1. E tiga eiloa e kamata sale te avaga ki te fiafia, se a te mea e fakamoe‵moe a tino avaga me ka fe‵paki mo latou? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

I TE taimi e kilo atu ei te tamataene ki te tamafine telā ka avaga mo ia, e seai ne pati e mafai o fakamatala ki ei a te lā fia‵fia. A koi fai famau ei laua, ne gasolo aka o lasi te lā a‵lofa ko ala ei o fai a lā tautoga me ka fakamaoni eiloa laua i te taimi e avaga ei. E tonu, e manakogina a fakamafulifuliga ona ko te mea ko lua foitino ne tuku fakatasi ke tasi, kae ko kamata ei se kāiga fou. Kae e tuku mai eiloa i te Muna a te Atua a te manatu fesoasoani poto mō latou katoa kolā e fia a‵vaga, me e manako a te Mafuaga o te avaga ke maua ne taki tauavaga se olaga avaga manuia kae fiafia. (Faata. 18:22) Kae e fakamatala faka‵lei mai te Tusi Tapu me i tino sē ‵lei katoatoa kolā ko oti ne a‵vaga “ka maua ne latou a puapuaga i te foitino.” (1 Koli. 7:28) E mafai la pefea o fakafoliki aka a puapuaga konā? Kae se a te mea ka fesoasoani atu ki te faiga ke manuia se avaga Kelisiano?

2. Ne a vaega o te alofa e ‵tau o fakaasi atu ne te tauavaga?

² E faka‵mafa mai i te Tusi Tapu a te tāua o te alofa. A te alofa  atafai (Eleni, phi·liʹa) ne manakogina i te olaga avaga. A te alofa fakafamau (eʹros) e aumai ne ia te fiafia, kae ko te alofa ki kāiga (stor·geʹ) e tāua māfai ko isi ne tama‵liki. Kae ko te alofa fakavae (a·gaʹpe) e fai ne ia ke manuia a te avaga. E uiga ki te alofa tenei, ne tusi mai te apositolo ko Paulo, penei: “Ke a‵lofa foki koutou taki tokotasi ki otou avaga e pelā eiloa mo koutou ki a koutou eiloa. I te suā feitu, e ‵tau o lasi te āva o te fafine ki tena avaga.”—Efe. 5:33.

3. E ‵tau o pefea te malosi o te alofa i loto i te olaga avaga?

³ Ne tusi mai a Paulo: “Tāgata, ke tumau koutou i te a‵lofa ki otou avaga, e pelā eiloa mo te alofa o Keliso ki te fakapotopotoga kae tuku atu tena ola mō te fakapotopotoga.” (Efe. 5:25) E ‵tau mo soko o Iesu o tau‵tali ki tena fakaakoakoga mai te fakatau a‵lofa e pelā mo ia ne alofa ki a latou. (Faitau te Ioane 13:34, 35; 15:12, 13.) A te alofa o se tauavaga Kelisiano e ‵tau o malosi ‵ki, telā e mafai ne se tokotasi o loto fiafia o mate mō te suā tino. Kae kafai ko sae aka se fakalavelave tai lasi i te tauavaga, a te loto fiafia o mate mō te suā tino ko te ‵toe mea loa fakaoti e ma‵nako laua o fai. Kae tiga te feitu tenā, a te alofa telā ko te a·gaʹpe “e onosai i mea katoa, e talitonu ki mea katoa, e fakamoemoe ki mea katoa, e kufaki i mea katoa.” E tonu, “e se mafai o gata te alofa.” (1 Koli. 13:7, 8) Kafai e masaua ne lāua te lā tautoga ke fakatau a‵lofa kae fakamaoni te suā tino ki te suā tino, ka fesoasoani atu a te olaga avaga telā e fakavae ki te mataku ki te Atua ke ga‵lue fakatasi te tauavaga e ‵tusa mo fakatakitakiga ma‵luga o Ieova ke faka‵lei so se fakalavelave telā e mafai o sae aka.

4, 5. (a) Se a te tiute o te tagata avaga e pelā me ko te ulu o te kāiga? (e) E ‵tau o pefea te kilokiloga a te fafine avaga ki te pulega a te ulu o te kāiga? (i) Ne a fakamafuli‵fuliga ne fai ne se tauavaga?

