1. Taq Adán y Eva xkiqʼäj tzij pa jardín de Edén, ¿achkë rubʼanik xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx Jehová ri winäq?

JEHOVÁ jun Dios ri nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx rusamajelaʼ. Rukʼutun pä riʼ kan xa xuʼ taq Adán y Eva xkiqʼäj rutzij. Chrij ri xbʼanatäj pa jardín de Edén, Jehová xuyaʼ jun profecía ri rukʼuqbʼan pä kikʼuʼx rusamajelaʼ. Ri profecía riʼ nqïl chpan Génesis 3:15 akuchï nuʼij chë xtchup ruwäch Satanás chqä ronojel ri itzelal yeruʼän (1 Juan 3:8; Apocalipsis 12:9).

2. ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx rukʼuʼx Noé rma Jehová?

² Pa ruqʼij qa Noé jontir winäq ma nkiyaʼ ta wä ruqʼij Dios, xa xuʼ ryä chqä ru-familia xkiʼän riʼ. Noé nbʼison na wä rma ruyon itzelal chqä tzʼil taq bʼanobʼäl yekiʼän wä ri winäq (Génesis 6:4, 5, 11; Judas 6). Ye kʼa Jehová xutoʼ Noé rchë ma xuqʼäj  ta rutzij (Génesis 6:9). Xuʼij che rä chë xtukʼïs kiwäch ri itzel taq winäq chqä xuʼij che rä achkë kʼo chë nuʼän rchë nkolotäj ryä chqä ru-familia (Génesis 6:13-18). Riʼ xukʼuqbʼaʼ na wä rukʼuʼx Noé.

3. ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx rukʼuʼx Josué rma Jehová? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

³ Kʼïy junaʼ chrij riʼ, Josué xyaʼöx jun nüm samaj pa ruqʼaʼ. Ryä kʼo wä chë yerutoʼ ri israelitas rchë yeʼok chwäch ri ulew tzujun chkë. Rchë nuʼän riʼ, kʼo wä chë nukʼïs kiwäch ri nimaʼq taq tinamït ri ye kʼo chwäch ri ulew riʼ. Jehová retaman chë Josué kʼo na wä rma ri nuxiʼij riʼ. Rma riʼ xuʼij che rä Moisés: «Yë Josué tayaʼ qa rchë ntok ukʼwäy bʼey, taʼij che rä chë ttjaʼ ruqʼij chqä takʼuqbʼaʼ rukʼuʼx, rma yë ryä xtukʼwan bʼey chwäch nutinamit chqä yë ryä xttoʼö rchë chë xttok rajaw ri ulew xtatzʼët rït» (Deuteronomio 3:28). Jehová chqä xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Josué rkʼë re tzij reʼ: «¿Ma yin ta komä ri yibʼin chawä chë tatjaʼ aqʼij chqä kuw kapaʼeʼ? Ma taxiʼij awiʼ chqä ma kamayamoʼ, rma rïn Jehová, ri a-Dios, yin kʼo awkʼë xa bʼa akuchï xkabʼä wä» (Josué 1:1, 9).

4, 5. a) ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx kikʼuʼx ri israelitas rma Jehová? b) ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx rukʼuʼx Jesús rma Jehová?

⁴ Jehová ma xa xuʼ ta jujun chkë rusamajelaʼ xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx, chqä xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx pa molaj. Jun tzʼetbʼäl. Ryä retaman wä chë rma xukʼwäx rutinamit Israel pa Babilonia, nkʼatzin nkʼuqbʼäx rukʼuʼx. Rma riʼ xuʼij che rä: «Ma ta xiʼij awiʼ, rma rïn yin kʼo awkʼë. Ma tuʼän kaʼiʼ akʼuʼx, rma rïn yin a-Dios. Rïn xtinyaʼ awuchuqʼaʼ chqä xkatintoʼ. Rïn xkatinchäp rkʼë wijkiqʼaʼ» (Isaías 41:10). Ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri tzij riʼ, röj chqä rukʼuqbʼan na qakʼuʼx komä (taskʼij ruwäch 2 Corintios 1:3, 4).

