Jehovah—Omẹ lọ He Sinyẹn to Huhlọn Mẹ
Jehovah—Omẹ lọ He Sinyẹn to Huhlọn Mẹ
“Gbọn kiklo huhlọn etọn tọn dali, na ewọ sinyẹn to huhlọn mẹ; depope ma pò.”—ISAIA 40:26.
1, 2. (a) Asisa huhlọn yinukundomọ tọn tẹ go wẹ mímẹpo ganjẹ? (b) Basi zẹẹmẹ nuhewutu Jehovah yin Asisa huhlọn lẹpo mlẹnmlẹn tọn.
HUHLỌN yin nude he susu mítọn nọ yí nukun pẹvi do pọ́n. Di apajlẹ, na vlavo tọn wẹ mí nọ lẹnnupọndo huhlọn lẹtliki tọn he nọ na hinhọ́n po yozò po mí ji kavi do nuyizan lẹtliki tọn depope he mí sọgan tindo yiyizan etọn po awubibọ po ji. Miyọ́n zizeyì to ajijimẹ kẹdẹ wẹ nọ hẹn mí yọnẹn dọ matin huhlọn lẹtliki tọn, todaho gbẹtọ tọn lẹ na dibla doalọtena nuwiwa. Suhugan miyọ́n lẹtliki tọn he go mí ganjẹ nọ wá to aliho he mayin tlọlọ tọn mẹ sọn asisa huhlọn dejidego hugan aigba tọn mẹ—yèdọ owhè. a To nuhe ma pe nukunwhiwhe dopo lẹpo mẹ nuyizan he nọ de yozò owhè tọn tọ́n ehe nọ yí tọ́nu livi atọ́n nuhe nọ hẹn owhè nado to miyọ́n ji tọn zan, bo nọ to huhlọn ogbẹ̀-hẹndote tọn kọ̀n do aigba lọ ji.
2 Fie wẹ huhlọn owhè tọn ehe lẹpo nọ wá sọn? Mẹnu wẹ wleawuna owhè ehe? Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ wàmọ. To alọdindlẹndo ewọ mẹ, Psalm 74:16 dọmọ: “Hiẹ wleawu hinhọ́n po owhè po tọn.” Mọwẹ, Jehovah wẹ yin Asisa huhlọn lẹpo mlẹnmlẹn tọn, kẹdẹdile ewọ yin Asisa ogbẹ̀ lẹpo tọn do. (Psalm 36:9) Mí ma dona yí nukun pẹvi do pọ́n huhlọn etọn pọ́n gbede gba. Gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ, Jehovah flin mí nado pọ́n aga hlan awhànpa olọn mẹ tọn lẹ, taidi owhè po sunwhlẹvu lẹ po, bo lẹnayihamẹpọn do lehe yé wá aimẹ do ji. “Ze nukun mìtọn daga, bo pọ́n, mẹnu wẹ dá onú helẹ, bosọ hẹn awhàn sọhasọha yetọn jẹgbonu: e nọ ylọ oyín yetọn dopodopo gbọn kiklo huhlọn etọn tọn dali, na ewọ sinyẹn to huhlọn mẹ; depope ma pò.”—Isaia 40:26; Jẹlemia 32:17.
3. Nawẹ mí nọ mọaleyi sọn dohia huhlọn Jehovah tọn lẹ mẹ gbọn?
3 To whenuena e yindọ Jehovah sinyẹn to huhlọn mẹ, mí sọgan deji dọ owhè na to hinhọ́n po yozò po he ji ogbẹ̀ mítọn lẹ sinai do na mí zọnmii tẹgbẹ̀. Ṣigba, mí nọ ganjẹ huhlọn Jiwheyẹwhe tọn go na nuhe hugan nuhudo dodonu agbasa tọn mítọn lẹ. Ofligọ mítọn sọn ylando po okú po si, todido mítọn na sọgodo, po jidide mítọn to Jehovah mẹ po yin kinkọndopọ pẹkipẹki hẹ huhlọn yiyizan etọn. (Psalm 28:6-9; Isaia 50:2) Biblu gọfla po apajlẹ lẹ po he dekunnuna huhlọn Jehovah tọn nado dá bo fligọ, nado whlẹn omẹ etọn lẹ gán bo và kẹntọ etọn lẹ sudo.
