Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

“Amɛgbee Ejije Kɛtee Shikpɔŋ Muu Lɛ Fɛɛ nɔ”

“Amɛgbee Ejije Kɛtee Shikpɔŋ Muu Lɛ Fɛɛ nɔ”

“Amɛgbee Ejije Kɛtee Shikpɔŋ Muu Lɛ Fɛɛ nɔ”

“Nyɛyafea jeŋmaji fɛɛ mikaselɔi, nyɛbaptisia amɛ nyɛwoa Tsɛ lɛ kɛ Bi lɛ kɛ Mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ gbɛi amli.”—MATEO 28:19.

1, 2. (a) Mɛɛ nitsumɔ Yesu kɛwo ekaselɔi lɛ adɛŋ? (b) Mɛni hewɔ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli Kristofoi lɛ nyɛ amɛtsu nii babaoo lɛ?

BENI eshwɛ fioo ni Yesu baaya ŋwɛi lɛ, ekɛ nitsumɔ ko wo ekaselɔi lɛ adɛŋ. Ekɛɛ amɛ akɛ: “Nyɛyafea jeŋmaji fɛɛ mikaselɔi, nyɛbaptisia amɛ nyɛwoa Tsɛ lɛ kɛ Bi lɛ kɛ Mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ gbɛi amli.” (Mateo 28:19) Mɛɛ nitsumɔ ni da waa po nɛ!

2 Bo lɛ susumɔ he okwɛ! Yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. lɛ, afɔse mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ashwie kaselɔi aaashɛ 120 nɔ, ni amɛbɔi nakai nitsumɔ ni akɛwo amɛdɛŋ lɛ he nitsumɔ kɛtsɔ kɛɛmɔ ni amɛkɛɛ mɛi krokomɛi akɛ Yesu ji Mesia lɛ ni amɛkpa lɛ gbɛ aahu ni abaatsɔ enɔ aná yiwalaheremɔ lɛ nɔ. (Bɔfoi lɛ Asaji 2:1-36) Te aaafee tɛŋŋ ni kuu bibioo nɛɛ nine aaashɛ “jeŋmaji fɛɛ” anɔ? Yɛ adesai agbɛfaŋ lɛ, eji nɔ ko ni nyɛŋ aba mli, shi yɛ “Nyɔŋmɔ gbɛfaŋ lɛ aaanyɛ nii fɛɛ afee.” (Mateo 19:26) Yehowa kɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ye ebua mra be mli Kristofoi lɛ, ni amɛná hehiamɔ henumɔ. (Zakaria 4:6; 2 Timoteo 4:2) No hewɔ lɛ, yɛ afii nyɔŋmai fioo komɛi asɛɛ lɛ, bɔfo Paulo nyɛ ekɛɛ akɛ aashiɛ sanekpakpa lɛ ‘aatsɔɔ bɔɔ nii fɛɛ ni yɔɔ ŋwɛi shishi lɛ.’—Kolosebii 1:23.

3. Mɛni tsĩmɔ anɔkwa Kristofoi ni ji “ŋmaa” lɛ anɔ koni akana amɛ?

3 Anɔkwa jamɔ tee nɔ egbɛ eshwã yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli afii babaoo mli. Kɛlɛ, Yesu egba efɔ̃ shi akɛ be ko baashɛ ni Satan baadũ “jwɛi” ni baatsimɔ anɔkwa Kristofoi ni ji “ŋmaa” lɛ anɔ afii ohai abɔ kɛyashi ŋmaakpamɔ be lɛ aaashɛ. Nakai gbalɛ lɛ ba mli yɛ bɔfoi lɛ agbele sɛɛ.—Mateo 13:24-39.

Shweremɔ Miiba Oyayaayai Ŋmɛnɛ

4, 5. Mɛɛ nitsumɔ Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ bɔi tsumɔ kɛjɛ afi 1919 lɛ kɛbaa, ni mɛni hewɔ enɛ bafee nitsumɔ ko ni wa lɛ?

