“Sang mga Adlaw ni Herodes nga Hari”

GUSTO patyon sang hari sang Judea nga si Herodes nga Daku ang bata nga si Jesus, amo nga ginpapatay niya ang tanan nga bata nga lalaki sa Betlehem. Ginrekord sa kasaysayan ang madamo nga hitabo “sang mga adlaw ni Herodes nga hari.” Makabulig ini sa aton nga mahangpan ang kabuhi kag mga hilikuton ni Jesus sang ari sia sa duta.—Mateo 2:1-16.

Ngaa luyag ni Herodes nga patyon si Jesus? Kag ngaa sang ginbun-ag si Jesus may hari ang mga Judiyo, pero sang napatay sia ang nagadumala sa ila amo na ang Romano nga si Poncio Pilato? Para maintiendihan gid naton ang papel ni Herodes sa kasaysayan kag kon ngaa importante sia sa mga bumalasa sang Biblia, balikan naton ang mga hitabo mga pila ka dekada antes pa matawo si Jesus.

Pag-agaway sa Trono

Sang tungatunga sang ikaduha nga siglo B.C.E., gingamhan sang Sirianhon nga mga Seleucid ang Judea, isa ini sa apat ka dinastiya nga naporma sang nabungkag ang emperyo ni Alejandro nga Daku. Pero sang mga 168 B.C.E., ginpasimba sang Seleucid nga hari ang mga tawo kay Zeus sa baylo nga kay Jehova sa ila templo sa Jerusalem. Gani, nag-alsa ang mga Judiyo sa pagpanguna sang mga Macabeo. Kag sang 142-63 B.C.E., naggahom ang mga Macabeo ukon mga Hasmonean sa Judea.

Nag-inaway sibil sang 66 B.C.E. kay nag-agaway sa trono ang duha ka Hasmonean nga prinsipe nga sanday Hyrcanus II kag ang iya utod nga si Aristobulus. Gani nangayo sila sing bulig sa isa ka Romanong heneral nga si Pompey, nga sadto ara sa Siria. Ginkabig ini ni Pompey nga kahigayunan para makapasilabot.

Sa sini nga tion, nagapanakop ang mga Romano pakadto sa sidlangan, kag kontrolado na nila ang kalabanan nga bahin sang Asia Minor. Pero nagginamo sa Siria bangod sunodsunod nga nagpabaya ang ila manuggahom. Gani, para mabalik ang kalinong sa Sidlangan, nagpasilabot si Pompey kag gingamhan ang Siria.

Para matapos ang inaway, ginsuportahan ni Pompey si Hyrcanus. Gani sang 63 B.C.E., ginsalakay sang mga Romano ang  Jerusalem kag ginbutang sa trono si Hyrcanus. Nangin manuggahom sia sa bulig sang mga Romano. Gani, kinahanglan niya nga sundon ang mga ginadikta sang Roma para makapabilin sia sa trono. Puede sia maghimo sing mga kasuguan sa sulod lang sang iya teritoryo, pero kinahanglan niya nga sundon ang mga pagsulundan sang Roma kon nagapakig-angot sia sa iban nga pungsod.

Ang Paggahom ni Herodes

Si Hyrcanus mapigaw nga manuggahom. Pero, ginsuportahan sia sang amay ni Herodes nga Daku nga si Antipater. Si Antipater, nga isa ka Idumean, ang sa likod sang mga desisyon ni Hyrcanus. Wala niya ginpabay-an nga kontrolon sang pila ka grupo sang mga rebelde ang Judea, kag ginbuligan niya si Julio Cesar nga sakupon ang Egipto. Gani, gintangdo sia nga procurator sang mga Romano, kag direkta sia nga makapakig-angot sa ila. Ginhimo man ni Antipater ang iya duha ka bata nga sanday Phasael kag Herodes nga mga gobernador sa Jerusalem kag Galilea.

Gintudluan ni Antipater ang iya mga bata nga ang ila kadalag-an nasandig gid lang sa Roma. Wala gid ini ginkalimtan ni Herodes kay sa bug-os niya nga paggahom, bisan pa ginapahamut-an niya ang mga Judiyo, ginasunod gid niya ang luyag sang mga Romano. Nagmadinalag-on sia bangod maayo sia nga organisador kag heneral. Sang 25 anyos si Herodes, gintangdo sia nga gobernador. Nanamian sa iya ang mga Judiyo kag Romano bangod gindula niya ang grupo sang mga bandido sa ila lugar.

Sang 43 B.C.E., ginhiluan si Antipater sang iya mga kaaway, gani si Herodes amo ang nangin pinakagamhanan nga tawo sa Judea. Pero, ang mga manggaranon nga Judiyo nga iya mga kaaway, nag-akusar sa iya nga nangagaw sang trono kag ginsugyot nila ang Roma nga pahalinon sia. Pero wala ini nagmadinalag-on. Daku ang respeto sang Roma kay Antipater, gani ginsaligan man nila ang iya bata.

Nangin Hari sang Judea

Madamo ang naakig sa pagpasilabot ni Pompey sa ginamo sang mga Hasmonean, mga 20 na ka tuig ang nagligad. Pila ka beses nga gintinguhaan sang grupo ni Aristobulus nga agawon ang trono. Nagmadinalag-on sila sang 40 B.C.E. kay ginbuligan sila sang kaaway sang Roma nga mga Parthian. Nagginamo sa Roma bangod sa inaway sibil, gani ginsalakay nila ang Siria, ginpahalin si Hyrcanus, kag ginpapungko sa trono ang isa ka Hasmonean nga kontra sa Roma.