Huhlọn Jiwheyẹwhe Tọn Yin Didohia to Nudida Mẹ
4. (a) Nawẹ Davidi yin nuyiwadeji gbọn pinpọ́n agahomẹ zánmẹ tọn hlan dali do? (b) Etẹwẹ awhànpa olọn mẹ tọn lẹ dohia gando huhlọn sọn olọn mẹ wá go?
4 Apọsteli Paulu basi zẹẹmẹ dọ ‘huhlọn madopodo Mẹdatọ mítọn tọn sọgan yin mimọ hezeheze to nuhe e ko basi lẹ mẹ.’ (Lomunu lẹ 1:20) Owhe kanweko susu lẹ jẹnukọn, psalm-kàntọ Davidi he dona ko nọ pọ́n agahomẹ hlan to zánmẹ gbọzangbọzan taidi lẹngbọhọtọ de, mọ kiklo-yinyin wẹkẹ lọ po huhlọn Basitọ etọn tọn po. E wlan dọmọ: “Whenuena yẹn lẹn olọn towe lẹ pọ́n, azọ́n alọviyẹyẹ towe tọn lẹ, osun po sunwhlẹvu lẹ po he hiẹ ko zẹ̀ali dai na; etẹwẹ gbẹtọ, bọ hiẹ do to nuflin jẹ e go? Podọ ovi gbẹtọ tọn, bọ hiẹ do to didla ẹ pọ́n?” (Psalm 8:3, 4) Mahopọnna oyọnẹn he tindo dogbó etọn gando awhànpa olọn mẹ tọn lẹ go, Davidi mọnukunnujẹemẹ dọ emi whè taun to nuyijlẹdonugo-liho hẹ Didatọ wẹkẹ gblagada mítọn tọn. To egbehe sunwhlẹvu-plọntọ lẹ yọ́n nususu dogọ gando kiklo wẹkẹ lọ tọn po huhlọn he nọ hẹn ẹn dote po go. Di apajlẹ, yé dọna mí dọ to nuhe ma pe nukunwhiwhe dopo lẹpo mẹ owhè mítọn nọ de huhlọn he sọzẹn hẹ wuwujẹgbonu mégatonnes livi 100 000 adí miyọnnọ tọn jẹgbonu. b Adà vude poun huhlọn enẹ tọn wẹ nọ wá aigba ji; ṣogan enẹ ko pé nado hẹn ogbẹ̀ lẹpo dote to planẹti mítọn ji. Etomọṣo, owhè mítọn mayin sunwhlẹvu huhlọnnọ hugan he tin to olọn lẹ mẹ gba. Sunwhlẹvu delẹ nọ de huhlọn he owhè nọ detọ́n to azán blebu dopo mẹ jẹgbonu to nuhe ma pe nukunwhiwhe dopo mẹ poun. To whelọnu lo, lẹnnupọndo huhlọn he tin to alọ mẹ na Omẹ lọ he dá awhànpa olọn mẹ tọn mọnkọtọn lẹ ji! Elihu gbọn jlọjẹ dali dawhá dọmọ: “Gbọn Ganhunupo tọn dali, míwlẹ ma sọgan dín in mọ gba; ewọ wẹ yẹyidahonọ to huhlọn mẹ.”—Job 37:23.
5. Kunnudenu hlọnhlọn Jehovah tọn tẹwẹ mí mọ to azọ́n etọn lẹ mẹ?
5 Eyin mí ‘dindona azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ’ dile Davidi wà do, mí na mọ kunnudenu huhlọn etọn tọn to filẹpo—to jẹhọn po agbowhẹn lẹ po mẹ, to hẹviosò po abì po mẹ, to tọ̀sisa huhlọnnọ lẹ po osó dahodaho lẹ po mẹ. (Psalm 111:2; Job 26:12-14) Humọ, dile Jehovah flin Job do, kanlin lẹ nọ dekunnuna hlọnhlọn Etọn. To ehelẹ mẹ wẹ dẹ̀gbo tin te. Jehovah dọna Job dọmọ: “Huhlọn etọn tin to adaja etọn lẹ mẹ . . . Adàjahú etọn lẹ tin di opatin ogànyuu tọn lẹ.” (Job 40:15-18) Huhlọn budonamẹ oyìnsú gbémẹ tọn tọn sọ yin yinyọnẹn ganji to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, podọ Davidi hodẹ̀ dọ emi ni yin whinwhlẹn sọn ‘onù kinnikinni tọn mẹ, podọ sọn azò oyìnsú gbémẹ tọn lẹ tọn si.’—Psalm 22:21; Job 39:9-11.