⁵ Jehová chqä xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Jesús. Taq Jesús xqasäx pa yaʼ, Jehová kʼa chkaj xuʼij pä: ‹Ya reʼ ri Nukʼajol y kan sibʼläj nwajoʼ, y nkʼuqbʼan nukʼuʼx rkʼë› (Mateo 3:17). Kantzij na wä, riʼ xukʼuqbʼaʼ na wä rukʼuʼx Jesús rchë xutzjoj ruchʼaʼäl rutataʼ chkë ri winäq.

6. ¿Achkë rubʼanik nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri kʼambʼäl tzij chkij ri talentos?

⁶ Jesús xukʼän runaʼoj chrij Jehová. Achiʼel taq ryä xutzjoj ri kʼambʼäl tzij chkij ri talentos, xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë ma tkiyaʼ ta qa rubʼanik rusamaj Jehová. Chpan re kʼambʼäl tzij reʼ, chkë jujun ri utziläj rusamajel, ri achï xuʼij: ‹Sibʼläj ütz ri xaʼän. Rït kan yït jun utziläj nu-mozo ri kan naʼän wä ri nbʼix chawä. Y rma kʼa chë kan ütz xaʼän rkʼë ri jubʼaʼ ri xinyaʼ ka chawä taq xibʼä, komä kʼa yatinyaʼ pa ruwiʼ jun samaj nüm. Katam pä kʼa y katok chpan ri kikoten ri kʼo wkʼë› (Mateo 25:21, 23).

7. a) ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx kikʼuʼx ri apóstoles rma Jesús? b) ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx rukʼuʼx Pedro?

⁷ Jesús ronojel mul xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ru-apóstoles. Xuʼän riʼ tapeʼ kʼo mul ma ütz ta xkiʼän chwäch. Kʼïy mul xechʼojin chrij ri achkë kʼo más ruqʼij chkikojöl. Ye kʼa Jesús rkʼë ajowabʼäl xuʼij chkë chë kʼo chë nkiqasaj kiʼ chqä kʼo chë yekinmaj o yekilij ri nikʼaj chik (Lucas 22:24-26). Pedro jun chkë ri kʼïy mul xuyaʼ bʼis pa ran Jesús (Mateo 16:21-23; 26:31-35, 75). Tapeʼ ke riʼ, Jesús ma xutzelaj ta, xa xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chqä xuʼij qa che rä chë tukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nikʼaj chik nimanelaʼ (Juan 21:16).

8. ¿Achkë xuʼij Ezequías chkë ri achiʼaʼ ri yeʼukʼwan bʼey pa chʼaʼoj chqä jontir ri winäq rchë xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx?

⁸ Taq Jesús majanä tpë chqä majanä tuyaʼ qa ri tzʼetbʼäl chrij ri rubʼanik nakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nikʼaj chik, ri rusamajelaʼ Dios qʼaxnäq chik chkiwäch chë nkʼatzin nkiʼän riʼ. Tqatzʼetaʼ ri xuʼän Ezequías. Taq ri asirios nkajoʼ wä nkichüp ruwäch Jerusalén, ryä xerumöl ri achiʼaʼ ri yeʼukʼwan bʼey pa chʼaʼoj chqä jontir winäq rchë xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx * (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 32:7, 8 chpan ri nota).

9. ¿Achkë tzʼetbʼäl xuyaʼ qa Job chrij ri nakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq?

⁹ Komä kojtzjon chrij ri xbʼanatäj rkʼë Job. Ryä janina wä nbʼison, ye kʼa ri xeʼapon rkʼë, pa rukʼexel xkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx, xa más xkisök ran rkʼë ri kitzij. Tapeʼ ke riʼ, Job xukʼüt chkiwäch ri rubʼanik nakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nikʼaj chik. Xuʼij chkë chë xa ta ryeʼ najin ta nkitäj poqön, Job yerutoʼ ta kikʼë utziläj taq tzij rchë nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Job 16:1-5). Chrij ronojel riʼ, Job xkʼuqbʼäx rukʼuʼx rma Elihú chqä rma Jehová (Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10).

