Ain Jalut—Importante nga Hitabo sa Kasaysayan

ANG maisog nga mga soldado halin sa Mongolia nagpanalakay sa tanan nga siudad nga ila maagyan nga indi magsurender. Sang Pebrero 1258, ginsalakay nila ang Baghdad kag nasulod nila ang pader sini. Nagpamatay sila kag nagpang-agaw sa sulod sang isa ka semana. Hinadlukan gid ang tanan nga Muslim sa mga Mongol. *

Sang Enero 1260, samtang nagapakatundan ang mga Mongol, ginsalakay nila ang Aleppo, Siria. Ginhimo man nila diri ang ginhimo nila sa Baghdad. Pagka-Marso, nagsurender ang taga-Damasco sa mga Mongol. Wala magdugay, napierde man sang mga Mongol ang siudad sa Palestina nga Nablus (malapit sa dumaan nga Siquem) kag Gaza.

Ginapasurender sang heneral sang mga Mongol nga si Hülegü si Sultan al-Muzaffar Sayf al-Din Qutuz, ang Muslim nga manuggahom sang Egipto. Ginpahog sila ni Hülegü nga kon indi sila magsurender, pamatyon sila tanan. Mas madamo ang soldado ni Hülegü sangsa mga soldado sang Egipto nga mga 20,000 lang. Sa 15 ka soldado ni Hülegü, isa lang ang iya sang Egipto. “Daw maubos na ang mga Muslim,” siling ni Propesor Nazeer Ahmed, isa ka historian sang Islam. Ano ang ginhimo ni Sultan Qutuz?

Si Qutuz kag ang mga Mamluk

Si Qutuz isa ka Mamluk, nga ulipon halin sa Turkey. Ang mga Mamluk nagaalagad subong soldado nga mga ulipon para sa mga sultan sang Ayyubid sa Cairo, Egipto. Pero sang 1250, nagrebelde  ining mga ulipon kag napierde nila ang ila mga agalon kag nangin manuggahom sa Egipto. Gin-agaw ni Qutuz, nga isa anay ka soldado nga ulipon, ang paggahom kag nangin sultan sang 1259. Maayo sia makig-away kag wala gid sia nagasurender. Pero, daw wala sing tsansa nga madaug niya ang mga Mongol. Apang ang sunodsunod nga mga hitabo magapabag-o sa kasaysayan.

Nabalitaan ni Hülegü nga napatay ang lider sang mga Mongol nga si Möngke didto sa Mongolia. Bangod ginapaabot niya nga mag-inagaway sing gahom sa Mongolia, nagpauli sia upod sa madamo niya nga mga soldado. Nagbilin lang sia sing mga 10,000 asta 20,000 kay abi niya bastante na ini para pierdihon ang Egipto. Nakita karon ni Qutuz nga pabor na sa iya ang kahimtangan. Kon gusto niya mapierde ang mga nagasalakay, amo na ini ang iya tsansa.

Pero, may kaaway pa ang mga Muslim magluwas sa mga Mongol. Amo ini ang mga krusado nga nagkadto sa Palestina para kuhaon ang “Balaan nga Duta” para sa nagapangangkon nga mga Cristiano. Nagpangayo sing permiso si Qutuz nga maagi sila kag magbakal sing mga kagamitan para sa inaway sa Palestina batok sa mga Mongol. Nagpasugot ang mga krusado, kay si Qutuz na lang ang ila paglaum para madula ang mga Mongol sa ila lugar. Mas nakulbaan sila sa mga Mongol sangsa mga Muslim.

Gani, handa na ang tanan para sa inaway sang mga Mamluk kag mga Mongol.