6. Etẹwẹ oyìnsú nọtena to Owe-wiwe lẹ mẹ, podọ etẹwutu? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)
6 Na hlọnhlọn etọn wutu, oyìnsú yin yiyizan to Biblu mẹ nado nọtena huhlọn Jehovah tọn. c Numimọ apọsteli Johanu tọn heyin ofìn Jehovah tọn tọn basi yẹdenanu nudida gbẹ̀te ẹnẹ tọn, he dopo to yé mẹ tindo nukunmẹ he taidi oyìnsú de tọn. (Osọhia 4:6, 7) E họnwun dọ, huhlọn yin dopo to jẹhẹnu titengbe Jehovah tọn enẹ heyin yẹdena gbọn kelubimi ehelẹ dali mẹ. Devo lẹ wẹ owanyi, nuyọnẹn, po whẹdida dodo po. To whenuena e yindọ huhlọn yin adà titengbe gbẹtọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn mọnkọtọn, nukunnumimọjẹ huhlọn etọn po lehe e nọ yí ì zan do po mẹ hezeheze na dọ̀n mí sẹpọ ewọ pẹkipẹki bo gọalọna mí nado hodo apajlẹ etọn gbọn yíyí huhlọn depope he tin to alọ mítọn mẹ zan ganji dali.—Efesunu lẹ 5:1.
‘Jehovah Awhànpa lẹ Tọn, Omẹ Huhlọnnọ Lọ’
7. Nawẹ mí sọgan deji do dọ dagbe na gbawhàn oylan tọn?
7 To Owe-wiwe lẹ mẹ, Jehovah yin yiylọdọ “Jiwheyẹwhe Ganhunupo,” yèdọ tẹnmẹ yinkọ de he nọ flin mí dọ mí ma dona yí nukun pẹvi do pọ́n huhlọn etọn kavi tindo ayihaawe to nugopipe etọn nado gbawhàn kẹntọ etọn lẹ tọn mẹ pọ́n gbede gba. (Gẹnẹsisi 17:1; Eksọdusi 6:3) Titonu ylankan Satani tọn sọgan taidi nuhe doadọ̀do taun, ṣigba to nukun Jehovah tọn lẹ mẹ “akọta lẹpo taidi kùnkùn osin tọn dopo to osin tọ̀zẹ́n mẹ tọn mẹ, yè sọ hia yé di kọ́gudu vude to nujlẹnu mẹ.” (Isaia 40:15) Na huhlọn sọn olọn mẹ wá mọnkọtọn wutu, ayihaawe depope matin dọ dagbe na gbawhàn oylan tọn gba. To ojlẹ de mẹ he kanyinylan gbayipe te, mí sọgan mọ homẹmiọn yí to yinyọnẹn mẹ dọ ‘Jehovah awhànpa lẹ tọn, Omẹ Huhlọnnọ Islaeli tọn’ na de oylan sẹ̀ kakadoi.—Isaia 1:24; Psalm 37:9, 10.
8. Awhànpa olọn mẹ tọn tẹlẹ wẹ Jehovah nọ degbena, podọ dohia tẹwẹ mí tindo gando huhlọn yetọn go?
8 Hogbe lọ ‘Jehovah awhànpa lẹ tọn,’ he wá aimẹ whla 285 to Biblu mẹ, yin nuflinmẹ devo na huhlọn Jiwheyẹwhe tọn. “Awhànpa” lẹ heyin alọdlẹndo tofi yin bẹplidopọ nudida gbigbọnọ he Jehovah tindo to gbedide etọn glọ lẹ tọn. (Psalm 103:20, 21; 148:2) To ozán dopo gee mẹ, dopo poun to angẹli ehelẹ mẹ hù awhànfuntọ Assilia tọn 185 000 he to budona Jelusalẹm. (2 Ahọlu lẹ 19:35) Eyin mí yọ́n huhlọn awhànpa olọn mẹ tọn Jehovah tọn lẹ, mí ma na yin budona po awubibọ po gbọn nukundiọsọmẹtọ lẹ dali gba. Yẹwhegán Eliṣa ma lẹzun ayimajainọ to whenuena e yin ginglọndo gbọn awhànpa blebu he to dindin in lẹ dali gba na, to ma taidi devi etọn mẹ, ewọ sọgan yí nukun yise tọn do mọ awhànpa daho huhlọnnọ olọn mẹ tọn he to alọgọna ẹn lẹ.—2 Ahọlu lẹ 6:15-17.