4 Yɛ afi 1919 lɛ, be bashɛ ni esa akɛ agbála anɔkwa Kristofoi ni ji ŋmaa lɛ amli kɛjɛ jwɛi lɛ he. Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ le akɛ nitsumɔ kpele ni Yesu kɛwo amɛdɛŋ lɛ kã shi lolo ni abaatsu. Amɛyɛ hemɔkɛyeli ni mli wa akɛ amɛyɛ “naagbee gbii lɛ” amli, ni amɛjwɛŋmɔ yɛ Yesu gbalɛ lɛ nɔ akɛ: “Aaashiɛ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa nɛɛ atsɔɔ je nɛŋ fɛɛ, ní akɛye jeŋmaji lɛ fɛɛ odase; ni no dani naagbee lɛ aaaba.” (2 Timoteo 3:1; Mateo 24:14) Hɛɛ, amɛle akɛ nitsumɔ babaoo yɛ ni amɛbaatsu.

5 Kɛlɛ, nakai Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ naagba wulu ko kpe taakɛ kaselɔi ni hi shi yɛ afi 33 Ŋ.B. lɛ kɛkpe lɛ pɛpɛɛpɛ. Amɛyifalɛ ji mɛi akpei fioo ko pɛ yɛ maji fioo pɛ amli. Te aaafee tɛŋŋ ni amɛaashiɛ sanekpakpa lɛ yɛ “je nɛŋ fɛɛ” lɛ? Kaimɔ akɛ, mɛi ayibɔ ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ yɛ Kaisaremɛi lɛ anɔyeli be lɛ mli lɛ etee hiɛ kɛjɛ aaafee akpekpei 300 kɛyashɛ akpekpei toi akpei 2 yɛ klɛŋklɛŋ jeŋ ta lɛ sɛɛ. Ni ebaakã he eya hiɛ oyayaayai yɛ afii ohai 20 lɛ fɛɛ mli.

6. Mɛɛ hiɛyaa ba yɛ sanekpakpa lɛ gbɛɛ-kɛ-shwãmɔ mli yɛ afi 1930 afii lɛ amli?

6 Kɛlɛ, Yehowa sɔɔlɔi ni afɔ amɛ mu lɛ ná hemɔkɛyeli ni mli wa yɛ Yehowa mli ni amɛje nitsumɔ ni etu ewo amɛdɛŋ lɛ shishi taakɛ bɔ ni amɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli nyɛmimɛi lɛ fee lɛ pɛpɛɛpɛ, ni emumɔ lɛ ye ebua amɛ. Yɛ afi 1930 afii lɛ teŋgbɛ lɛ, no mli lɛ sanekpakpa jajelɔi aaashɛ 56,000 eshiɛ Biblia mli anɔkwalei lɛ yɛ shikpɔji 115 anɔ. Átsu nitsumɔ lɛ babaoo momo, shi babaoo yɛ lolo ni abaatsu.

7. (a) Mɛɛ nitsumɔ kroko ni wa bakã Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ anɔ? (b) Kɛtsɔ “tooi krokomɛi” lɛ asɛɛfimɔ nɔ lɛ, naabuamɔ nitsumɔ lɛ etee hiɛ kɛbashi amrɔ nɛɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

7 Yɛ no sɛɛ lɛ, shishinumɔ ni mli kwɔ ni aná yɛ mɛi diɛŋtsɛ ni “asafo babaoo” ni atsĩ amɛtã yɛ Kpojiemɔ 7:9 lɛ ji lɛ he lɛ kɛ nitsumɔ kroko ni wa bafɔ̃ amɛnɔ, ni eha nakai Kristofoi ni kɛ mɔdɛŋbɔɔ tsuɔ nii lɛ ná hiɛnɔkamɔ hu akɛ amɛbaaná yelikɛbuamɔ. Ehe bahia ni abua asafo babaoo ni anyɛŋ akane ni ji “tooi krokomɛi” ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ hiɛnɔkamɔ lɛ anaa, mɛi ni “jɛ jeŋmaŋ fɛɛ jeŋmaŋ kɛ akutsei kɛ maji kɛ majianɔ wiemɔi amli” lɛ. (Yohane 10:16) Mɛnɛɛmɛi kɛ ‘sɔɔmɔ krɔŋŋ baaha Yehowa nyɔɔŋ kɛ shwane.’ (Kpojiemɔ 7:15) No tsɔɔ akɛ amɛbaaye amɛbua yɛ shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli. (Yesaia 61:5) Nɔ ni jɛ mli kɛba ji akɛ, Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ amii shɛ amɛhe beni amɛna akɛ sanekpakpa jajelɔi lɛ miishwere kɛjɛ akpei nyɔŋmai abɔ mli kɛmiiya akpekpei amli lɛ. Yɛ afi 2003 lɛ, mɛi ayifalɛ hee ni ji 6,429,351 kɛ amɛhe wo shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli—ni amɛteŋ mɛi ni fa babaoo ji asafo babaoo lɛ mli bii. * Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ ahiɛ sɔɔ nɛkɛ yelikɛbuamɔ nɛɛ jogbaŋŋ, ni tooi krokomɛi lɛ ahiɛ sɔɔ hegbɛ ni amɛná akɛ amɛfĩ amɛnyɛmimɛi ni afɔ amɛ mu lɛ asɛɛ lɛ.—Mateo 25:34-40.

