Ang Misteryo sa  Cahokia

KON maghunahuna ka ug mga siyudad nga ilado sa kasaysayan, unsang siyudara ang imong mahunahunaan? Roma, London, Paris? Mahunahunaan ba nimo ang Cahokia? ‘Cahokia?’ tingali mangutana ka. Oo, Cahokia nga nahimutang sa Illinois, nga 13 kilometros sa sidlakan sa St. Louis, Missouri, T.B.A. * Dako, moderno, ug maayong pagkaplano, kini nanguna ingong usa ka talagsaong Amerikanhong Indian nga siyudad sulod sa 500 ka tuig. Sa gibantog pa ang sibilisasyon niini, sa mga 1150 K.P., ang Cahokia mas dako pa kay sa London o Roma niadtong panahona.

May sukod nga kapin sa 13 kilometros, sumala pa sa usa ka basahon, ang Cahokia sa “walay duhaduha mao ang kinadak-ang siyudad sa amihanan sa Mexico sa wala pay nahisulat nga kasaysayan.” (Encyclopedia of North American Indians) Dugang pa, diha sa kadaplinan sa walog sa Mississippi River makita ang mga nabilin sa mga bukidbukid nga yuta, nga hilom nga pahinumdom nga kaniadto may nagpuyo dinhi nga mauswagong sibilisasyon. Sa pagkatinuod, ang St. Louis ginganlan ug Mound City sa wala pa malubong ang 26 ka bukidbukid tungod sa pagdako sa siyudad sulod sa mga utlanan niini.

Usa ka Protektadong Lugar nga Makasaysayanhon

Gilantaw sa ubang mga Nitibong Amerikano ang Cahokia nga mao ang sukaranan diin masubay sa daghang tribo ang ilang gigikanan. Ang librong The Native Americans nag-ingon nga ang “mga kaliwat sa tighimog bukidbukid nga mga taga-Mississippi nahimong mga tribo nga Chickasaw, Seminole, ug mga Choctaw.” Laing basahon nag-ingon nga sila mao ang mga kagikan sa Creek, Cherokee, Natchez, ug uban pa.

Sa sinugdan, ang Cahokia adunay 120 ka bukidbukid. Apan karon, human sa daghang tuig sa pagpanguma ug pagpadako sa siyudad sa maong lugar, 80 na lamang ang nahibilin. Ang 68 niini nahimutang sulod sa mga utlanan sa presenteng 890 ka ektaryang luna.

Sukad sa 1925, ang Cahokia protektado ingong State Historic Site sa Illinois. Ug sa 1982 ang United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization nagngalan sa Cahokia Mounds ingong World Heritage nga dapit tungod sa importansiya niini sa pagtugkad sa unang kasaysayan sa Amerika del Norte.

Nganong Dinhi Kini Gitukod?

Sa 700 K.P., ang kanait nga mga lugar sa Cahokia gipuy-an sa mga Indian sa kulturang Woodland panahon sa Edad Medya. Apan, ang mga bukidbukid wala matukod hangtod sa mga 200 ka tuig sa ulahi. Nganong dinhi gitukod ang Cahokia? Tungod sa samang katarongan nga gitukod ang St. Louis diha sa duol. Ang lugar duol sa dapit diin nag-abot ang tulo ka dagkong mga suba​—ang Mississippi, ang Missouri, ug ang Illinois​—sa tabunok nga kapatagan sa suba nga gitawag sa mga geologo nga American Bottom.

Ang mga suba ug ang katapo nga mga suba daghag isda ug lalin nga mga langgam sa tubig. Ang kakahoyan sa palibot nagtagana dili lamang tabla kondili mga hayop usab nga pangayamon, ilabina ang putig-ikog nga osa, nga mao ang pangunang tuboran sa karne. Ang ubang mga kahinguhaan, sama sa basalto, pulang ocher, galena, ug granito, makuha gikan sa duol nga Ozark Plateau. Ug ang kalugotan sa duol nakatagana ug daghang tag-as nga mga sagbot nga magamit sa pagtukod ug mga balay ug ubang mga tinukod alang sa dakong populasyon nga mga 20,000 o kapin pa. Ang kapatagan mismo gitamnan ug daghang pananom, lakip sa mais, kadyapa, kalbasang pula, kalbasang puti, ug mga mirasol. Ang mga Cahokiano manguha usab ug mga pecan, hickory nut, blackberry, ug ihalas nga mga plum. Dugang pa, tungod sa suba sila makaadto bisag asa aron sa pagpakignegosyo. Ang mga kinhason nga gikan sa Gulpo sa Mexico, tumbaga nga gikan sa Dagkong mga Lanaw sa Amerika del Norte, ug lainlaig kolor nga sihag nga mga bato nga gikan sa Kabukiran sa Appalachia tanan nakaplagan diha sa Cahokia.

