Ganahan Ka bag Uhong?

ANG uhong kinaham sa mga Paraon sa karaang Egypt ug pamilya ra sa hari ang makakaon niini. Giisip sa mga Romano ang uhong ingong pagkaon sa mga diyos ug idalit lang sa espesyal nga mga okasyon. Ang karaang mga Grego magkombira ug mga uhong ug nagtuo nga makapaabtik kini sa ilang mga sundalo.

Apan karon, dili lang mga hamili ang makakaog uhong. Daghan ang ganahan niini! Ikaw, ganahan ka ba? Kon mao, nahibalo ka ba kon unsa kanang imong gikaon? Ang mga uhong ba hayop o utanon? Giunsa kini pagpatubo? Sustansiyado ba kini? Ug kon makakita kag ihalas nga uhong, unsay imong himoon?

Aron mahibalo, mibiyahe mi sa akong asawa gikan sa Sydney, Australia, paingon sa Mittagong, usa ka nindot nga lungsod sa habagatang kabukiran sa New South Wales. Ang among destinasyon? Ang uhongan ni Noel Arrold.

Pagpatubog Uhong

Si Noel maoy microbiologist nga Australiano ug eksperto sa mga uhong. Siya nagtuon sa lainlaing nasod bahin sa pagpatubog uhong, ug mibalik siya sa Australia aron sa pagpatubo ug pagnegosyo niini. “Ang mga uhong maoy fungi, nga kamatang sa mga organismo nga naglakip sa agup-op,” siya miingon. “Kaniadto ang mga biologo nagtuo nga ang fungi maoy mga tanom, apan karon atong nahibaloan nga kini dili mga tanom.

“Pananglitan, ang fungi wala magkinahanglag photosynthesis sa paghimog pagkaon sama sa ubang tanom. Kini makatubo diha sa ngitngit nga lugar. Sa tabang sa isog nga enzyme nga ipagawas niini, ang organikong materyal mahimong sustansiya nga maoy pagkaon niini. Kining talagsaong proseso sa pagtunaw sa pagkaon nagpalahi usab sa fungi gikan sa mga hayop. Sanglit ang fungi dili man tanom o hayop, kini giklasipikar sa mga biologo ingong laing matang sa linalang—ang fungi kingdom.”

 “Ang ihalas ug gulang nga mga uhong magpagulag milyonmilyong gigming nga mga binhi nga masagol sa mga binhi sa ubang uhong ug mapertilisar,” matod ni Noel. “Kon ang . . . mga binhi mahulog sa bugnaw ug umogong lugar nga daghag organikong materyal, kini motubo ingong mga uhong. Kini nga proseso gisundog sa mga nagpatubog uhong pinaagi sa pagkontrolar sa temperatura sa ilang uhongan aron modaghan ang abot ug mouswag ang kalidad niini.”

Miingon sab si Noel nga dili pareho ang paagi sa pagpatubo sa lainlaing matang sa uhong. Pananglitan, ang button mushroom, nga labing popular sa kalibotan, motubog maayo diha sa gihinloan nga bayukbok. Ang ubang matang motubo diha sa mga punoan sa kahoy, sinansan nga ginabas, mga garapon nga gisudlag mga lugas, o sa silopin nga punog nadugta nga tanom. Sa libolibong matang sa uhong, mga 60 lang ang gipatubo para ibaligya.

Gipatubo ni Noel ang iyang mga uhong diha sa wala na gamitang tunel sa tren duol sa Mittagong. “Maayo kaayong patuboan ug mga uhong didto kay bugnaw ug umogon,” siya miingon. Nakita namo ang mga uhong nga lainlaig porma ug gidak-on nga nanubo diha sa mga silopin, kaang, ug garapon. Ang uban morag mga rosas, lirio, mga pungpong sa bulak, o gagmayng mga payong. Ginindotan kaayo mi sa nagkalainlaing kolor sa mga uhong!

Lamian ug Daghag Gamit

“Daghan ang malingaw sa lainlaing porma sa mga uhong pero wala mahibalo kon unsaon kini pagluto,” si Noel miingon. “Pero sayon ra baya ning lutoon. Mahimo ning gisahon,  sabwan, salaron, o isugba. Ganahan kog oyster mushroom nga gibudboran ug dinugmok nga pan ug giprito. Ang shiitake mushroom daw karne ug lami, ilabina kon isagol sa tortilyang itlog.”

Ang makaon nga mga uhong daghag sustansiya, fiber, protina, minerales, ug bitamina. Mga 2,000 ka matang niini dunay mga substansiya nga makatambal ug sakit. Sumala sa panukiduki, ang duga sa uhong dunay kapin sa 100 ka gamit sa medisina, sama sa pag-alkontra sa kanser, hepatitis, AIDS, Alzheimer’s disease, ug taas nga kolesterol.

Apan delikado kaayong manguhag ihalas nga mga uhong. Pananglitan, ang death cap mushroom (Amanita phalloides) susamag dagway sa makaon nga uhong apan makahilo. Busa timan-i kini: Ayaw gyod ug kaon ug ihalas nga mga uhong gawas kon ang suheto niini moingon nga makaon kini! Siyempre, ang gipamaligyang mga uhong dili makahilo. Sa pagkatinuod, lami kini nga pagkaon nga kaniadto para lang sa mga harianon!

[Kahon sa panid 22]

IHALAS NGA MGA UHONG

Ang kadaghanan sa ihalas nga mga uhong manubo diha sa bugnaw, umogon, ngiob nga kalasangan, diin himoon nilang abono sa yuta ang patayng kahoy, tanom, ug hugaw sa mananap. Ang ubang uhong makabenepisyo sa kahoy ug ang kahoy pod makabenepisyo kanila. Kaonon niini nga uhong ang organikong mga substansiya diha sa gamot sa kahoy, samtang ang kahoy mahatagag sustansiya sa uhong.

[Kahon sa panid 23]

MGA SUGYOT

• Isulod ang uhong sa papel o panapton nga sudlanan ug ibutang sa repridyeretor. Ayaw kinig ipaduol sa kalan-ong isog ug baho kay mataptan kini sa maong baho.

• Kon kaonong hilaw, hinloi kini pinaagig basabasa nga panapton o hugasi kadiyot ug trapohig panapton. Ayaw kinig ihumol sa tubig.

• Kon imo kining lutoon, kuhai kinig hugaw pinaagig humok nga brush.

• Ayaw kinig paniti—lami ug daghag sustansiya ang panit niini!

[Hulagway sa panid 21]

Mga uhong nga gipatubo diha sa kontroladong temperatura

[Hulagway sa panid 22]

Ang ubang uhong susamag nindot nga mga bulak

[Hulagway sa panid 23]

Sinugbang uhong nga gibutangag sarsa, dahon sa spinach, ahos, ug hiniwang dahon sa sibuyas

[Picture Credit Line sa panid 21]

Courtesy of the Mushroom Information Center

[Picture Credit Lines sa panid 23]

Top: Courtesy of the Mushroom Information Center; bottom: Courtesy of the Australian Mushroom Growers Association