Nalagyo si Herodes pakadto sa Roma kag gin-abiabi sia sang mga Romano. Gusto nila pahalinon ang mga Parthian kag ibutang sa trono ang manuggahom nga luyag nila para makontrol liwat ang Judea. Kinahanglan nila ang masaligan nga kaalyado, kag si Herodes ang nagakabagay gid sa sini. Gani, ginpapungko sang Senado sang Roma si Herodes subong hari sang Judea. Ginpangunahan ni Herodes ang isa ka prosesyon halin sa Senado pakadto sa templo ni Jupiter kag naghalad sa pagano nga mga dios, bisan pa batok sa buot niya. Nagkompromiso sia para makapabilin sa iya trono.

Sa bulig sang Romano nga mga soldado, napierde ni Herodes ang iya mga kaaway sa Judea kag nabawi ang trono. Ginbalusan gid niya ang iya mga kaaway. Ginpamatay niya ang mga Hasmonean, ang manggaranon nga mga Judiyo nga nagsuporta sa ila, kag ang bisan sin-o nga nagpamatok sa paggahom sang Roma.

Ginpabakod ni Herodes ang Iya Gahom

Sang 31 B.C.E., napierde ni Octavius si Mark Antony sa Actium amo nga ginkilala sia nga pinakagamhanan nga manuggahom sa Roma. Bangod nahadlok si Herodes nga suspetsahan sia nga magtraidor kay madugay na niya nga amigo si Mark Antony, ginpasalig dayon ni Herodes si Octavius sang iya suporta. Gani, ginsuportahan man ni Octavius ang iya paggahom sa Judea kag ginpalapad ang iya teritoryo.

Sang masunod nga tinuig, ginpabakod, kag ginpatin-ad ni Herodes ang Jerusalem kag ginhimo ini nga sentro sang Griego nga kultura. Nagpatindog man sia dayon sang mga palasyo,  pantalan sa siudad sang Cesarea, kag dalagku nga mga tinukod para sa templo sang Jerusalem. Tanan ini nahimo bangod sa impluwensia kag suporta sang Roma.

Kontrolado gid ni Herodes ang Judea amo nga sia ang nagatangdo kon sin-o ang himuon niya nga mataas nga saserdote.

Pagpatay Bangod sa Kaimon

Magamo ang personal nga kabuhi ni Herodes. Ang kalabanan sa iya napulo ka asawa gusto gid nga ang isa sa ila mga bata nga lalaki amo ang mabulos sa trono. Nangin suspetsuso kag mapintas si Herodes bangod sa nagalapta nga mga kutsokutso. Sa sobra nga kaimon, ginpapatay niya ang iya pinakapalangga nga asawa nga si Mariamne, kag sang ulihi, ginpabitay niya ang ila duha ka bata nga lalaki bangod sa mga uluistorya nga gusto nila sia ipapatay. Ang ginsulat ni Mateo parte sa pagpamatay sa mga bata husto gid kay kilala si Herodes nga mapintas kag ginapapatay niya ang bisan sin-o nga mag-agaw sa iya trono.

Ang iban nagsiling nga nahibaluan ni Herodes nga wala nanamian sa iya ang mga tawo. Gani gusto niya nga kon mapatay sia, dapat magkasubo ang bilog nga pungsod sa baylo nga mangalipay. Para mahimo ini, ginpadakop niya ang prominente nga mga Judiyo kag ginsugo nga kon mapatay sia, pamatyon man sila. Pero wala man ini matuman.

Ang Ginpapanubli ni Herodes nga Daku

Sang mapatay si Herodes, gintangdo sang Roma ang iya bata nga si Arquelao nga magbulos sa iya amay subong hari sang Judea. Ang iya duha pa ka bata gintangdo man nga mangin prinsipe ukon manuggahom, si Antipas sa Galilea kag Perea, kag si Felipe naman sa Iturea kag Traconite. Wala nanamian kay Arquelao ang iya mga sakop kag ang mga nagtangdo sa iya. Indi maayo ang iya pagdumala sa sulod sang napulo ka tuig. Gani, ginpahalin sia sang mga Romano kag ginpapungko ang ila gobernador, nga ginsundan sang ulihi ni Poncio Pilato. Si Antipas naman, nga gintawag ni Lucas nga Herodes kag si Felipe padayon nga naggahom sa ila mga teritoryo. Amo ini ang kahimtangan sa pulitika sang magsugod ang ministeryo ni Jesus.—Lucas 3:1.

Si Herodes nga Daku tuso nga pulitiko kag wala sing kaluoy nga manugpatay sing tawo. Ayhan ang iya pinakamalain nga nahimo amo ang pagsugo nga patyon ang bata nga si Jesus. Ang pagbinagbinag sa papel ni Herodes sa kasaysayan makabulig sa mga bumalasa sang Biblia nga mahangpan ang importante nga mga hitabo sang panahon nga ginsulat ang Hebreo nga Kasulatan kag ang mga Ebanghelyo. Ginapaathag man sini kon ngaa nangin manuggahom sang mga Judiyo ang mga Romano, kag kon ano ang kahimtangan sa pulitika sang ari si Jesus sa duta.

[Mapa sa pahina 15]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon.)

Ang Palestina kag ang iban pa nga lugar sang panahon ni Herodes

Si Herodes isa sa mga naggahom sa Judea, sa sulod sang duha ka siglo antes sang ministeryo ni Jesus

SIRIA

ITUREA

GALILEA

TRACONITE

Dagat sang Galilea

Suba Jordan

Cesarea

SAMARIA

PEREA

Jerusalem

Betlehem

JUDEA

Dagat Asin

IDUMEA

[Mga Retrato sa pahina 13]

Si Herodes isa sa mga naggahom sa Judea, sa sulod sang duha ka siglo antes sang ministeryo ni Jesus