10, 11. a) ¿Achkë rma xkʼatzin xkʼuqbʼäx rukʼuʼx rumiʼal Jefté? b) ¿Achkë chqä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx?

¹⁰ Ri rumiʼal Jefté xkʼatzin chqä chë xkʼuqbʼäx rukʼuʼx. Jefté kʼo wä chë nchʼayon kikʼë ri ammonitas. Rma riʼ xuʼij che rä Jehová chë we xtchʼakon, ri naʼäy winäq xttel pä chukʼulik taq xttzolin pä pa chʼaʼoj, xtuyaʼ che rä Jehová rchë xtsamäj pa tabernáculo. Jehová xuʼän chë Jefté xchʼakon, ye kʼa ri naʼäy winäq xel pä chukʼulik, yë ri rumiʼal. Jefté janina wä xbʼison rma majun ta chik más ralkʼwal. Tapeʼ ke riʼ Jefté xuʼän ri xuʼij y xutäq äl rumiʼal pa Siló rchë xbʼesamäj pa tabernáculo jontir rukʼaslemal (Jueces 11:30-35).

¹¹ Ronojel riʼ kʼayew xuʼän chwäch Jefté, ye kʼa chwäch ri rumiʼal más na wä kʼayew xuʼän. Tapeʼ ke riʼ, ri rumiʼal Jefté xuʼän ri xuʼij rutataʼ che rä (Jueces 11:36, 37). Reʼ xuʼän chë ri qʼopoj riʼ ma xkʼuleʼ ta, ma xekʼojeʼ ta ral chqä chriʼ xkʼis wä rijatzul rutataʼ. Kantzij na wä, xkʼatzin chë janina xkʼuqbʼäx rukʼuʼx. Le Biblia nuʼij: «Ronojel junaʼ, kajiʼ qʼij pa jun junaʼ, ri qʼopojiʼ aj Israel yebʼä rkʼë ri rumiʼal Jefté, ri gaaladita, rchë nkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx» (Jueces 11:39, 40). Komä, ye kʼïy qachʼalal ri ma yekʼulan ta kan kiyaʼon kan chrij rusamaj Jehová. Ri qachʼalal riʼ nkʼatzin nqaʼij chkë chë ütz kisamaj najin nkiʼän chqä tqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (1 Corintios 7:32-35).

12, 13. ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx kikʼuʼx ri nimanelaʼ rma Pedro?

¹² Ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xkʼojeʼ kikʼë ru-apóstoles, Jesús xuʼij che rä ri apóstol Pedro chë Satanás xtuyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ. Chqä xuʼij che rä chë xchʼö rkʼë Dios pa ruwiʼ Pedro rchë ma nkʼis ta rukʼuqbʼäl kʼuʼx. Chrij riʼ xuʼij che rä: ‹Kan xkatapon wä pa ruqʼaʼ Satanás. Pero taq xttzolin pä akʼuʼx wkʼë, tabʼanaʼ chkë ri nikʼaj chik awachʼalal chë kan nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx wkʼë› (Lucas 22:31, 32).

¹³ Pedro xuyaʼ jun utziläj toʼïk chkë  ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo (Gálatas 2:9). Ri ma xuxiʼij ta riʼ xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkiwäch ye kʼïy winäq pa Pentecostés chqä nikʼaj chik mul, xukʼuqbʼaʼ na wä kikʼuʼx ri nimanelaʼ. Taq xa jubʼaʼ nrajoʼ rchë nkäm, ryä xtzʼibʼaj chqä xutäq äl jun wuj ri akuchï nukʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx ri nimanelaʼ chqä xuʼij äl chkë chë ma tkiyaʼ qa Dios (1 Pedro 5:12). Ri wuj xerutzʼibʼaj Pedro janina xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo. Komä chqä kʼa nukʼuqbʼaʼ na qakʼuʼx chqä yojrutoʼ rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej apü ri rutzujun Jehová chqë (2 Pedro 3:13).