9. Taidi Jesu, naegbọn mí dona tindo jidide to hihọ́-basinamẹ sọn olọn mẹ wá mẹ?
9 Mọdopolọ Jesu yọnẹn dogbọn alọgọ angẹli lẹ tọn dali to whenuena e pannukọn gbẹtọgun bẹwlunọ de he sọ́ awhànnú po ohí po gọna aglọpò lẹ to jipa Gẹtsemani tọn mẹ. To didọna Pita nado gọ̀ ohí etọn do otẹn etọn mẹ godo, Jesu dọna ẹn dọ, eyin e lẹzun dandan, Emi sọgan vẹvẹna Otọ́ emitọn na “awhànpa angẹli lẹ tọn wiawe.” (Matiu 26:47, 52, 53) Eyin mí tindo nukunnumọjẹnumẹ mọnkọtọn na awhànpa olọn mẹ tọn he tin to alọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ, mílọsu lẹ na deji mlẹnmlẹn to godonọnamẹ sọn olọn mẹ wá mẹ. Apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Etẹ ka wẹ mí na dọ do onú helẹ go lo? Eyin Jiwheyẹwhe tin na mí, mẹnu wẹ tin agọ̀ do mí go?”—Lomunu lẹ 8:31.
10. Ota mẹnu lẹ tọn mẹ wẹ Jehovah nọ yí huhlọn etọn zan do?
10 To whelọnu lo, mí tindo whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado dotudo hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn go. E nọ saba yí huhlọn etọn zan to aliho dagbe mẹ podọ to kọndopọmẹ hẹ jẹhẹnu etọn devo lẹ—whẹdida dodo, nuyọnẹn, po owanyi po. (Job 37:23; Jẹlemia 10:12) To whenuena omẹ huhlọnnọ lẹ nọ saba gbidikọna wamọnọ po whiwhẹnọ lẹ po na alemọyi ṣejannabi tọn wutu, Jehovah ‘nọ ze wamọnọ tite sọn kọ́gudu mẹ’ bo nọ ‘sù to huhlọn mẹwhlẹngan tọn mẹ.’ (Psalm 113:5-7; Isaia 63:1) Kẹdẹdile Malia, onọ̀ mẹdezewhetọ po whiwhẹnọ Jesu tọn po, ko mọnukunnujẹemẹ do, ‘Omẹ huhlọnnọ lọ’ nọ gbọn ṣejannabi matindo dali yí huhlọn etọn zan do ota mẹhe dibusi i lẹ tọn mẹ, nọ whiwhẹ goyitọ lẹ bo nọ ze whiwhẹnọ lẹ daga.—Luku 1:46-53.
Jehovah De Huhlọn Etọn Hia Devizọnwatọ Etọn Lẹ
11. Dohia huhlọn Jiwheyẹwhe tọn tẹwẹ Islaelivi lẹ yí nukun do mọ to 1513 J.W.M.?
11 To nujijọ voovo lẹ mẹ, Jehovah do huhlọn etọn hia devizọnwatọ etọn lẹ. Dopo to nujijọ mọnkọtọn lẹ mẹ yin to Osó Sinai kọ̀n to 1513 J.W.M. To owhe enẹ mẹ Islaelivi lẹ ko mọ kunnudenu mẹwhinwhàn tọn gando huhlọn Jiwheyẹwhe tọn go. Azọ̀nylankan mẹvasudotọ ao lẹ ko de alọ huhlọnnọ Jehovah tọn po nugomape yẹwhe Egipti tọn lẹ tọn po hia. Whenu vude to enẹgodo, Ohù Vẹẹ didasa po vasudo awhànpa Falo tọn po to azọ́njiawu-liho dekunnu na huhlọn sọn olọn mẹ wá yinukọn dogọ. Osun atọ̀n to godo mẹ, to odò Osó Sinai tọn ji, Jehovah basi oylọ na Islaelivi lẹ nado lẹzun “adọkunnu vivẹ de . . . sọn ṣẹnṣẹn gbẹtọ lẹpo tọn” hlan ewọ. To adà yetọn mẹ, yé dopagbe dọmọ: “Ehe OKLUNỌ ko dọ lẹpo wẹ mí na wà.” (Eksọdusi 19:5, 8) Enẹgodo, Jehovah wleawuna dohia họnwun huhlọn etọn tọn de. Gbọn hẹviosò po abì po mẹ gọna awhágbe lélé ován de tọn mẹ, Osó Sinai tì azọ̀ bo whàn. Gbẹtọ lọ lẹ, he ṣite to aganu, yin budona. Ṣigba Mose dọna yé dọ numimọ ehe dona plọn obu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn yé, obu de he na whàn yé nado setonuna Jiwheyẹwhe huhlọnnọ hugan po nugbonọ dopo gee yetọn po, yèdọ Jehovah.—Eksọdusi 19:16-19; 20:18-20.