⁴ Mai te saga atu ki tiute fai o te tauavaga, ne tusi mai a Paulo, penei: “Ke faka‵logo a fafine ki olotou avaga, e pelā eiloa mo te otou faka‵logo ki te Aliki, me i te tagata ko te ulu o tena avaga e pelā eiloa mo Keliso ko te ulu o te fakapotopotoga.” (Efe. 5:22, 23) E se fai ne te fakatokaga tenei ke malalo ifo te fafine i tena avaga. Kae e fesoasoani atu ki tou fafine ke fakataunu te tiute ne mafaufau te Atua ke tuku atu ki se fafine avaga i te taimi ne fai mai ei a ia: “E se ‵lei māfai e nofo tokotasi te tagata [Atamu]. Ka faite ne au se soa mō ia ke fesoasoani ki a ia.” (Kene. 2:18) E pelā mo te fakaasi mai ne Keliso, te “ulu o te fakapotopotoga” a te alofa, e ‵tau foki o fai ne se tagata avaga Kelisiano a tena pulega i se auala alofa. Kafai e fai a ia penā, ka maua ne tena avaga a te tokagamalie mo te lotomalie mai te āva, ‵lago kae fakalogo ki tou tagata.

⁵ E uiga ki fakamafuli‵fuliga i te olaga avaga, ne fai ‵tonu mai a Cathy,  ^[1] penei: “E pelā me se tuagane taka, ne pule loa au i aku mea e fai kae ne tausi eiloa ne au toku olaga. I te taimi ne avaga ei au, ne kamata o fakalagolago au ki taku avaga. E sē se mea faigofie, kae ne gasolo eiloa o ‵pili te mā vā fakatauavaga mai te faiga o mea i auala o Ieova.” Ne fai mai tena avaga ko Fred, penei: “E sē se mea faigofie ke fai ne au a fakaikuga. I te olaga avaga, se mea faigata ke mafaufau ki manatu o tino e tokolua. Kae mai te ‵sala atu ki te takitakiga a Ieova e auala i ‵talo mo te fakalogologo faka‵lei ki manatu o taku avaga, ne fai ei ke faigofie te faiga o aku fakaikuga. Ne fai māua e pelā me se tīmu telā e ga‵lue tasi!”

6. E fai pefea a te alofa e pelā me se “fusi ‵lei katoatoa” māfai ko ‵sae aka a fakalavelave i te avaga?

⁶ A te avaga malosi e aofia i ei a tino e tokolua kolā e talia ne laua a lā tulaga sē ‵lei katoatoa. E kufaki ‘faeloa laua i a laua eiloa kae fakatau fakamagalo.’ E tonu, ka fai eiloa ne laua a mea ‵se. Kae kafai e tupu te mea tenā, e isi ne avanoaga ke tauloto mai  lā mea ‵se, ke fakatau fakamagalo, kae ke fai te alofa e pelā me se “fusi ‵lei katoatoa.” (Ko. 3:13, 14) E se gata i ei, a te “alofa e kufaki kae kaimalie. . . . E se ita fakamoemoe.” (1 Koli. 13:4, 5) E ‵tau o fakamagalo atu fakavave a mea ‵se. Tela la, e ‵tau mo se tauavaga Kelisiano o taumafai ke faka‵lei so se kinauga i te vā o laua a koi tuai o seke te aso tenā. (Efe. 4:26, 27) A te faipati faka‵lei atu penei “Fakatoese atu au mo te fakalogo‵mae ne au koe” e manakogina i ei a te loto maulalo mo te loto malosi, kae fesoasoani atu i ei ke faka‵lei aka a fakalavelave kae fai ei ke ‵pili te fesokotakiga o te tauavaga.

7, 8. (a) Se a te manatu fesoasoani e tuku mai i te Tusi Tapu e uiga ki faifaiga fakatauavaga i te avaga? (e) Kaia e ‵tau ei o fakatau fakaasi atu ne te tauavaga a te uiga atafai?

