Yi enu ci yí lemɛ ji

Yi enyɔtawo nɔxu

Mínyaa?

Mínyaa?

To vo nɔ Bibla ɖe, nyi yí dasɛ mɔ Izraɛliviwo nyi hwashiwo le Eʒipti kpɔɔ?

Bibla nu mɔ ci Midiantɔwo kplɔ Ʒozɛfu yi Eʒipti ɖegbɔɔ, blematɔgbi Ʒakɔbu koɖo yi xomu so le Kanna vaci Eʒipti. Wonɔ Goshɛn le Eʒipti, fini Nili koɖo axu do go do. (Gɔnm. 47:1, 6) “Izraɛli viwo ji evi sugbɔ. . . [Wo] va nyi amɛ ciwo yí sɛnŋ.” Eyi taɖo Eʒiptitɔwo vatɔ vɔnvɔn nɔ wo yí ʒin wo ji yí wotrɔ hwashiwo.​—Hun. 1:7-14.

Ðyikadotɔ ɖewo gbali Bibla xolɔlɔ cɛ mɔ yɛnyi enyɔkpakpa. Vɔ kpeɖojiwo dasɛ mɔ Sɛmutɔwo * nɔ hwashigbemɛ le Eʒipti kpɔ nyao.

Le kpɔwɛ mɛ, nyigbanmɛnumɛkutɔwo kaka blema kɔxui xoxui ɖewo mɛ le Eʒipti tagbe. Mɛgan John Bimson mɔ kpeɖojiwo dasɛ mɔ Sɛmutɔwo kɔxui 20 alo ci yí wu ahan, nɔ Eʒipti tagbe vayi. James K. Hoffmeier ci yí kukɔ enu gɔnmɛ so Eʒipti ju nu, nu mɔ: “So exwe 1800 D.Y. yi 1540 D.Y.-ɔ, Eʒipti nyi eju ci yí Sɛmugbedotɔ ciwo yí so weɖoxɔxu nɔ Asie vanɔ.” Égbenu kpi mɔ: “Hwenu cɛ sɔ koɖo Abraxamu, Izaki koɖo Ʒakɔbu wo hwenu, egbesɔ koɖo hwenu ci mɛ yí enu ciwo mìhlɛn le Gɔnmɛjeje wema mɛ jɔ.”

Mìgbekpɔ kpeɖoji buwo le Eʒipti fɔde. Wokpɔ Blema wema xlaxla ɖeka ci woŋwlɛn le exwe 2000 D.Y. yi 1600 han D.Y. mɛ le Eʒipti fɔde. Hwashi ciwo yí wa dɔ le axwe ɖeka mɛ ŋkɔwo le wema lɔ mɛ. Sɛmutɔwo ŋkɔ ciwo wokpɔ le ji wu 40. Hwashi lɔwo nyi axomɛdɔwatɔ, enuɖatɔ, avɔnlɔntɔ koɖo alɔnudɔwatɔ buwo. Numɛkutɔ Hoffmeier do jeshi mɔ: “Nɔ Sɛmutɔ eka wanɔ dɔ le axwe ɖeka mɛ le Thebaid ci yí le Eʒipti fɔdeɔ, anyi wowo hlɛnhlɛnmɛ asugbɔ le Eʒipti, vevitɔ fini wonɔ le Nili tɔ gbɔ.”

Nyigbanmɛnumɛkutɔ David Rohl ŋwlɛn mɔ hwashi ɖewo ŋkɔ “sɔ koɖo Bibla mɛ ŋkɔwo.” Le kpɔwɛ mɛ, le wema kankan kpɛtɛwo mɛɔ, wokpɔ ŋkɔ ciwo yí sɔ koɖo Isaka, Ashe koɖo Shifra. (Hun. 1:3, 4, 15) Rohl cu ta nɔ nyɔ lɔ mɔ: “Ecɛ nyi kpeɖoji ŋtɔteŋ ci yí dasɛ mɔ Izraɛliviwo nɔ hwashigbemɛ le Eʒipti nyao.”

Mɛgan Bimson nu mɔ: “Bibla nu mɔ Izraɛliviwo nɔ hwashigbemɛ le Eʒipti yí vahun le nɔ. Exolɔlɔwo can ɖo kpe yi ji mɔ yɛnyi nyɔnɔnwi.”

^ par. 4 Sɛmu ci yí nyi Nowe vi ɖeka ŋkɔ mɛ yí enyɔgbe Sɛmutɔwo to so. Sɛmu viviɛwo tɛnŋ nyi mɛ ciwo woyɔnɔ mɔ Elamutɔwo, Asiritɔwo, Kaldeatɔwo, Ebretɔwo, Siritɔwo koɖo Arabitɔwo kɔta vovovowo.