Ndi Nnyi Murangaphanḓa ane a vha Wavhuḓi Ṋamusi?

Nga 1940, ho vha hu na khuḓano kha vhurangaphanḓa ngei Phalamenndeni ya Britain. David Lloyd George a re na miṅwaha ya 77, we a thetshelesa khanedzano, o ranga phanḓa musi Britain ḽi tshi kunda kha Nndwa ya Shango ya u Thoma, nahone u vha hawe na miṅwaha minzhi kha zwa politiki zwo mu thusa u ṱolisisa zwavhuḓi mushumo wa vhurangaphanḓa. Kha tshipitshi tshawe Phalamenndeni ya Lushaka nga ḽa 8 May, o ri: “Lushaka lwo ḓiimisela u ita zwiṅwe na zwiṅwe tenda lwa vha na murangaphanḓa, na Muvhuso une wa sumbedza zwavhuḓi uri zwipikwa zwawo ndi zwifhio nahone na lushaka lu vhe na fulufhelo ḽa uri vhane vha khou lu ranga phanḓa vha khou ita zwine vha kona.”

MAIPFI a Lloyd George a zwi bvisela zwavhuḓi khagala uri vhathu vha lavhelela vharangaphanḓa vhavho vha tshi vha na vhukoni na u ita vhuḓidini vhuhulwane u itela u khwinisa zwithu. Mushumi a re kha fulo ḽa khetho o zwi vhea nga heyi nḓila: “Musi vhathu vha tshi khetha muphuresidennde, vha vha vha tshi khou khetha muthu ane vha nga kumedza vhutshilo havho khae, vhumatshelo havho na vhana vhavho.” U tsireledza ḽeneḽo fulufhelo ndi mushumo muhulwane. Ndi ngani zwo ralo?

Shango ḽashu ḽo ḓala nga vhuleme vhune ha konḓa u vhu piringulula. Sa tsumbo, ndi murangaphanḓa ufhio o ṱalifhaho na a re na maanḓa ane a nga kona u fhelisa vhutshinyi na nndwa? Ndi nnyi kha vharangaphanḓa vha ṋamusi ane a vha na zwishumiswa na vhulenda ane a nga ṋea muthu muṅwe na muṅwe zwiḽiwa, maḓi o kunaho, na u ṱhogomela mutakalo? Ndi nnyi a re na nḓivho na o ḓiimiselaho u tsireledza na u vusulusa mupo? Ndi nnyi a re na vhukoni na maanḓa u itela u vhona uri vhathu vhoṱhe vha ḓiphina nga vhutshilo tshifhinga tshilapfu nahone vho takala?

Vhathu a vha Fanelei u Ita Wonoyo Mushumo

Ndi ngoho uri vhaṅwe vharangaphanḓa vho khunyeledza zwiṅwe zwithu zwihulwane vhukuma. Naho zwo ralo, vha nga shuma mahumi a miṅwaha a si gathi—nahone hu pfi mini nga ane a tevhela nga murahu? Khosi Salomo wa Isiraele ḽa kale, muṅwe wa vharangaphanḓa vhavhuḓi vhe vha vhuya vha tshila, o humbula nga ha yeneyo mbudziso. O phetha nga u ri: “Nda nyadza na yoṱhe mishumo yanga ye nṋe nda i shuma fhano ḓasi ha ḓuvha, ine nda ḓo i sia i ifa ḽa muthu ane a ḓo ntevhela. Huno hu ḓivha nnyi, kana  a tshi ḓo vha muṱali, kana a tshi ḓo vha tsilu? U ḓo vhusa zwoṱhe zwe nda zwi shuma na zwe nda zwi ita nga vhuṱali hanga fhano ḓasi ha ḓuvha. Na zwenezwo ndi mahandana.”—Muhuweleli 2:18, 19.

Salomo o vha a sa zwi ḓivhi uri ane a ḓo mu tevhela u ḓo bvela phanḓa na mishumo yawe yavhuḓi kana u ḓo tshinya zwoṱhe. Kha Salomo, u tevhekana ha u bviswa ha vhavhusi vha kale ha dzheniswa vhaswa zwo vha zwi “mahandana.” Dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili dzi amba uri ndi “ḽifhedzi,” kana “u pandamedza muya.”