8. Te Yehowa Odasefoi fee amɛnii amɛha tɛŋŋ yɛ nɔnyɛɛi ni naa wa ni akɛba amɛnɔ yɛ jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ mli lɛ he?

8 Beni ŋmaa kuu lɛ ba shihilɛ mli ekoŋŋ lɛ, Satan fã ta ni naa wa eshi lɛ. (Kpojiemɔ 12:17) Te efee enii eha tɛŋŋ beni asafo kuu babaoo lɛ bɔi kpojee lɛ? Efee enii kɛ yiwalɛ ni naa wa! Ani wɔbaanyɛ wɔje he ŋwane akɛ jeee lɛ ji mɔ ni hɔ tutuamɔ ni akɛba anɔkwa jamɔ nɔ yɛ jeŋ fɛɛ, yɛ jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ mli lɛ sɛɛ? Kristofoi yaje nɔnyɛɛ ni naa wa shishi yɛ fãi enyɔ ni kɛ amɛhe wuɔ ta lɛ fɛɛ agbɛfaŋ. Suɔmɔ nyɛmimɛi hii kɛ yei babaoo kɛ kaai ni naa wa kpe, amɛteŋ mɛi komɛi gboi yɛ amɛhemɔkɛyeli lɛ hewɔ. Kɛlɛ, amɛjie henumɔi ni yɔɔ lalatsɛ lɛ wiemɔi lɛ amli lɛ akpo akɛ: “Nyɔŋmɔ mli ni mijieɔ ewiemɔ lɛ yi yɛ; Nyɔŋmɔ nɔ mihiɛ kã, misheee gbeyei; mɛni heloo aaanyɛ mi afee?” (Lala 56:5; Mateo 10:28) Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ tooi krokomɛi lɛ fee ekome kɛdamɔ shi shiŋŋ yɛ Yehowa mumɔ lɛ wajemɔ naa. (2 Korintobii 4:7) Enɛ hewɔ lɛ, “Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ shwere.” (Bɔfoi lɛ Asaji 6:7) Beni ta lɛ fɛ yɛ afi 1939 lɛ, Kristofoi anɔkwafoi 72,475 ji mɛi ni kɛ amɛhe wo shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli ní bu amɛshiɛmɔ lɛ he akɔntaa. Kɛlɛ, akɔntaabuu fioo ni nine shɛ nɔ kɛha afi 1945, ni ji afi nɔ ni ta lɛ ba naagbee lɛ tsɔɔ akɛ Odasefoi 156,299 ni yɔɔ ekãa ji mɛi ni gbɛ sanekpakpa lɛ amɛshwã. Mɛɛ Satan nɔ kunimyeli po enɛ ji nɛkɛ!