14, 15. ¿Achkë rma ri wuj xerutzʼibʼaj Juan pa junaʼ rukʼuqbʼan pä kikʼuʼx ri nimanelaʼ?

¹⁴ Ri apóstol Juan janina chqä xerutoʼ ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo. Ri xtzʼibʼaj qa chrij rukʼaslemal Jesús, pa junaʼ rukʼuqbʼan pä kikʼuʼx ri nimanelaʼ. Chqä kʼa najin na nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx röj komä. Jun tzʼetbʼäl, xa xuʼ chpan ri evangelio rchë Juan nqïl wä ri rutzij Jesús taq xuʼij chë ri ajowabʼäl nkʼutü kichë ri kantzij nimanelaʼ (taskʼij ruwäch Juan 13:34, 35).

¹⁵ Ri oxiʼ cartas xtzʼibʼaj qa Juan kʼïy chqä utziläj taq naʼoj yeqïl chpan. Jujun tzʼetbʼäl. Taq janina bʼis nqanaʼ rma yojqa pa jun mak, ¿tapeʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë rukikʼel Jesús ‹yojruchʼajchʼojsaj che rä ronojel ri qamak›? (1 Juan 1:7). Ye kʼa we ma yojkowin ta nqamestaj jun qamak chqä kʼa ntiʼon na qan rma riʼ, ¿tapeʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë ‹Dios más nüm ke chwäch ri qanima›? (1 Juan 3:20). Xa xuʼ Juan xtzʼibʼan ri tzij ‹Dios kan ajowabʼäl wä› (1 Juan 4:8, 16). Chpan rukaʼn chqä rox ru-cartas, Juan xuʼij chkë ri nimanelaʼ chë ütz najin nkiʼän rma ‹kitzeqelbʼen ri kantzij› (2 Juan 4; 3 Juan 3, 4).

16, 17. ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx kikʼuʼx ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo rma Pablo?

¹⁶ Rkʼë jubʼaʼ ri apóstol ri más xukʼuqbʼaʼ  kikʼuʼx ri nimanelaʼ yë ri Pablo. Chrij qa rukamik Jesús, kʼïy chkë ri apóstoles xekʼojeʼ chriʼ Jerusalén akuchï xekʼojeʼ wä ri molaj ukʼwäy bʼey (Hechos 8:14; 15:2). Ri nimanelaʼ aj Judea xkitzjoj chrij Jesús chkë ri winäq ri nkinmaj chë xa xuʼ jun Dios kʼo. Ye kʼa ri loqʼoläj espíritu xutäq äl Pablo rchë xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq aj Grecia, Roma chqä nikʼaj chik tinamït ri nkiyaʼ kiqʼij ye kʼïy dioses (Gálatas 2:7-9; 1 Timoteo 2:7).

¹⁷ Pablo xbʼä chwäch ronojel tinamït ri nbʼix Turquía che rä komä, chqä xbʼä Italia y Grecia. Chriʼ xeruyäk qa congregaciones kikʼë winäq ri ma ye judíos ta. Ri nimanelaʼ riʼ janina wä xkʼatzin xkʼuqbʼäx kikʼuʼx, rma ri kiwinaq xekiyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ (1 Tesalonicenses 2:14). Chpan ri wuj xtzʼibʼaj pa taq junaʼ 50 che rä ri kʼakʼakʼ congregación ri kʼo Tesalónica, Pablo xuʼij chkë ri nimanelaʼ: ‹Röj bʼanaqïl yixqanataj ri pa taq qa-oración. Kan nqamatyoxij che rä ri qatataʼ Dios iwumä rïx. Rma [...] nqa chqakʼuʼx chë sibʼläj yixsamäj rma niwajoʼ ri Jesucristo. Y rkʼë kochʼonïk iyoʼen apü ri qʼij taq xtpë chik ri qajaw Jesucristo› (1 Tesalonicenses 1:2, 3). Chqä xuʼij chkë chë tkibʼanaʼ reʼ: ‹Tikʼuqbʼalaʼ ikʼuʼx chë iwachiʼil iwiʼ. Y chqä titolaʼ iwiʼ› (1 Tesalonicenses 5:11).