Nga zwiṅwe zwifhinga, khakhathi dzi shumiselwa u kombetshedza tshanduko kha vhavhusi. Vharangaphanḓa vha re na vhukoni vho vhulahwa musi vhe mishumoni yavho. Abraham Lincoln muphuresidennde we a vha a tshi dzhielwa nṱha vhukuma wa United States, o vhuya a vhudza vhathetshelesi a ri: “Ndo khethiwa uri ndi shume mushumo wa ndeme lwa tshifhinganyana, nahone zwino musi ndo ima phanḓa ha vhoiwe, ndi khou shumisa maanḓa ane a ḓo fhela hu si kale.” Vhukuma tshumelo yawe yo vha ya tshifhinganyana. Hu sa londwi zwoṱhe zwe a ita na lutamo lwawe lwa u itela vhathu zwo engedzeaho, Muphuresidennde Lincoln o ranga phanḓa shango ḽawe lwa miṅwaha miṋa fhedzi. Musi a tshi khou thoma u shuma lwa tshifhinga tsha vhuvhili muvhusoni, a mbo ḓi vhulahiwa nga muthu we a vha a tshi khou ṱoḓa hu tshi vha na tshanduko kha vhurangaphanḓa.

Na vharangaphanḓa vhavhuḓi vha vhathu vha nga si vhe na fulufhelo kha vhumatshelo havho. Nga zwenezwo, naa ni a vha fulufhela uri vha nga ita uri haṋu vhu vhe na fulufhelo? Bivhili i ri: “Ni songo fulufhedza mahosi; ndi vhana vha vhathu; kha vhone a huna mutshidzi. Muya wavho u a ṱuwa; vha vhuyelela mavuni avho; ḓuvha ḽeneḽo na maano avho o lovha.”—Psalme ya 146:3, 4.

Zwi nga konḓa u ṱanganedza nyeletshedzo ya u sa fulufhedza vharangaphanḓa vha vhathu. Naho zwo ralo, Bivhili a i ambi uri vhathu vha nga si ḓo vhuya vha vha na murangaphanḓa wavhuḓi, na wa tshifhinga tshoṱhe. Yesaya 32:1 i ri: “Hu ḓo vhuya ha vhewa khosi ya u vhusa nga zwivhuya; ya vhakoma vha u laya nga kuvhusele vhukuma.” Yehova Mudzimu, ane a vha Musiki wa muthu, o lugiselela “khosi,” Murangaphanḓa, ane hu si  kale a ḓo langa nga vhuḓalo mafhungo oṱhe a ḽifhasi. Ndi nnyi? Vhuporofita ha Bivhili vhu a mu ṱalusa.

Ane A Fanelea zwa Vhukuma u Ranga Phanḓa

Miṅwahani ya zwigidi zwivhili yo fhiraho, muruṅwa o vhudza musidzana wa Muyuda ane a pfi Maria u ri: “Vhona, U ḓo vha muthu wa thovhela, wa beba murwa, ané wa ḓo mu ira dzina ḽa u ri Yesu; Ngauri u ḓo vha muhulwane, u ḓo pfi Murwa wa Wa-Ṱaḓulu-ṱaḓulu; huno Murena Mudzimu u ḓo mu ṋea khuluṋoni ya Davida, khotsi-awe. U ḓo vhusa nnḓu ya Yakobo lini na lini, huno vhuhosi hawe a vhu nga vhi na mugumo.” (Luka 1:31-33) Ee, Yesu wa Nazaretha ndi Khosi yo ṱaluswaho nga vhuporofita ha Bivhili.

Zwifanyiso zwa vhurereli zwi anzela u sumbedza Yesu sa lushie, muhoṱa ane a khou fa nga nḓala, kana sa ane a ḓidzima madakalo a sa koni u ḓilwela kha tshiṅwe na tshiṅwe tshine tsha bvelela khae. Zwenezwi zwifanyiso a zwi ṱuṱuwedzi u vha na fulufhelo khae sa Muvhusi. Naho zwo ralo, Yesu Kristo o ṱaluswaho Bivhilini, o aluwa a vha munna a re na maanḓa, o vhibvaho, a fhiseaho na a dzhiaho vhukando. Nahone o vha e na dziṅwe pfaneleo dzine dza ita uri a fanelee u vha murangaphanḓa. (Luka 2:52) Hu tevhela masia a si gathi a vhumuthu hawe vhu swayeaho.

Yesu o dzula a tshi fulufhedzea nga ho fhelelaho. U fulufhedzea hawe, vhuḓifari havhuḓi zwo vha zwi zwone zwine zwa ita uri a humbele maswina awe khagala uri a ambe vhuṱanzi vhu pfalaho ha u mu pomoka. Vho kundwa. (Yohane 8:46) Pfunzo dzawe dzi si na muhoyo dzo ṱuṱuwedzela vhathu vhanzhi vha re na mbilu dzavhuḓi uri vha vhe vhatevheli vhawe.—Yohane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesu o vha o ḓikumedza tshoṱhe kha Mudzimu. O vha o ḓiimisela u khunyeledza mushumo we Mudzimu a mu ṋea wone lwe hu sa vhe na swina—ḽa muthu kana ḽa dimoni ḽe ḽa vha ḽi tshi nga mu thivhela. U vutshelwa ha tshiṱuhu a ho ngo mu tshuwisa. (Luka 4:28-30) U neta na nḓala a zwo ngo mu kula nungo. (Yohane 4:5-16, 31-34) Naho khonani dzawe dzo mu sia, ho ngo vhuya a kheluwa kha tshipikwa tshawe.—Mateo 26:55, 56; Yohane 18:3-9.