9. Mɛɛ skul heei atswa he adafi yɛ Jeŋ Ta II be lɛ mli?

9 Eka shi faŋŋ akɛ, basabasafeemɔi ni ba yɛ jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ mli lɛ haaa Yehowa sɔɔlɔi ayiŋ afee amɛ kɔshikɔshi akɛ anyɛŋ atsu shiɛmɔ nitsumɔ lɛ. Eji anɔkwale akɛ, yɛ afi 1943, beni ta lɛ mli ewa lɛ, atswa skul heei enyɔ he adafi. Ato nɔ ni atsɛɔ lɛ amrɔ nɛɛ akɛ Teokrase Sɔɔmɔ Skul lɛ he gbɛjianɔ koni afee yɛ asafoi fɛɛ amli ni akɛtsɔse Odasefoi aŋkroaŋkroi koni amɛnyɛ amɛshiɛ ni amɛfee kaselɔi. Ato ekroko ni ji Buu-Mɔɔ Biblia Gilead Skul lɛ hu he gbɛjianɔ koni akɛtsɔse maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi ni amɛha shiɛmɔ nitsumɔ lɛ ashwere kɛya maji krokomɛi amli. Hɛɛ, beni ta lɛ ba naagbee kwraa lɛ, no mli lɛ anɔkwa Kristofoi efee klalo kɛha nitsumɔi babaoo.

10. Ana ekãa ni Yehowa webii yɔɔ lɛ yɛ afi 2003 be lɛ mli yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

10 Ni kwɛ naakpɛɛ nitsumɔ ni amɛtsu! Ákɛ mɛi ni atsɔse amɛ yɛ Teokrase Sɔɔmɔ Skul lɛ mli lɛ, amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ—oblahii kɛ oblayei, mɛi ni edara, fɔlɔi kɛ gbekɛbii, mɛi po ni bɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ lɛ—kɛ amɛhe ewo nitsumɔ kpele ni Yesu kɛwo amɛdɛŋ lɛ mli, ni amɛkã he amɛmiitsu lolo. (Lala 148:12, 13; Yoel 3:1, 2) Yɛ afi 2003 lɛ mli lɛ, kɛ́ aja mli daa nyɔŋ nɔ lɛ, mɛi 825,185 ji mɛi ni jie hehiamɔ henumɔ ni amɛyɔɔ lɛ kpo kɛtsɔ gbɛgbamɔ nitsumɔ lɛ ni amɛkɛ amɛhe wo mli kpitiokpitio loo kɛtsara nɔ lɛ nɔ. Yɛ nakai afi lɛ nɔŋŋ mli lɛ, Yehowa Odasefoi kɛ ŋmɛlɛtswai 1,234,796,477 tsu nii ni amɛgba mɛi krokomɛi Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ. Eka shi faŋŋ akɛ Yehowa náa ekãafeemɔ ni ewebii jieɔ lɛ kpo lɛ he miishɛɛ!

Yɛ Maŋsɛɛ Shikpɔji Anɔ

11, 12. Mɛɛ nɔkwɛmɔnii jieɔ nitsumɔi kpakpai ni maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi etsu lɛ akpo?

11 Yɛ afii komɛi ni eho kɛ nyɛsɛɛ afii nɛɛ nɔŋŋ amli lɛ, mɛi ni egbe Gilead kɛ Sɔɔmɔ Tsɔsemɔ Skul lɛ naa lɛ etsu nitsumɔ ko ni yɔɔ naakpɛɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi yashɛ Brazil klɛŋklɛŋ kwraa yɛ afi 1945 lɛ, no mli lɛ shiɛlɔi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ ayibɔ shɛɛɛ 400. Maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi nɛɛ kɛ mɛi krokomɛi ni bafata amɛhe yɛ sɛɛ mli lɛ fata amɛnyɛmimɛi Brazilbii ni yɔɔ ekãa lɛ ahe kɛtsu nii waa, ni Yehowa ejɔɔ amɛmɔdɛŋbɔi lɛ anɔ babaoo. Kwɛ miishɛɛ ni eeeji kɛha mɛi fɛɛ ni kaiɔ nakai tsutsu be lɛ kɛ́ amɛna yifalɛ hee ni ji 607,362 ni Brazil ná yɛ afi 2003 lɛ mli lɛ!

