NIADTONG 1621, usa ka Italyanong eksplorador nakadiskobre ug wala hiilhing matang sa sinulat diha sa kagun-oban sa karaang siyudad sa Persepolis sa Persia. Sa katuigan sa 1800, ang mga arkeologo nga nangalot sa Iraq nakadiskobreg daghang inskripsiyon diha sa papan nga bato ug sa mga paril sa palasyo. Napreserbar sa mga sinulat ang pinulongan sa Mesopotamia nga gigamit sa mga magmamando sama kang Sargon II, Hammurabi, ug Nabucodonosor II. Ang sinulat, nga pormag mga kunya, gitawag ug cuneiform.

Kining matanga sa sinulat maoy yawi sa pagsabot sa dagkong mga sibilisasyon sa karaang Mesopotamia. Nakita sa mga eskolar nga nagtuon niini nga mga dokumento nga gikinahanglan ang usa ka detalyadong diksiyonaryo sa pinulongang Akkadian, nga susama sa pinulongan sa Asirya ug Babilonya.

Kining lisod kaayong proyekto gisugdan niadtong 1921 sa Oriental Institute of the University of Chicago, sa U.S.A., ug kini natapos paglabay ug 90 ka tuig, sa 2011. Ang nahuman nga Assyrian Dictionary nasudlag daghan kaayong importanteng mga impormasyon nga may 26 ka  bahin, nga dunay kapin sa 9,700 ka panid. Gihisgotan niini ang mga pinulongan sa Iran, Iraq, Syria, ug Turkey, gikan sa 2500 B.C.E. ngadto sa 100 C.E.

Nganong detalyado kaayo ang diksiyonaryo? Nganong dugay kining nahuman? Ug kinsay interesadong mogamit niini?

“Ang diksiyonaryo dili lang kay ordinaryong listahan sa mga pulong,” miingon si Gil Stein, direktor sa Oriental Institute sa Chicago. Hinunoa, “pinaagi sa paghatag ug detalye sa kasaysayan ug gamit sa matag pulong, kining talagsaong libro sa diwa maoy ensiklopedia bahin sa mga sinulat, kasaysayan, katilingban, balaod, ug relihiyon sa Mesopotamia. Hinungdanon kaayo kini nga libro alang sa tanang eskolar nga manukiduki sa sinulat nga rekord sa sibilisasyon sa Mesopotamia.”

Nahunahunaan sa mga editor sa pagsugod nilag trabaho nga “aron mahatag gayod ang hustong kahulogan sa usa ka pulong, ang tanang gigamitan niining maong pulong kinahanglang kolektahon, dili lang ingong mga pulong, kondili mga tudling pulong aron matino ang kahulogan niini sulod sa konteksto o gamit.” Busa ang diksiyonaryo nahimong koleksiyon sa mga kinutlo ug mga hinubad sa orihinal nga mga pulong gikan sa cuneiform diin makita ang pulong nga gihatagag kahulogan.

Minilyong pulong sa cuneiform ang nadiskobrehan sa miaging duha ka siglo, ug naghisgot kinig daghan kaayong ulohan. Ang Assyro-Babilonyanhon, o Akkadian, mao ang gigamit nga pinulongan sa diplomasya sa tanang nasod sa karaang Middle East. Gawas pa niana, ang mga tawo niining dapita nanulat ug mga basahon, nagpalakaw ug negosyo; nagtuon ug matematika, astronomiya, ug madyik; naghimog mga balaod; nagpalambog mga propesyon; ug nagsubay ug relihiyon. Busa ang ilang mga sinulat bahin niini ug uban pang ulohan naundan ug daghan kaayong mapuslanong impormasyon.

Normal nga sibilisasyon ang gihubit niini nga sinulat. “Ang kadaghanan sa imong mabasa masabtan—mga tawong nagpahayag ug kahadlok ug kasuko, nagpahayag ug gugma, ug nangandoy ug gugma,” miingon si Matthew Stolper, propesor sa Assyriology sa University of Chicago kinsa sal-ang-sal-ang nga nagtrabaho niini nga proyekto sulod sa 30 ka tuig. “Dunay mga inskripsiyon sa mga hari nga nagpasigarbo kon unsa sila ka bantogan,” siya midugang, “ug ang ubang inskripsiyon nagpanghimakak nga dili sila ingon ka bantogan sama sa ilang gipangangkon.” Ug sa Nuzi, nga Iraq na karon, may mga inskripsiyon nga nagrekord ug 3,500 ka tuig nang mga kaso bahin sa panulondon sa biyuda, umahan nga dunay irigasyon, ug sa hinulamang asno.

Ang mga nagtuon bahin sa Asirya sa tibuok kalibotan nakaamot sa proyekto. Daghang tuig ang nagugol sa mga kawani sa institute sa pagpayl sa duolan sa 2,000,000 ka index card nga nagpakita sa gamit sa usa ka pulong. Ang unang tomo giimprenta niadtong 1956. Sa matag higayong may mahuman nga tomo, kini imprentahon dayon ug sukad niadto 25 ka tomo pa ang naimprenta. Ang tibuok set mokantidad ug $2,000 (U.S.), apan ang tanang impormasyon mabasa sa Internet nga walay bayad.

Ang pagkompleto sa diksiyonaryo miabot ug 90 ka tuig. Bisan pa niana, kadtong nagtrabaho niining dako kaayong proyekto nahibalo sa mga limitasyon niini. Ang usa ka artikulo miingon: “Wala gihapon sila mahibalo kon unsay kahulogan sa ubang pulong, ug kay kanunay man nga dunay bag-ong mga pulong nga madiskobrehan, kini . . . nga trabaho walay kahumanan.”