Ang Kinabuhi ug Tinuohan sa mga Cahokiano

Diha sa sentro alang sa mga bisita may tawog-gidak-on nga displey nga naglarawan sa naandang adlaw-adlaw nga mga buluhaton sa Cahokia, lakip sa pagpanit ug osa ug paggaling ug mais. Ang kasayoran bahin sa pagpananom ug mais, apil na sa pagkamabatonan sa ubang kinaiyanhong mga kahinguhaan, maoy hinungdanon kaayong bahin sa sibilisasyon sa Cahokia.

Gihubit sa usa ka arkeologo ang Cahokia ingong “Jerusalem sa Amerika del Norte,” tungod kay ang relihiyon morag nakaimpluwensiya sa tanang bahin sa katilingban niini. Laing basahon nag-ingon nga “sa bantog pa kini (A.D. 1000-1150) ang Cahokia  may sentralisado kaayong teokrasya.” Ang karaang mga gamit nga nadiskobrehan dinhi nagpakita nga sa hunahuna sa mga Cahokiano, ang relihiyon ug katilingban nagkalambigit pag-ayo. Ang librong Cahokia​—City of the Sun, nagkanayon nga ang “ilang kalibotan tugob sa nag-atbangay nga mga puwersa—​kangitngit ug kahayag, kahusay ug kagubot, ang maayo gantihan ug ang daotan silotan.”

Ang mga Cahokiano nagtuo nga may kinabuhi luyo sa kamatayon. Busa, ang patay ilubong nga pinasidunggan ug kasagaran may maluhong rituwal, ilabina ang mga alta-sosyedad. Ang pipila sa ilang mga bukidbukid maoy mga lubong ug tingali sama kinig katuyoan nianang sa mga piramide sa mga Paraon sa Ehipto.

Pagtan-aw sa mga Bukidbukid

Atong tan-awon ug maayo ang mga bukidbukid. Bisag lainlain kinig gidak-on ug porma, ang tanan gama sa yuta, nga basket-basket nga gihakot paingon sa lugar nga tukoran niini. Gibanabana nga tanantanan, mga 50 milyones ka piye kubikong yuta ang gihakot niining paagiha!

Adunay tulo ka matang sa bukidbukid: mga linear ridgetop mound, nga tingali nagsilbing mga timaan sa lugar, apan ang uban dunay mga lubong; mga conical mound, nga tingali gigamit ingong mga lubnganan; ug mga platform mound, nga may gihabogong gikan sa mga usa ka metros ngadto sa 30 metros ug nagsilbing luntoranan sa pagtukod ug mga bilding. Ang mga platform mound maoy mga bukidbukid nga sa ibabaw  niini may mga templo, mga tigomanan sa konseho, o mga balay sa mga membro sa alta-sosyedad.

Ang among unang gihunongan, nga gitawag ug Mound 72, gitukod diha sa ibabaw sa tulo ka mas gagmayng mga bukidbukid nga lubnganan. Kini maoy 43 metros ang gitas-on, 22 metros ang gilapdon, ug halos 2 metros ang gihabogon. Dili kaayo kini dako kon itandi sa ubang mga bukidbukid, apan daghan kaayog nakuha gikan niini nga hinungdanong mga butang sa karaan nga nakahatag ug impormasyon maylabot sa Cahokia. Ang bukidbukid may lubong sa usa ka tawo nga tingali usa ka prominenteng lider, kon palandongon ang halos 20,000 ka lobitos nga kinhason nga gikan sa Gulpo sa Mexico nga gibanig kaniya. Dugang pa, apil sa mga halad diha sa lubong mao ang 800 ka ulo-ulo sa pana, 15 ka lumping nga mga bato nga gamiton sa mga dula nga Indian, usa ka dakong pundok sa lainlain ug kolor nga sihag nga mga bato, ug usa ka rolyo sa tumbaga, nga gilubong uban niya. Ug dihay laing 300 ka tawo, kadaghanan mga dalagita nga gilubong dinhi​—ang kadaghanan tingali gihalad.

 Monks Mound​—Nganong Talagsaon Kaayo?