12 Susumɔ Japan he okwɛ. Dani jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ aaaje shishi lɛ, no mli lɛ Maŋtsɛyeli shiɛlɔi aaashɛ 100 yɔɔ nakai shikpɔŋ lɛ nɔ. Yiwaa ni naa wa ni akɛba amɛnɔ beni ta lɛ yaa nɔ lɛ ha amɛnɔ gbɔ, ni beni ta lɛ baa naagbee lɛ, no mli lɛ Odasefoi fioo pɛ ji mɛi ni hiɛ kamɔ lolo yɛ mumɔŋ kɛ helooŋ gbɛfaŋ. (Abɛi 14:32) Eka shi faŋŋ akɛ, nakai hemɔkɛyeli mlihiɛlɔi ni amɛyi faaa, ni amɛsa kadimɔ waa lɛ amii shɛ amɛhe diɛŋtsɛ yɛ afi 1949 beni amɛhere klɛŋklɛŋ maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi 13 ni ná Gilead tsɔsemɔ lɛ atuu lɛ, ni amrɔ nɔŋŋ ni maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi lɛ ná suɔmɔ amɛha amɛnyɛmimɛi Japanbii lɛ yɛ amɛ ekãafeemɔ kɛ gbɔfeemɔ su lɛ hewɔ. Yɛ nɔ ni fa fe afii 50 sɛɛ, ni ji afi 2003 lɛ mli lɛ, Japan bu shiɛlɔi ayifalɛ ni fe fɛɛ ni ji 217,508 he akɔntaa! Yehowa ejɔɔ ewebii ni yɔɔ nakai shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ waa diɛŋtsɛ. Amaniɛbɔi ni tamɔ nakai yɛ ni jɛ maji krokomɛi babaoo anɔ. Mɛi ni enyɛ eshiɛ yɛ maŋsɛɛ shikpɔji anɔ lɛ etsu gbɛfaŋnɔ kpele yɛ sanekpakpa lɛ gbɛɛ-kɛ-shwãmɔ mli, ni no hewɔ lɛ yɛ afi 2003 lɛ mli lɛ, ashiɛ yɛ shikpɔji, ŋshɔkpɔi, kɛ shikpɔŋkukuji 235 anɔ yɛ jeŋ fɛɛ. Hɛɛ, asafo babaoo lɛ miiba kɛmiijɛ “jeŋmaŋ fɛɛ jeŋmaŋ” mli.

‘Kɛjɛ Akutsei kɛ Maji kɛ Majianɔ Wiemɔi Fɛɛ Amli’

13, 14. Yehowa tsɔɔ sɛɛnamɔ ni yɔɔ sanekpakpa lɛ ni aaashiɛ yɛ “majianɔ wiemɔi amli” lɛ he yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

13 Klɛŋklɛŋ naakpɛɛ nii ni abɔ he amaniɛ beni akɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ efɔ kaselɔi lɛ amu yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. lɛ sɛɛ ji wiemɔi srɔtoi ni amɛwie amɛtsɔɔ asafoi babaoo ni babua amɛhe naa lɛ. Ekolɛ wiemɔ ni mɛi ni babo amɛ toi lɛ fɛɛ wieɔ ji majimaji ateŋ wiemɔ ko, ekolɛ Hela. Akɛni amɛji “Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔi” hewɔ lɛ, eeenyɛ eba akɛ amɛnyɛ amɛnu Hebri jamɔ nifeemɔi yɛ sɔlemɔwe lɛ hu shishi. Shi sanekpakpa lɛ ni amɛnu yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛmaŋ wiemɔ mli lɛ kanya amɛ waa diɛŋtsɛ.—Bɔfoi lɛ Asaji 2:5, 7-12.

14 Ŋmɛnɛ hu, akɛ wiemɔi babaoo miitsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. Agba afɔ̃ shi akɛ, yɛ jeŋmaŋ fɛɛ jeŋmaŋ ni asafo babaoo lɛ baajɛ mli kɛba lɛ sɛɛ lɛ, amɛbaajɛ “akutsei kɛ maji kɛ majianɔ wiemɔi” hu amli. Yɛ enɛ kɛ gbeekpamɔ naa lɛ, Yehowa gba kɛtsɔ Zakaria nɔ akɛ: “Hii nyɔŋma ni jɛ jeŋmaji anɔ wiemɔi srɔtoi fɛɛ mli aaamɔ Yudanyo kome atade naamuu mli, amɛaakɛɛ: Wɔkɛ nyɛ aaatee; ejaakɛ wɔnu akɛ Nyɔŋmɔ kɛ nyɛ yɛ!” (Zakaria 8:23, wɔma efã ko nɔ mi.) Eyɛ mli akɛ Yehowa Odasefoi bɛ lilɛii srɔtoi awiemɔ nɔkeenɔ lɛ dɔŋŋ moŋ, shi amɛle sɛɛnamɔ ni yɔɔ tsɔɔmɔ ni aaatsɔɔ mɛi anii yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwiemɔi amli lɛ he.