12, 13. Ninọmẹ tẹlẹ wẹ hẹn Elija nado họnyi sọn azọ́ndenamẹ etọn mẹ, ṣigba nawẹ Jehovah hẹn ẹn lodo gbọn?
12 Owhe kanweko susu lẹ to godo mẹ, to ojlẹ Elija tọn mẹ, Osó Sinai mọ dohia huhlọn sọn olọn mẹ tọn devo. Yẹwhegán lọ ko mọ huhlọn Jiwheyẹwhe tọn to nuyiwa mẹ. Na owhe atọ̀n-daa, Jiwheyẹwhe ‘sú olọn lẹ’ na atẹṣiṣi akọta Islaelivi lẹ tọn wutu. (2 Otannugbo lẹ 7:13) To akúdido he bọdego whenu, ohọ́n lẹ na núdùdù Elija to agbàdo tọ̀pẹṣẹ Ṣeliti tọn mẹ, podọ to godo mẹ linfin po amì vude asuṣiọsi de tọn po yin hinhẹn sùdeji to azọ́njiawu-liho nado wleawu núdùdù tọn na ẹn. Jehovah tlẹ na huhlọn Elija nado fọ́n visunnu asuṣiọsi ehe tọn sọnku. To godo mẹ, to Jiwheyẹwhe-yinyin tintẹnpọn ayidego tọn de mẹ to Osó Kalmẹli ji, miyọ́n flẹ́ sọn olọn mẹ bosọ fiọ avọ́sinsan Elija tọn. (1 Ahọlu lẹ 17:4-24; 18:36-40) Etomọṣo, ojlẹ vude to enẹgodo, Elija dibu bosọ jẹflumẹ to whenuena Jẹzebẹli dobuna ẹn nado hù i. (1 Ahọlu lẹ 19:1-4) E họnyi sọn otò lọ mẹ, bo to linlẹn dọ azọ́n etọn taidi yẹwhegán de ko wá vivọnu. Nado vọ́ jide na ẹn bo hẹn ẹn lodo, Jehovah gbọn homẹdagbe dali na ẹn dohia huhlọn sọn olọn mẹ wá mẹdetiti tọn de.
13 Dile Elija họnbẹ do osókla de mẹ, e mọ atọ̀n to dohia huhlọn mẹwhinwhàn dobú he Jehovah nọ deanana tọn lẹ mẹ: jẹhọn sinsinyẹn de, aigba sisọsisọ de, podọ to godo mẹ miyọ́n de. Etomọṣo, to whenuena Jehovah dọho hlan Elija, ewọ wàmọ to “ogbè pẹvi masisọ de” mẹ. E deazọ́n dogọ lẹ na ẹn nado wà bosọ dọna ẹn dọ sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ Jehovah tọn 7 000 gbẹ́ pò to aigba lọ ji. (1 Ahọlu lẹ 19:9-18) Taidi Elija, eyin e wá jọ gbede bọ mí tindo numọtolanmẹ flumẹjijẹ tọn na kọdetọn dagbe matindo to lizọnyizọn mítọn mẹ wutu, mí sọgan vẹvẹna Jehovah na ‘huhlọn he hugan jọwamọ tọn’—yèdọ huhlọn de he sọgan hẹn mí lodo nado zindonukọn to yẹwheho wẹndagbe lọ tọn didọ mẹ matin nuṣikọ.—2 Kọlintinu lẹ 4:7.