Karon motabok ta paamihanan sa sentral nga plasa sa Cahokia paingon sa Monks Mound, nga ginganlan gikan sa orden sa mga mongheng Trappist nga nagpuyo sa duol panahon sa unang bahin sa mga tuig 1800 ug nagkultibar ug hardin ibabaw sa bukidbukid. Kini ang kinadak-ang bukidbukid sa Cahokia ug porma kinig piramide nga patag ug ibabaw apan dunay upat ka terasa diha sa lainlaing mga hunta. Kini gitukod sulod sa 14 ka yugto, ug gituohan nga gitukod kini tali sa mga 900 ug 1200 K.P. Ang tiilan sa bukidbukid may sukod nga kapin sa unom ka ektarya, “nga mas dako kay sa bisan unsang piramide sa Ehipto o Mexico.” Ang bukidbukid may gihabogong 30 metros ug kapin sa 300 metros ang gitas-on, nga naghimo niini nga ang kinadak-ang tinukod sa Kasadpang Hemisperyo nga gama sa yuta sa wala pa moabot si Columbus. Sa habagatang kilid sa Monks Mound mao ang taas nga rampa paingon sa patag nga mga terasa. Ang mga kinalot nagpaila nga dihay mga hagdanan niining maong rampa.

Walay ordinaryong tawo ang makasaka sa ibabaw niining maong mga hagdanan. Sa ibabaw sa bukidbukid nagbarog ang dakong bilding​—ang puy-anan sa magmamando sa Cahokia, nga usa ka tinahod pag-ayong hepe nga gitawag nga ang Dakong Adlaw. “Didto, ang hepe ug ang iyang mga pari tingali maghimog relihiyosong mga rituwal ug mga buluhaton sa pamunoan, magsurbi sa ilang gingharian, ug magdawat sa mga sinugo gikan sa lagyong mga lugar,” nag-ingon ang Cahokia​—City of the Sun. Gikan niining bantaaw nga dapit, ang hepe makalantaw usab sa nagkalainlaing mga tinukod sa komunidad, lakip na sa mga puy-anan sa konseho, mga kamarin, bilding nga pondohanan sa pagkaon, payag nga pasingotanan, mga tinukod alang sa mga patay, ug mga balay sa mga lungsoranon.

Ang hepe makapaniid usab sa kuta nga naglibot sa siyudad, nga dunay daghang torre nga lantawanan. Ang duha ka milyang kuta tulo ka beses nga giayo, ang matag pag-ayo lagmit nakagamit ug mga 20,000 ka kahoy. Ang ubang mga arkeologo nagtuo nga kini nagsilbing ali sa katilingban. Apan malagmit kini gitukod usab agig depensa. Apan, misteryo gihapon kon kinsa ang mga kaaway sa mga Cahokiano.

Unsay Nahitabo sa mga Cahokiano?

Adunay laing misteryo nga wala masulbad. Sa pagka-1500 K.P., ang Cahokia gibiyaan. Unsay nahitabo? Daghan ang mga teoriya. Ang ebidensiya nga nakalotan hangtod karon wala magpakita nga may epidemyang nahitabo, nga kini gisulong, o nga kini nakaagom ug kinaiyanhong kalamidad. Tingali tungod kini sa nagkalainlaing mga hinungdan, lakip na sa pagbag-o sa klima ug pagpuril sa kalasangan nga nakapahinabog hulaw, kagutom, ug kagubot sa katilingban.

Ang ubang mga siyentipiko nagtuo nga tingali ang Cahokia nakaagom ug daghang problema sa katilingban nga naghampak usab sa modernong mga siyudad​—polusyon, pagdaghan sa tawo, kakulang sa pamaagi sa paglabay sa hugaw, ug tingali panag-away sa katilingban. Apan kay walay buhing mga Cahokiano karon ang makahubit sa ilang paagi sa kinabuhi, daghan kitag wala mabadbad nga mga misteryo.

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 14, 15]

SA UNSANG PAAGI NAGSUGOD ANG CAHOKIA?

Daghan kaayo ang pamanabana bahin sa gigikanan sa sibilisasyon sa Cahokia, ug ang mga eksperto wala magkauyon sa tubag. Si Francis Jennings, nga retiradong direktor sa Newberry Library Center for the History of the American Indian, kombinsido nga gidala sa unang mga lalin nga gikan sa Mesoamerika ang ilang mais ug ilang arkitektura ngadto sa Mississippi Valley. Siya nagsulat: “Ang bag-ong mga nangabot sa kolonya nanghawod sa negosyo kay sa lumad nga mga tribo sa Mississippi Valley sa sukod nga kon tan-awon sa mapa morag usa ka imperyo. Ilang gidala gikan sa Meso­amerika ang batasan sa pagtukod ug mga piramide nga patag ang ibabaw ug sa pagpatindog ug mga templo ug mga bilding alang sa mga ­pamunoan diha sa mga bukidbukid nga patag ang ibabaw.”