15, 16. Maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi kɛ mɛi krokomɛi ekpɛlɛ nitsumɔ, ni ji shiɛmɔ ni aaashiɛ yɛ mɛi krokomɛi awiemɔi amli lɛ nɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

15 Eji anɔkwale akɛ, ŋmɛnɛ, wiemɔi fioo pɛ afɔɔ kɛ nitsumɔ yɛ hei babaoo, tamɔ Blɔfo, French, kɛ Spanish nɛkɛ. Kɛlɛ, mɛi ni eshi amɛmaŋ shikpɔji amli koni amɛyasɔmɔ yɛ maji krokomɛi amli lɛ bɔɔ mɔdɛŋ koni amɛkase nakai maji lɛ anɔ wiemɔi bɔni afee ni amɛha mɛi ni “ajie ato naanɔ wala” lɛ anine ashɛ sanekpakpa lɛ nɔ yɛ gbɛ ni waaa nɔ. (Bɔfoi lɛ Asaji 13:48) Enɛ baanyɛ afee nɔ ko ni wa. Beni ehe bahia akɛ nyɛmimɛi ni yɔɔ Tuvalu maŋ ni yɔɔ Pasifik Wuoyigbɛ lɛ mli lɛ aná woji yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwiemɔ mli lɛ, maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi lɛ ateŋ mɔ kome ŋɔ nitsumɔ lɛ efɔ̃ ehe nɔ. Akɛni wiemɔ komekomei ashishitsɔɔmɔ wolo ko bɛ hewɔ lɛ, ebɔi Tuvalu wiemɔi lɛ aŋmalamɔ ekomekomei. Yɛ be ko sɛɛ lɛ, akala Obaanyɛ Ohi Shi Kɛya Naanɔ yɛ Paradeiso yɛ Shikpɔŋ Nɔ * wolo lɛ yɛ Tuvalu wiemɔ mli. Beni maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi yashɛ Curaçao lɛ, no mli lɛ abɛ Biblia he wolo ko kɛ wiemɔ komekomei ashishitsɔɔmɔ wolo ko yɛ Papiamento, ni ji maŋ lɛ nɔ wiemɔ lɛ mli. Agbɛnɛ hu naataamɔ babaoo yɛ, yɛ bɔ ni esa akɛ aŋma wiemɔ lɛ aha lɛ he. Kɛlɛ, beni klɛŋklɛŋ maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi yashɛ jɛmɛ afii enyɔ sɛɛ lɛ, akala Kristofoi Biblia dɛhiɛmɔ wolo ni ji klɛŋklɛŋ nɔ̃ yɛ nakai wiemɔ lɛ mli. Ŋmɛnɛ, Papiamento fata wiemɔi 133 ni akalaa Buu-Mɔɔ yɛ mli kɛfataa Blɔfo nɔ̃ lɛ he lɛ he.