Yesu o vha a tshi vhilaelela vhathu zwa vhukuma. O ṋea zwiḽiwa vhathu vhe vha vha vhe na nḓala. (Yohane 6:10, 11) O khuthadza vho tsikeledzeaho. (Luka 7:11-15) O fhodza mabofu, vho dzingaho nḓevhe, na vhane vha lwala. (Mateo 12:22; Luka 8:43-48; Yohane 9:1-6) O ṱuṱuwedza vhaapostola vhawe vha shumaho nga maanḓa. (Yohane, ndima dza 13-17) O sumbedza u vha “mulisa wa ndele” ane a ṱhogomela nngu dzawe.—Yohane 10:11-14.

Yesu o vha o ḓiimisela u shuma. O ṱanzwa milenzhe ya vhaapostola vhawe u itela u vha funza ngudo ya ndeme. (Yohane 13:4-15) Na yawe milenzhe yo vha i tshi vha na buse musi a tshi khou huwelela mafhungo maḓifha badani dza mavu ngei Isiraele. (Luka 8:1) Naho o vha a tshi khou humbula u yo awela “sogani,” o dzhia vhukando musi magogo a tshi mu ṱoḓa u itela u wana pfunzo yo engedzeaho. (Marko 6:30-34) Nga zwenezwo o vhetshela Vhakriste vhoṱhe tsumbo ya u vha na mafulufulu.—1 Yohane 2:6.

Yesu o fhedza mushumo wawe nahone a ṱuwa kha ḽifhasi. U itela u mu lambedza u fulufhedzea hawe, Yehova Mudzimu o mu ṋea vhuhosi na vhutshilo vhu sa fheli ngei ṱaḓulu. I tshi amba nga mvuwo ya Yesu, Bivhili i ri: “Kristo ó no vuwa vhafuni ha tsha fa, lufu a lu tsha mu vhusa.” (Vha-Roma 6:9) Ni nga vha na vhungoho ha uri ndi Murangaphanḓa wavhuḓisa wa vhathu. Musi Kristo Yesu a tshi langa ḽifhasi nga vhuḓalo, a hu nga ḓo vha na ṱhoḓea ya u ṋea muṅwe muthu maanḓa, kana u dovha ha vha na ṱhoḓea ya u shandula vhurangaphanḓa. A nga si ḓo vhuya a vhulahwa a tshi khou vhusa, nahone mushumo wawe a u nga vhuyi wa fheliswa kana u tshinywa nga ane a ḓo tevhela a sa fanelei. Fhedzi ndi mini zwine a ḓo zwi ita nga ho livhaho u itela u vhuyedza vhathu?

Ndi Zwifhio Zwine Onoyu Murangaphanḓa Muswa A ḓo zwi Ita

Psalme ya 72 i ri ṋea maṅwe mafhungo a nḓila ine yeneyi Khosi yo fhelelaho, na i sa fi ya ḓo vhusa ngayo. Kha ndimana 7 na 8, ri a vhala: “Maḓuvhani awe nga hu tondiwe muvhuya, hu ande mulalo maḓuvha oṱhe a vhalwaho nga miṅwedzi. Muvhuso wawe u ḓo guma nga malwanzhe thungo dzoṱhe, wa thoma mulamboni  wa yo’ swika migumoni ya shango.” Nga fhasi ha vhuvhusi hawe havhuḓi, vhathu vha re kha ḽifhasi vha ḓo ḓiphina nga tsireledzo i sa fheli. U ḓo fhelisa zwiṱhavhane zwoṱhe zwi re hone zwino nahone u ḓo bvisa lutamo lwa nndwa mbiluni dza vhathu. Vhathu vhane vha vutshela vhaṅwe sa ndau dzi re na nḓala kana vhane vha ita zwithu u fana na zwivhingwi kha vhahura vhavho vha ḓo vha vho shandula tshoṱhe mavhonele avho. (Yesaya 11:1-9) Mulalo u ḓo vha munzhi.

Psalme 72 ndimana 12 u ya kha ya 14 i dovha ya ri: “Ngauri u lamulela mutshinyali a tshi vhidzelela, na muheḓana a si na mutshidzi. U khathutshela vhaṱoma na vhatshinyali, u khudisa mimuya ya vhatshinyali. U lamulela mimuya yavho misi vhó tsikiwa vhó kandiwa, malofha avho ndi tshithu tshihulwane maṱoni awe.” Vhaheḓana, vhaṱoma, na vhatshinyali vha ḓo vha tshipiḓa tsha muṱa wa vhathu wo takalaho, vhe na vhuthihi nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Khosi Yesu Kristo. Vha ḓo tshila nga dakalo, hu si u pfa vhuṱungu na u fhulufhuwa.—Yesaya 35:10.