⁷ E tuku mai i te Tusi Tapu se manatu aoga telā e mafai o fesoasoani atu ki te tauavaga ke maua ne laua se kilokiloga paleni e uiga ki manakoga fakatauavaga. (Faitau te 1 Kolinito 7:3-5.) E tāua ke mafaufau faka‵lei laua ki lā lagonaga mo manakoga. Kafai e se atafai te tagata ki tena avaga, ka sē mafai o fiafia tou fafine ki te vaega tenei o te olaga avaga. Ne fakatonu atu ki tagata a‵vaga “ke loto malamalama” i olotou faifaiga ki olotou avaga. (1 Pe. 3:7) A te ‵moe fakatauavaga e se ‵tau o faimālōgina kae e ‵tau o fakatau lotoma‵lie ki ei. A te tagata e masani sale o manako vave ke ‵moe mo tena avaga i lō te fafine, e ‵tau o amanaia laua ki lā lagonaga kae faka‵tali ki te taimi tonu e fakatau lotoma‵lie ei laua.

⁸ E tiga eiloa e se tuku mai i te Tusi Tapu a tulafono mautinoa e uiga ki auala mo te tapulā ki faifaiga e fai ne te tauavaga i te taimi e ‵moe fakatauavaga i ei, e fakaasi mai eiloa i ei me e ‵tau o fakaasi atu a lā lagonaga a‵lofa. (Pese. 1:2; 2:6) E ‵tau o fakatau fakaasi atu ne se tauavaga Kelisiano a te uiga atafai.

9. Kaia e se talia ke fakaasi atu a manakoga fakatauavaga sē ‵tau ki se tino e se avaga mo koe?

⁹ E fai ne te alofa malosi ki te Atua mo tuakoi ke mo a e talia so se tino io me se mea ke fakalavelave mai ki te fesokotakiga o te tauavaga. Ko oti ne fakamasei a nisi avaga ona ko te umiti o se tino tokotasi i a laua ki ata ma‵sei. E ‵tau o ‵teke malosi atu ki te faifaiga tenei io me ko so se vaega o manakoga fakatauavaga sē ‵tau mo se tino e se i a koe te avaga. A te tafao ki lagonaga o se tino telā e se i a koe te avaga e sē se faifaiga alofa kae e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai i ei. Kafai e masaua ne tatou me iloa ‵lei ne te Atua a ‵tou mafaufauga mo faifaiga, ka fakamalosi i ei ‵tou manakoga ke fakafiafia atu ki a ia kae tumau i te ‵ma.—Faitau te Mataio 5:27, 28; Epelu 4:13.

10, 11. (a) E pefea nei te lauiloa o te ‵talaga o avaga? (e) Ne a pati a te Tusi Tapu e uiga ki te ‵nofo māvae? (i) Se a te mea ka fesoasoani atu ki se tauavaga ke sē māvae fakavave?

¹⁰ E mafai ne fakalavelave ‵lasi kolā e ‵sae aka i te olaga avaga o fai ke mafaufau se tokotasi io me ko te tauavaga ke māvae io me ke ‵tala te avaga. I nisi fenua, a te ukega o avaga e iku ki te ‵tala. A te faifaiga tenei e se lauiloa i fakapotopotoga Kelisiano, kae ko te gasolo aka ki luga o fakalavelave fakatauavaga e ‵tupu ki tino o te Atua se mea telā e ‵tau o ‵saga atu ki ei.