16 Yɛ Namibia lɛ, klɛŋklɛŋ maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi lɛ naaa Odasefonyo ko ni ji maŋ lɛ mlinyo ni baaye abua amɛ kɛha wiemɔi lɛ ashishitsɔɔmɔ. Kɛfata he lɛ, abɛ wiemɔi ni afɔɔ kɛ nitsumɔ, tamɔ “emuuyeli” nɛkɛ lɛ yɛ maŋ wiemɔi lɛ ateŋ ekome ni ji Nama lɛ mli. Maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔ ko bɔ amaniɛ akɛ: “Mikɛ skul nitsɔɔlɔi ni miikase Biblia lɛ tsu nii titri kɛha wiemɔi ashishitsɔɔmɔ. Akɛni anɔkwale lɛ he nilee fioo pɛ amɛyɔɔ hewɔ lɛ, ehe bahia ni mikɛ amɛ ata shi ni makwɛ akɛ wiemɔ kuku fɛɛ wiemɔ kuku ja lo.” Kɛlɛ, yɛ naagbee lɛ, atsɔɔ dɛhiɛmɔ wolo ni ji Life in a New World (Shihilɛ yɛ Jeŋ Hee ko Mli) lɛ shishi kɛtee Namibia wiemɔi ejwɛ amli. Ŋmɛnɛ, akalaa Buu-Mɔɔ eko fɛɛ eko yɛ Kwanyama kɛ Ndonga wiemɔi lɛ amli.

17, 18. Mɛɛ nitsumɔi ni wa atsuɔ he nii yɛ Mexico kɛ maji krokomɛi amli?

17 Spanish ji wiemɔ titri ni afɔɔ kɛ nitsumɔ yɛ Mexico. Kɛlɛ, dani Spainbii aaabashɛ jɛmɛ lɛ, no mli lɛ amɛwieɔ wiemɔi babaoo, ni akã he akɛ ekomɛi miitsu nii lolo. Enɛ hewɔ lɛ, amrɔ nɛɛ akalaa Yehowa Odasefoi awoji yɛ Mexico wiemɔi kpawo mli, ni Mexico Mumuii Awiemɔ hu fata he. Maŋtsɛyeli Sɔɔmɔ ni yɔɔ Maya wiemɔ mli lɛ ji woji ni akɛ be tsuɔ he nii lɛ ateŋ klɛŋklɛŋ nɔ ni akala yɛ Amerika India wiemɔ mli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, Mayabii, Aztecbii kɛ mɛi krokomɛi akpei abɔ fata Maŋtsɛyeli shiɛlɔi 572,530 ni yɔɔ Mexico lɛ ahe.

18 Yɛ nyɛsɛɛ afii nɛɛ amli lɛ, mɛi akpekpei abɔ ejo foi kɛtee maŋsɛɛ shikpɔji anɔ akɛ abobalɔi, loo amɛfã kɛyahi shikpɔji krokomɛi anɔ yɛ shika he naagbai ahewɔ. Nɔ ni ejɛ mli kɛba ji akɛ, amrɔ nɛɛ ayɛ shikpɔŋkukuji ni dara saŋŋ yɛ maji pii amli ni awieɔ maŋsɛɛ wiemɔi yɛ mli. Yehowa Odasefoi eŋɔ nitsumɔ lɛ efɔ̃ amɛnɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ Italy lɛ, ayɛ asafoi kɛ kui 22 ni wieɔ wiemɔi krokomɛi yɛ Italy wiemɔ lɛ sɛɛ. Bɔni afee ni aye abua nyɛmimɛi ni amɛshiɛ amɛha mɛi ni wieɔ wiemɔi krokomɛi lɛ, ato nikasemɔi ahe gbɛjianɔ nyɛsɛɛ nɛɛ koni akɛtsɔɔ wiemɔi 16, ni Italy Mumuii Awiemɔ hu fata he. Yehowa Odasefoi miibɔ mɔdɛŋ nakai nɔŋŋ yɛ maji krokomɛi babaoo amli koni amɛnine ashɛ mɛi babaoo ni efã kɛyahi jɛmɛ lɛ anɔ. Hɛɛ, kɛtsɔ Yehowa yelikɛbuamɔ nɔ lɛ, eka shi faŋŋ akɛ asafo babaoo lɛ miiba kɛmiijɛ wiemɔ kui srɔtoi babaoo amli.

“Kɛtee Shikpɔŋ Muu lɛ Fɛɛ Nɔ”

19, 20. Mɛɛ Paulo wiemɔi náa amɛmlibaa yɛ gbɛ ni yɔɔ naakpɛɛ nɔ ŋmɛnɛ? Tsɔɔmɔ mli!