Ang Ain Jalut sa Palestina

Ang mga soldado sang Mamluk kag Mongol nag-inaway sang Septiembre 1260 sa Ain Jalut sa Kapatagan sang Esdraelon. Ginapatihan nga makita ang Ain Jalut malapit sa dumaan nga siudad sang Megido. *

 Ang historian nga si Rashid al-Din nagsiling nga nagplano ang mga Mamluk nga ambuson ang mga Mongol sa Megido. Ginpapanago ni Qutuz ang kalabanan sang iya mga kabalyero sa mga banglid sa palibot sang kapatagan kag nagmando sa iya gamay nga puersa nga salakayon ang mga Mongol para atakehon sila. Abi sang mga Mongol kon amo na ini ang tanan nga soldado sang mga Mamluk, gani nag-atake sila. Gilayon nga naghulag si Qutuz. Ginmanduan niya ang nagapanago nga mga soldado sa pagsalakay sa mga Mongol. Gani, napierde nila ang mga Mongol.

Amo ini ang una nga pagkapierde sang mga Mongol sugod sang ila pagpanakop pa-katundan sang nagligad nga 43 ka tuig. Bisan pa diutay lang ang mga soldado nga nag-ilinaway, ang inaway sa Ain Jalut ginakabig nga isa sa pinakaimportante nga inaway sa kasaysayan. Naluwas ang mga Muslim, nadula ang pagpati nga indi mapierde ang mga Mongol, kag nabawi sang soldado nga mga Mamluk ang ila nga mga teritoryo.

Ang Ain Jalut Pagkatapos sang Inaway

Pirme nagabalik ang mga Mongol sa Siria kag Palestina, pero wala na nahadlok sa ila ang mga Egiptohanon. Ang mga kaliwat ni Hülegü nag-istar sa Persia, nakumbertir sa Islam, kag sang ulihi nagsunod sa kultura sang mga Muslim. Ang ila teritoryo gintawag nga Persian ilkhanate, buot silingon, “manubo nga mga khan.”

Wala magdugay ang kadalag-an ni Qutuz. Ginpatay sia sang iya mga karibal sa paggahom. Isa sa ila amo si Baybars I, ang una nga sultan sa nahiusa nga ginharian sang Egipto kag Siria. Madamo ang nagapati nga sia ang nagtukod sang rehimen nga Mamluk. Nangin maayo kag hamungaya ang iya paggahom. Naglawig ini nga rehimen sing mga 250 ka tuig, asta sang 1517.

Sa sulod sang mga 250 ka tuig, gintabog sang mga Mamluk ang mga krusado halin sa Balaan nga Duta. Ginpalig-on nila ang pagnegosyo kag ginsuportahan ang art. Nagpatindog man sila sing mga ospital, moske, kag mga eskwelahan. Sa idalom sang ila paggahom, ang Egipto nangin sentro sang mga Muslim.

Ang inaway sa Ain Jalut may epekto indi lang sa Middle East, kundi sa pag-uswag man sang sibilisasyon sa Europa. “Kon nasakop sang mga Mongol ang Egipto, sa pagbalik ni Hülegü, mahimo nga nakaabot sila sa Aminhan sang Aprika kag nakatabok sa Straits of Gibraltar,” siling sang magasin nga Saudi Aramco World. Sadto nga tion nakalab-ot na ang mga Mongol sa Poland, gani makibon kuntani nila ang bilog nga Europa.

“Kon amo sini ang kahimtangan, natabo ayhan ang Renaissance sa Europa?” pamangkot sang magasin. “Mahimo nga indi amo sini ang kahimtangan sang kalibutan subong.”

[Mga Nota]

[Mapa sa pahina 12]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Damasco

SIRIA

Mt. Tabor

Kapatagan sang Esdraelon

Ain Jalut (malapit sa Megido)

Nablus (Sequim)

Jerusalem

Gaza

EGIPTO

[Retrato sa pahina 12]

Dumaan nga siudad sang Megido

[Retrato sa pahina 13]

Ang mga soldado sang Mamluk kag Mongol nag-inaway sang Septiembre 1260 sa Ain Jalut sa Kapatagan sang Esdraelon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Retrato sa pahina 14]

Ang kagulub-an sang dumaan nga siudad sang Sequim, makita sa likod ang bahin sang siudad sang Nablus subong