¹¹ E tuku mai i te Tusi Tapu a fakatonuga konei: “E se ‵tau o tiakina ne te fafine tena avaga. Kafai e ‵tau o tiaki ne ia, e se ‵tau o toe avaga kae e mafai o toe faka‵lei a lāua mo tena avaga; kae e se ‵tau o tiaki ne te tagata a tena avaga.” (1 Koli. 7:10, 11) A te ‵nofo māvae o se tauavaga se mea telā e se ‵tau o manatu mā‵ma ki ei. E tiga eiloa e foliga mai me i te ‵nofo māvae ko te faka‵leiga o fakalavelave ‵lasi, e iku atu faeloa ki fakalavelave e uke atu. I te otiga ne fakafoki atu ne ia a pati a te Atua e uiga ki se tagata telā ne tiaki ne ia tena tamana mo tena mātua kae ‵nofo fakatasi mo tena avaga, ne fai mai a Iesu: “A  lāua kolā ko oti ne fakatasi ne te Atua e se mafai o ‵tala ne se tino.” (Mata. 19:3-6; Kene. 2:24) E fakauiga foki te mea tenei me e se ‵tau mo te tagata avaga io me ko te fafine avaga o ‘‵tala ne ia te mea telā ko oti ne fakatasi ne te Atua.’ E kilo atu a Ieova ki te avaga e pelā me se fesokotakiga tumau. (1 Koli. 7:39) Ke masaua me e avatu ne tatou katoa se ‵tala o mea e fai ne tatou ki te Atua, tela la, e ‵tau mo te tauavaga o taumafai malosi ke faka‵lei aka fakavave lā fakalavelave ko te mea ke mo a e gasolo aka o lasi.

12. Ne a mea kolā e mafai o iku atu ki te māvae o te tauavaga?

¹² A te sē taunu o fakamoemoega e mafai o fai pelā me se fakalavelave i te olaga avaga. Kafai e se fiafia se tino i tena olaga avaga, e mafai o maua ne ia se lagonaga sē malie, mafaufau i a ia ne fakaloiloigina, kae kaitaua. A te kese‵kesega o lagonaga mo te auala e puti aka ei se tino e mafai o fai pelā me se fakalavelave, io me mafai o ‵sae aka a kinauga ona ko mea tau tupe, kāiga o laua, mo te putiakaga o tama‵liki. E ui i ei, se mea fakafiafia me i te tokoukega o Kelisiano a‵vaga ne mafai o maua ne latou a faka‵leiga ki olotou fakalavelave i te kāiga me ne talia ne latou a te Atua ke takitaki ne ia latou.

13. Ne a pogai ‵lei e mafai ei o ‵nofo māvae te tauavaga?

¹³ I nisi taimi, e mafai o isi ne pogai ‵lei ke ‵nofo māvae a te tauavaga. A te sē tausi atu ki tena kāiga, fakasauaga matagā, mo te fakamataku o te tulaga faka-te-agaga o se tino ko pogai e mafai ei ne se tino o ‵nofo māvae mo tena avaga. A tauavaga Kelisiano kolā e fe‵paki mo fakalavelave tai ‵lasi e ‵tau o ‵sala atu ki fesoasoani mai toeaina. E mafai ne toeaina ata‵mai konei o fesoasoani atu ki taki tauavaga ke fakagalue a pati fakatonutonu mai te Muna a te Atua. I te faka‵leiga o fakalavelave i te avaga, e ‵tau foki o ‵talo atu mō te agaga tapu o Ieova mo tena fesoasoani ke fakagalue aka a fakatakitakiga mai te Tusi Tapu kae fakaasi atu foki a fuataga o tena agaga.—Kala. 5:22, 23. ^[2]

14. Ne a pati a te Tusi Tapu ki Kelisiano kolā olotou avaga e se ne tino tapuaki ki a Ieova?

¹⁴ I nisi tulaga, e avaga se Kelisiano ki se tino telā e sē se tavini a Ieova. I vaegā fakanofonofoga penā, e tuku mai i te Tusi Tapu a pogai ‵lei e ‵tau ei mo latou o ‵nofo tasi. (Faitau te 1 Kolinito 7:12-14.) Faitalia me iloa io me sē iloa ne te avaga sē talitonu a te mea tenā, a ia e “faka‵magina” me ne avaga a ia ki se tino talitonu. A lā tama‵liki e taku pelā me e “‵ma” ko tena uiga, e maua ne latou te puipuiga a te Atua. Ne fakasako‵sako mai penei a Paulo: “Te fafine avaga, ko oi e iloa ne ia me ka fakasao ne koe tau avaga? Io me ko te tagata avaga, ko oi e iloa ne ia me ka fakasao ne koe tau avaga?” (1 Koli. 7:16) Toeitiiti ko fakapotopotoga katoa a Molimau a Ieova e isi ne Kelisiano kolā ne ‘faka‵sao’ ne latou a olotou avaga ke fai pelā me ne tavini a Ieova.