18. ¿Achkë rubʼanik xkʼuqbʼäx rukʼuʼx Felipe rma ri molaj ukʼwäy bʼey?

¹⁸ Pa naʼäy siglo, Jehová xuksaj ri molaj ukʼwäy bʼey rchë xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nimanelaʼ. Chqä xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri ukʼwäy taq bʼey pa taq congregaciones. Taq Felipe xutzjoj chkë ri samaritanos chrij Jesús, ri molaj ukʼwäy bʼey xkitäq äl rutoʼik. Xekitäq äl Pedro chqä Juan, ri ye kʼo chpan ri molaj ukʼwäy bʼey, rchë xkikʼutuj che rä Jehová chë tuyaʼ ri loqʼoläj espíritu pa kiwiʼ ri nimanelaʼ (Hechos 8:5, 14-17). Ri toʼïk xyaʼöx chkë xukʼuqbʼaʼ na wä rukʼuʼx Felipe chqä ri nikʼaj chik nimanelaʼ.

19. ¿Achkë xkinaʼ ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo taq xkiskʼij ri carta xutäq ri molaj ukʼwäy bʼey?

¹⁹ Xqʼax ri-tiempo, xkʼutüx chkë ri molaj ukʼwäy bʼey we ri nimanelaʼ achiʼaʼ ri ma ye judíos ta nkʼatzin nkitzeqelbʼej ri nuʼij rupixaʼ Moisés chkë ri achiʼaʼ judíos (Hechos 15:1, 2). Ri ye kʼo chpan ri molaj ukʼwäy bʼey xkikʼutuj ri loqʼoläj espíritu che rä Dios chqä xechʼobʼon chrij ri nuʼij Ruchʼaʼäl Dios, ke riʼ xqʼax chkiwäch chë ma nkʼatzin ta chë ri nimanelaʼ achiʼaʼ nkiʼän ri nuʼij rupixaʼ Moisés. Rchë xkiʼij ri xkichʼöbʼ, xkitzʼibʼaj jun carta chqä xekitäq äl jujun nimanelaʼ rchë xbʼekijachaʼ chkë ri congregaciones. Taq ri nimanelaʼ xkiskʼij ri carta, ‹sibʼläj kʼa xekikot, y xkʼuqeʼ qa kikʼuʼx rma ri chʼaʼäl ri ye kʼo äl chpan› (Hechos 15:27-32).

20. a) ¿Achkë rubʼanik nkʼuqbʼäx kikʼuʼx jontir qachʼalal rma ri Molaj Ukʼwäy Bʼey? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tzijonem?

²⁰ Komä, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey kichë ri Testigos de Jehová nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri kan kiksan ronojel kikʼaslemal rchë nkiʼän jalajöj taq samaj chrij ri Ajawaren. Chqä nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx jontir qachʼalal ri ye kʼo pa taq congregaciones. Achiʼel wä pa naʼäy siglo, jontir nqanaʼ kiʼkʼuxlal taq nkʼuqbʼäx qakʼuʼx. Chpan ri junaʼ 2015, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xuyaʼ pä ri wuj Jehová desea que vuelva rma nrajoʼ chë ri winäq yetzolin pä pa rutinamit. Ye kʼa, ¿xa xuʼ ri qachʼalal ye ukʼwayon bʼey ri kʼo chë nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nikʼaj chik? Xtqatzʼët chpan ri jun chik tzijonem.