Apan, si Jennings miadmitir nga daghan pa ang walay katinoan. “Ang mga arkeologo naglalis kon ang mga taga-Mississippi ba mismo maoy mga lalin nga gikan sa Mexico, ug sila wala magkausa bahin sa isyu ug wala usab silay ikahatag nga katuohang katin-awan.”

Si George E. Stuart, sa iyang librong Ancient Pioneers​—The First Americans, nag-ingon: “Alang sa daghang arkeologo ug mga historyano sa arte, ang mga bukidbukid nga patag ang ibabaw, nga maayong pagkapuwesto libot sa mga plasa,” ug ang ubang mga gamit nga gama sa yutang kulonon “nagpasundayag ug klarong mga impluwensiya, tingali sa dili-direkta nga paagi, nga gikan sa Mesoamerika​—maingon man ang mga klase sa mais ug beans nga anaa sa maong mga lugar.” Apan, iyang gipakita nga kaduhaduhaan ang teoriya nga, “walay bisan usa ka buok butang sa kakaraanan nga gama mismo sa Mesoamerika ang nakaplagan diha sa Habagatan-sidlakan.” Busa, ang misteryo nagpabilin​—kinsay nag-impluwensiya sa mga molupyo sa Cahokia? Ang mga lalin ba nga gikan sa Mesoamerika? Panahon ug arkeolohiya lamang ang makatubag niini.

[Mga hulagway]

Mga ulo-ulo sa pana ug mga bato gikan sa Mound 72

[Kahon/Mga hulagway sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ANG SENTRO SA ASTRONOMIYA SA CAHOKIA

Laing talagsaong bahin sa Cahokia mao ang naglumbay nga “hingpit nga mga lingin diin ang dagko, maayo kaayong pagkaangay nga sukod sa distansiya sa mga poste nagtindog kanhi sa mga bukidbukid nga patag ang ibabaw.” (National Geographic nga magasin, Disyembre 1972) Kini gitawag ug mga woodhenge tungod kay kaamgid kini sa karaang bato nga kalendaryong solar sa Stonehenge sa Inglaterra.

Usa ka woodhenge ang giayo. Kini lingin, nga 125 metros ang diyametro, nga may 48 ka dagkong mga posteng gama sa pulang sidro nga gituohan sa uban nga usa ka solar nga obserbatoryo. Ang mga poste “gilinya tupong sa mga tudlo sa kompas, ug gihan-ay sa paagi nga ang ikakuwarentay-nuybeng poste sa gawas sa lingin makatugot sa usa ka tumatan-aw sulod sa lingin sa pagtan-aw sa pagsubang sa adlaw panahon sa mga equinox ug solstice sa A.D. 1000.”

Ang mga arkeologo nakahibalo sa katuyoan sa tulo lamang ka poste. Ang usa ka poste maoy timaan sa mga equinox, ang unang adlaw sa tingpamulak ug tinghunlak, sa dihang ang adlaw mosubang sa samang lugar. Ang laing duha ka poste maoy timaan sa unang pagsubang sa adlaw sa tingtugnaw nga solstice ug ting-init nga solstice. Ang katuyoan sa ubang mga poste wala pa matugkad.

[Hulagway]

Woodhenge

[Credit Line]

Cahokia Mounds State Historic Site

[Mga hulagway]

Nagyukbo sa pagsubang sa adlaw

Tiyanggihan sa Cahokia

Mga kalihokan sa komunidad

[Credit Line]

Middle three paintings: Cahokia Mounds State Historic Site/Michael Hampshire

[Hulagway]

Ideya sa dibuhista sa dagway sa Cahokia sa mga 1200 K.P. Sa kinapungkayan niini, ang siyudad dunay duolan sa 20,000 ka molupyo

1. Monks Mound

2. Sentral nga plasa

3. Twin Mounds

4. Kuta

[Credit Line]

Cahokia Mounds State Historic Site/William R. Iseminger

[Mga mapa sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Gipadako nga Luna

Illinois River

Mississippi River

Missouri River

St. Louis

Mga Bukidbukid sa Cahokia

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 15]

Ang Cahokia Birdman Tablet

[Hulagway sa panid 17]

Linear ridgetop mound

[Hulagway sa panid 17]

Conical mound

[Hulagway sa panid 17]

Platform mound

[Mga hulagway sa panid 18]

Cahokia Mounds Interpretive Center

Monks Mound

[Credit Line]

Pictures above and below: Cahokia Mounds State Historic Site

[Picture Credit Line sa panid 15]

All photos: Cahokia Mounds State Historic Site