Ndimana ya 16 i fulufhedzisa uri: ‘Shangoni hu ḓo vha na muḓalo wa mavhele na dziṱhohoni dza dzithavha.’ Nḓala i shengedza vha dzimilioni kha ḽifhasi ṋamusi. Politiki na vhupangwa kanzhi zwi thivhela u kovhiwa ho teaho ha zwiḽiwa zwo ḓalaho, lune mavhuthu, zwihuluhulu vhana, vha fa nga nḓala. Fhedzi nga fhasi ha vhuvhusi ha Yesu Kristo, honovhu vhuleme a vhu tsha ḓo vha hone. Ḽifhasi ḽi ḓo fhaṱutshedzwa nga khaṋo yavhuḓi ya zwiḽiwa zwo no ḓifha. Vhathu vhoṱhe vha ḓo fushwa zwavhuḓi.

Naa ni a takalela u ḓiphina nga dzenedzo phaṱhutshedzo dza murangaphanḓa wavhuḓi? Arali zwo ralo, ri a ni ṱuṱuwedza u guda nga ha Murangaphanḓa ane hu si kale a ḓo langa nga vhuḓalo ḽifhasi ḽoṱhe. Ṱhanzi dza Yehova dzi ḓo takalela u ni thusa u ita nga u ralo. A ni nga ḓisoli, ngauri o amba nga ha Murwa wawe a ri: “Nṋe-ha Khosi yanga ndi i vhea thavhani khethwa yanga ya Tsioni!”—Psalme ya 2:6.

[Bogisi kha siaṱari 5]

U BVISWA NGA U ṰAVHANYA MUVHUSONI

Muvhusi a nga ḓitika nga khuliso na thikhedzo ya vhalanda vhawe arali a tshi vha ḓisela mulalo na zwiimo zwo tsireledzeaho. Naho zwo ralo, arali vhathu vha sa tsha mu fulufhela nga ṅwambo wa tshiṅwe tshiitisi, muṅwe muthu nga u ṱavhanya a nga mu dzhiela vhuvhusi. Hu tevhela dziṅwe tsumbo dza zwiimo zwine zwa kombetshedza vhavhusi uri vha litshe u vhusa.

Zwiimo zwi si Zwavhuḓi. Mafheloni a ḓana ḽa vhu-18 ḽa miṅwaha, vhadzulapo vhanzhi vha Fura vho kombetshedzwa u lemedzwa nga mithelo naho hu uri zwiḽiwa zwo vha zwi tshi khou ṱahela. Zwenezwo zwiimo zwo ita uri hu vhe na Mvutshelano Fura, zwe zwa ita uri nga 1793, Khosi Louis XVI i tumulwe ṱhoho nga mutshini.

Nndwa. Nndwa ya Shango ya u Thoma yo fhelisa vhuvhusi ha vhaṅwe vhavhusi vha re na maanḓa kha ḓivhazwakale. Sa tsumbo, nga 1917 nndwa yo ita uri zwiḽiwa zwi ṱahele ngei St. Petersburg, Russia, nahone zwenezwo zwa ita uri hu vhe na Mvutshelano nga February. Honoho u vutshela ho ita uri Muvhusi Nicholas wa Vhuvhili a bviswe muvhusoni nahone zwa ita uri hu vhe na vhuvhusi ha Vhukomonisi. Nga November 1918, Dzheremane ḽo vha ḽi tshi khou ṱoḓa mulalo, fhedzi Fura, Britain, na Russia ho ngo litsha u lwa u swika hu tshi itwa tshanduko kha vhuvhusi. Nga ṅwambo wa zwenezwo, Muvhusi wa Dzheremane ane a pfi Wilhelm wa Vhuvhili a kombetshedzwa u shavhela ngei Netherlands.

Lutamo lwa maitele o fhambanaho a muvhuso. Nga 1989 maitele a politiki a fheliswa. Vhuvhusi he ha vha hu tshi vhonala ho khwaṱha sa tombo ha wa musi vhalanda vhawo vha tshi landula Vhukomonisi nahone vha thoma mifuda yo fhambanaho ya vhuvhusi.

[Zwifanyiso kha siaṱari 7]

Yesu o fusha vha re na nḓala, u fhodza vhalwadze, na u vhetshela Vhakriste vhoṱhe tsumbo yavhuḓi

[Ṱhaluso ya Vhubvo ha Tshifanyiso kha siaṱari 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images