Huhlọn Jehovah Tọn Namẹ Nujikudo Hẹndi Opagbe Etọn lẹ Tọn
14. Etẹwẹ oyín mẹdetiti Jehovah tọn dehia, podọ nawẹ huhlọn etọn yin kinkọndopọ hẹ yinkọ etọn gbọn?
14 Huhlọn Jehovah tọn sọ yin kinkọndopọ pẹkipẹki hẹ oyín etọn po ojlo etọn wiwadotana po. Yinkọ vonọtaun lọ Jehovah, he zẹẹmẹdo “E Nọ Hẹn Nado Lẹzun,” dohia dọ e nọ hẹn ede nado lẹzun Hẹnditọ opagbe etọn lẹ tọn. Nudepope kavi mẹdepope ma sọgan glọnalina Jiwheyẹwhe sọn lẹndai etọn lẹ hinhẹndi mẹ gba, etomọṣo nugotẹdotọ hẹngogonọ lẹ sọgan lẹnmọ. Dile Jesu dọna apọsteli etọn lẹ do to ojlẹ de mẹ, “to Jiwheyẹwhe dè onú lẹpo wẹ wiwà.”—Matiu 19:26.
15. Nawẹ Ablaham po Sala po yin finflin gbọn dọ nudepope ma sinyẹnawu hugan na Jehovah?
15 Nado basi dohia, Jehovah to ojlẹ de mẹ dopagbe na Ablaham po Sala po dọ emi na hẹn kúnkàn yetọn lẹ zun akọta daho de. Ṣigba, yé gbọṣi wẹnsinọ-yinyin mẹ na owhe susu lẹ. Yé omẹ awe lẹ ko poyọnho to whenuena Jehovah dọna yé dọ hẹndi opagbe lọ tọn ko sẹpọ bọ Sala kònú. To gblọndo mẹ, angẹli lọ dọmọ: “Be nude sinyẹnawu na OKLUNỌ wẹ?” (Gẹnẹsisi 12:1-3; 17:4-8; 18:10-14) Owhe kanweko donu ẹnẹ to godo mẹ, to whenuena Mose wá pli kúnkàn Ablaham tọn lẹ dopọ—heyin akọta daho de todin—to Agbàdo Moabi tọn lẹ ji, e flin yé dọ Jiwheyẹwhe ko hẹn opagbe etọn di. Mose dọmọ: “Na [Jehovah] yiwanna otọ́ mìtọn lẹ wutu [mì gbẹ́ po to ogbẹ̀] enẹwutu wẹ e dè okún yetọn to yé godo, bo yí huhlọn daho etọn do hẹn we jẹgbonu sọn Egipti mẹ, to nukun etọn mẹ; nado yàn akọta lẹ kiklohu podọ hlọnhlọnnọhu hiẹ jẹgbonu sọn nukọn towe, nado hẹn we wá whégbè, nado na aigba yetọn we na ogú de, dile e te to egbehe.”—Deutelonomi 4:37, 38.
16. Naegbọn Sadusi lẹ jai biọ nuṣiwa gbigbẹ́ fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn dai mẹ?
16 Owhe kanweko lẹ to godo mẹ, Jesu gblewhẹdo Sadusi, he ma yise to fọnsọnku mẹ lẹ. Naegbọn yé gbẹ́ nado yise to opagbe Jiwheyẹwhe tọn mẹ dọ ewọ na hẹn oṣiọ lẹ gọwá ogbẹ̀? Jesu dọna yé dọmọ: “Mìwlẹ . . . ma yọ́n Owe wiwe lẹ, kavi huhlọn Jiwheyẹwhe tọn.” (Matiu 22:29) Owe-wiwe lẹ na jide mí dọ ‘mẹhe tin to yọdo oflin tọn mẹ lẹpo na sè ogbè Visunnu gbẹtọ tọn bosọ jẹgbonu wá.’ (Johanu 5:27-29) Eyin mí yọ́n nuhe Biblu dọ gando fọnsọnku go, jidide mítọn to huhlọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ na hẹn mí kudeji dọ oṣiọ lẹ na yin finfọn. Jiwheyẹwhe “na ze okú mì [kakadoi, NW] . . . na OKLUNỌ ko dọ ẹ.”—Isaia 25:8.
17. To azán sọgodo tọn tẹ whenu wẹ tudido do Jehovah go na yin dandannu to aliho vonọtaun de mẹ?
17 To sọgodo he ko sẹpọ lọ mẹ, ojlẹ de na wá to whenuena mímẹpo na tindo nuhudo nado dotudo huhlọn mẹwhlẹngantọ Jiwheyẹwhe tọn go to aliho vonọtaun de mẹ. Satani Lẹgba na bẹ mẹgbeyinyan de jẹeji sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ, he na tin taidi mẹhe ma to hihọ́ glọ. (Ezekiẹli 38:14-16) To whenẹnu wẹ Jiwheyẹwhe na do huhlọn daho etọn hia do ota mítọn mẹ, podọ mẹlẹpo dona yọnẹn dọ ewọ wẹ Jehovah. (Ezekiẹli 38:21-23) Din wẹ ojlẹ lọ nado wleawuna yise po jidide mítọn po to Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ mẹ na mí nikaa gbọjọ to ojlẹ awusinyẹn tọn enẹ mẹ.