15, 16. (a) Se a te fakatonuga e tuku mai i te Tusi Tapu ki fafine a‵vaga Kelisiano kolā olotou avaga e se ne tavini a te Atua? (e) Se a te tulaga o te Kelisiano māfai “e fakaiku aka ne te tino sē talitonu ke fano keatea a ia”?

¹⁵ Ne fakatonu atu a te apositolo ko Petelu ki fafine Kelisiano a‵vaga ke faka‵logo ki olotou avaga, “ko te mea kafai e isi ne tino i a latou e se faka‵logo ki te muna, e mafai o tosina mai latou e aunoa mo se pati ona ko amioga a olotou avaga, me ko oti ne lavea ne latou otou amioga ‵ma mo te lasi o te otou āva.” Mai te fakaasi atu o te ‘agaga filemu mo te agamalu, telā e tāua malosi i mua o te Atua,’ e ‵tau o uke atu a mea a te fafine avaga e fai ke ‵fuli ne ia tena avaga ki te tapuakiga tonu i lō te faipati atu fua e uiga ki ana talitonuga faka-Kelisiano.—1 Pe. 3:1-4.

¹⁶ Kae e a māfai e manako te tino avaga sē talitonu ke ‵nofo māvae laua? E fai mai te Tusi Tapu: “Kafai e fakaiku aka ne te tino sē talitonu ke fano keatea a ia, tuku loa ke fano; e se ligina se taina io me se tuagane mai lalo i fakanofonofoga penā, kae ko kalagagina koutou ne te Atua ke maua te filemu.” (1 Koli. 7:15) E se fakauiga i ei me  ko saoloto i te kilokiloga a te Tusi Tapu ke toe avaga te Kelisiano, kae e seai foki se pogai ke faimālō te avaga sē talitonu ke ‵nofo laua. A te nofo māvae e mafai fua o aumai ne ia se tamā filemu. Kae e fakamoemoe eiloa te Kelisiano avaga me ka foki mai tena avaga mo te loto fiafia ke ga‵lue fakatasi laua i te fakatumauga o te lā avaga kae ka fai foki fakamuli pelā me se tino talitonu.

17. Se a te mea e ‵tau o fakamuamua ne tauavaga Kelisiano?

¹⁷ Ona ko te mea ko ola tonu nei tatou i “aso fakaoti,” ko fakafesagai atu eiloa tatou ki “toe taimi faiga‵ta.” (2 Timo. 3:1-5) Kae kafai e tumau te ma‵losi o tatou i te feitu faka-te-agaga, ka fesoasoani mai ke fakatakavale ne tatou a fakamalosiga ma‵sei o te lalolagi nei. “Ko toetoe te taimi e ‵toe,” ne tusi mai a Paulo. “Mai te taimi tenei o fano ki mua, ke fai a tino a‵vaga e pelā me ne tino e seki a‵vaga, . . . mo latou kolā e fakaaoga ne latou te lalolagi ke se fakaaoga katoatoa ne latou.” (1 Koli. 7:29-31) Ne seki fakauiga ne Paulo ko tino a‵vaga ke fakata‵mala o fai olotou tiute e pelā me ne tino a‵vaga. Kae ona ko te toetoe o te taimi e ‵toe, e ‵tau o fakamuamua ne te tauavaga a mea faka-te-agaga.—Mata. 6:33.

18. Kaia e mafai ei o maua ne Kelisiano se olaga avaga fiafia kae manuia?

¹⁸ E tiga eiloa ko ‵nofo atu tatou i taimi faiga‵ta kae uke foki a mavae‵vaega i tauavaga i ‵tou tafa, kae e mafai eiloa o maua ne tatou se olaga avaga fiafia kae manuia. E tonu, a Kelisiano a‵vaga kolā e ‵piki ki tino o Ieova, faka‵galue a pati fakatonutonu mai te Tusi Tapu, kae talia te takitakiga o te agaga tapu o Ieova, e mafai o fakatumau ne latou a te mea telā “ko oti ne fakatasi ne te Atua.”—Male. 10:9.