukanya boba baselele’o amba i bantu ba Yehova ne ba wandi Mwana, mwanda basapulanga bukamoni bwabo na nsangaji. Mo  monka ne boba badi na kiyukeno kya kinyema, nabo beyukanyanga bu bapika ba kinyema. O mwanda kiyukeno, kikale ku kuboko kwa lundyo nansha pa mpala, mu muneneno wa kyelekejo, i kiyukeno kibayukanya bu bantu bakwatakanya ngikadilo ya politike ya ntanda idi pamo bwa kinyema pamo’nka bwa abo beitōta. Boba badi na kino kiyukeno bapanga “Kesala” bintu bifwaninwe kupa Leza kete. (Luka 20:25; Kusokwelwa 13:4, 8; 14:1) Namani? I na kupa kobapa malopwe a politike bulēme bwa butōtyi, pamo ne byelekejo byao ne bushidika bwao, amba lo lukulupilo ne lupandilo lwabo. Butōtyi bo-bonso bobatōta Leza wa bine i bwa ku kanwa bitupu.

Ino Bible aye witusoñanya’mba: “Kemukakulupilapo bāna ba balopwe, nansha mwana muntu wampikwa bukwashi. Muya wandi wenda, walukila ku biloba byandi, mu dyodya difuku dimo dyonka mifwatakanyo yandi ībaoneka.” (Mitōto 146:3, 4) Boba balonda ano madingi kebatyumunwangapo mityima shi imbikalo ibatunya kufikidija milao yayo nansha shi bendeji belelwa kityi abajimija bitenta byabo.—Nkindi 1:33.

Shako kino kekishintululapo amba bene Kidishitu ba bine bashikatanga kulonga kintu mpika abo bantu koku babinza. Abo i bepāne mu kusapula umbikalo umo ukapwija makambakano a muzo wa muntu—Bulopwe bwa Leza bobemanine.—Mateo 24:14.

Bulopwe bwa Leza—Lukulupilo Lumo Kete ku Bantu

Yesu paādi pano panshi, wāimanine pa kusapula Bulopwe bwa Leza. (Luka 4:43) Mu lulombelo lwandi lwa kimfwa, lutelwa ne bu lulombelo lwa Tata Wetu, wāfundije balondi bandi kulomba buno Bulopwe bwiye ne kiswa-mutyima kya Leza kilongeke pano panshi. (Mateo 6:9, 10) Buno Bulopwe i umbikalo ukaludika ntanda yonsololo, ne mwipata mwao i mūlu, ke mu mwipatapo kampanda pano panshi. O mwanda Yesu wādi wibutela bu “bulopwe bwa mūlu.”—Mateo 11:12.

Le kudi kadi Mulopwe ufwaninwe kubikala buno Bulopwe upityile Yesu Kidishitu wāfwidile boba bakekala babikalwa bandi? (Isaya 9:6, 7; Yoano 3:16) Panopano ponka uno Muludiki mubwaninine, muntu wa ku mushipiditu udi na bukomo, usa kwela kinyema, balopwe bakyo, ne bibumbo byakyo byonso “mu dijiba bya mudilo utema ne bibidikityi,” kyelekejo kya bonakani bwa lonso. Ino ke mfulo ya byonsopo. Yesu usa kufundula ne Satana mwine, kintu kekibwanyapo kulonga muntu nansha umo.—Kusokwelwa 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10.

Bulopwe bwa Leza bukaleta ndoe ku babikalwa babo bonso ba kikōkeji. (Mitōto 37:11, 29; 46:8, 9) Ne tusua, busanshi, ne lufu kebikekala’kopo dikwabo. Bine, kino i kyepelo kya ntumbo kitengele boba bapela kiyukeno kya kinyema!—Kusokwelwa 21:3, 4.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 5]

Binangu bya Kuyukila’po Buluji bwa 666

1. Majina a mu Bible divule alombolanga ngikadilo ya benē’o nansha ya mu būmi bwabo, kimfwa dijina Abalahama, Yesu, ne majina makwabo. Ne dijina kadi kibalwa dya kinyema nadyo monka, dyelekeja ngikadilo yakyo.

2. Mu mukanda wa Danyele wa mu Bible, banyema pala pala belekeja kwilondakana kwa malopwe, nansha imbikalo ya bantu. Ne kinyema kya bipindi bivule kidi mu Kusokwelwa 13:1, 2 nakyo kyelekeja ngikadilo ya politike ya ntanda, ipebwa lupusa ne kuludikwa na Satana.

3. Kwikala kwikele kinyema na “kubalwa kwa muntu” nansha na “numelo ya muntu” kulombola amba i kitango kya bantu ke kya bademonapo. O mwanda kidi na kutupatupa kwa bumuntu kutambile ku bubi ne ku kubulwa kubwaninina.

4. Ku meso a Leza, kibalwa isamba kilombola kubulwa kubwaninina mwanda i kitunye kufika pa isamba-ibidi ifunkila mu Bible pa kintu kikunkane nansha kibwaninine. Kiyukeno 666 kipitulukilwe disatu dituntulu kityityija kuno kukankalwa.

[Kifwatulo pa paje 6]

Bulopwe bwa bantu i bukomenwe komenwē, o mwanda i bwelekejibwe na kibalwa 666

[Kutambile Kifwatulo]

Mwana mufwe nzala: UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING

[Kifwatulo pa paje 7]

Yesu Kidishitu ukaleta buludiki bubwaninine pa ntanda