18. (a) Alè tẹlẹ wẹ mí nọ mọyi sọn ayihamẹlinlẹnpọn do huhlọn Jehovah tọn ji mẹ? (b) Kanbiọ tẹwẹ na yin dogbapọnna to hosọ he bọdego mẹ?
18 Matin ayihaawe, whẹwhinwhẹ́n susu wẹ tin nado lẹnayihamẹpọn do huhlọn Jehovah tọn ji. Dile mí to nulẹnpọndo azọ́n etọn lẹ ji, mí nọ yin whinwhàn po whiwhẹ po nado pà Mẹdatọ Daho mítọn bo dopẹ́ dọ e nọ yí huhlọn etọn zan to aliho nuyọnẹn po owanyi tọn mọnkọtọn po mẹ. Mí ma na yin budona gbede eyin mí dotudo Jehovah awhànpa lẹ tọn go. Yise mítọn to opagbe etọn lẹ mẹ ma na hokọ gba. Nalete, flin dọ mí ko yin didá to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Enẹwutu, mílọsu tindo huhlọn—yèdọ dile etlẹ yin jẹ obá he tindo dogbó de mẹ do. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Mẹdatọ mítọn tọn to aliho he mẹ mí nọ yí huhlọn mítọn zan te mẹ gbọn? Ehe na yin dogbapọnna to hosọ he bọdego mẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a E yin alọkẹyi gbayipe dọ amì aigba glọ tọn mọnkọtọn lẹ taidi amì pinpẹn po miyọ́nkán po—yèdọ asisa titengbe huhlọn tọn lẹ na azọ́nwhé lẹtliki tọn lẹ—nọ mọ huhlọn yetọn yí sọn owhè dè.
b To vogbingbọn mẹ, bọmbu nuzanusẹvaun tọn he tindo huhlọn hugan he ko yin tintẹnpọn pọ́n lọ tindo huhlọn wuwujẹgbonu tọn he sọzẹn hẹ mégatonnes 57 adí miyọnnọ tọn poun.
c E yọnbasi dọ oyìnsú gbémẹ tọn heyin alọdlẹndo to Biblu mẹ wẹ agbò gbémẹ tọn (Latin urus). To owhe fọtọ́n donu awe die wayi, kanlin ehelẹ nọ yin mimọ to Gaule (heyin France todin), podọ Jules César wlan zẹẹmẹ he bọdego helẹ gando yé go dọmọ: “Vlavo wẹ uri ehelẹ nọ whè hugan ajinnakú lẹ to kiklo mẹ, ṣigba to jijọ, sinmẹ, po wunmẹ po mẹ, yin oyìnsú lẹ. Yé nọ tindo huhlọn taun, bosọ nọ họnwezun taun: yé ma nọ hlá gbẹtọ kavi kanlin dote gba to whenuena yé ko sọ́ nukun mọ yé.”
Be Hiẹ Sọgan Na Gblọndo na Kanbiọ Ehelẹ Ya?
• Nawẹ nudida dekunnu na huhlọn Jehovah tọn gbọn?
• Awhànpa tẹlẹ wẹ Jehovah sọgan yizan nado gọalọna omẹ etọn lẹ?
• Etẹwẹ yin delẹ to nujijọ he whenu Jehovah basi dohia huhlọn etọn tọn te?
• Nujikudo tẹwẹ mí tindo dọ Jehovah na hẹn opagbe etọn lẹ di?
[Kanbiọ Oplọn Tọn Lẹ]
[Yẹdide to weda 10]
“Ze nukun mìtọn daga, bo pọ́n, mẹnu wẹ dá onú helẹ?”
[Yẹdide to weda 13]
Ayihamẹlinlẹnpọn do dohia huhlọn Jehovah tọn lẹ ji nọ jlọ yise dote to opagbe etọn lẹ mẹ
[Asisa Yẹdide tọn to weda 10]
Fọto gbọn Malin dali, © IAC/RGO 1991