19 Yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ, bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Lɛɛlɛŋ akɛ amɛgbee ejije kɛtee shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ, ni amɛwiemɔi lɛ eshɛ jeŋ naagbeehei lɛ.” (Romabii 10:18) Kɛji akɛ enɛ ji anɔkwale yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ, kwɛ bɔ ni eji anɔkwale yɛ gbɛ ni mɔɔ shi nɔ yɛ wɔbe nɛɛ mli! Mɛi akpekpei abɔ—ekolɛ nɔ ni fa fe fɛɛ yɛ yinɔsane be ni eho lɛ mli—miikɛɛ akɛ: “Majie Yehowa yi daa nɛɛ, eyijiemɔ aaakã midaaŋ be fɛɛ be.”—Lala 34:2.

20 Kɛfata he lɛ, nitsumɔ lɛ baaa shi. Maŋtsɛyeli shiɛlɔi ayibɔ lɛ kã he eeya hiɛ. Akɛ be ni fa babaoo miitsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lolo. Aafee sɛɛsaramɔi akpekpei abɔ, kɛ Biblia mli nikasemɔi akpei ohai abɔ. Ni mɛi heei miiya nɔ amɛmiijie miishɛɛ kpo yɛ shɛɛ sane lɛ he. Yɛ nyɛsɛɛ afi lɛ mli lɛ, mɛi ayifalɛ hee ni ji 16,097,622 ji mɛi ni tee Yesu gbele lɛ Kaimɔ lɛ shishi. Eka shi faŋŋ akɛ, babaoo yɛ lolo ni abaatsu. Eba akɛ wɔɔya nɔ wɔkase ekãa babaoo ni wɔnyɛmimɛi ni eŋmɛ amɛtsui shi yɛ yiwaa ni naa wa mli lɛ jieɔ lɛ kpo lɛ. Ni eba akɛ wɔɔjie ekãa ni wɔnyɛmimɛi fɛɛ ni kɛ amɛhe ewo Yehowa sɔɔmɔ mli kɛjɛ afi 1919 kɛbashi amrɔ nɛɛ ejie lɛ kpo lɛ kpo. Nyɛhaa wɔ fɛɛ wɔyaa nɔ ni wɔkɛ gbee ni wa aherea lalatsɛ lɛ lala lɛ nɔ akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ ni muɔ lɛ ajie Yehowa yi! Haleluya!”—Lala 150:6.

[Shishigbɛ niŋmai]

^ kk. 7 Kwɛmɔ daa afi akɔntaabuu ni yɔɔ baafa 18 kɛyashi 21 yɛ wolo tɛtrɛɛ nɛɛ mli lɛ mli.

^ kk. 15 Yehowa Odasefoi ji mɛi ni fee.

Ani Obaanyɛ Otsɔɔ Mli?

• Mɛɛ nitsumɔ nyɛmimɛi lɛ je shishi yɛ afi 1919 lɛ mli, ni mɛni hewɔ ebafee nɔ ni wa lɛ?

• Namɛi abua amɛnaa kɛha shiɛmɔ nitsumɔ lɛ sɛɛfimɔ?

• Mɛni maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi kɛ mɛi ni sɔmɔɔ yɛ maŋsɛɛ shikpɔji anɔ lɛ enyɛ amɛtsu ni aŋma he sane afɔ̃ shi?

• Mɛɛ odaseyeli obaanyɛ otsɛ yisɛɛ kɛtsɔɔ akɛ Yehowa miijɔɔ ewebii lɛ anitsumɔ nɔ ŋmɛnɛ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 18-21]

2003 YEHOWA ODASEFOI NI YƆƆ JEŊ FEE SƆƆMƆ AKƆNTAABUU

(Kwɛmɔ “bound volume”)

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 14, 15]

Basabasafeemɔ ni ba yɛ jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ mli lɛ haaa Kristofoi ayiŋ afee amɛ kɔshikɔshi akɛ anyɛŋ ashiɛ sanekpakpa lɛ

[He ni Sane lɛ Jɛ]

Fɛmɔ: U.S. Navy photo; ekrokomɛi: U.S. Coast Guard photo

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 16, 17]

Asafo kuu babaoo lɛ baajɛ akutsei kɛ majianɔ wiemɔi fɛɛ amli