Christophe Plantin Mukaddes Kitap Basımında Bir Öncü

JOHANNES GUTENBERG (yaklaşık 1397-1468), hareketli hurufatla basılan ilk Mukaddes Kitabı yayımlayan kişi olmasıyla tanınır. Ancak çoğu kişi Christophe Plantin’i tanımaz. Basım alanında bir öncü olan Plantin, 1500’lü yıllarda dünya çapındaki insanların, aralarında Mukaddes Kitabın da bulunduğu çok sayıda kitabı elde edebilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Christophe Plantin yaklaşık 1520’de Saint-Avertin’de (Fransa) doğdu. O, Fransa’ya kıyasla insanların dinsel konulara daha açık olduğu ve ekonomik şartların daha çok umut vaat ettiği bir yerde yaşamak istediğinden, 20’li yaşlarının sonunda bugün Benelüks ülkeleri * olarak adlandırılan bölgedeki Anvers iline yerleşti.

Plantin, kariyerine ciltçi ve deri tasarımcısı olarak başladı. Onun süslü deri işleri zenginlerden büyük rağbet gördü. Ancak 1555’teki bir olay Plantin’in, kariyerinde değişiklik yapmasına yol açtı. Benelüks ülkelerinin yöneticisi olan İspanya Kralı II. Felipe için ısmarlanan bir deri kutuyu götürürken, Anvers’te saldırıya uğradı. Birkaç sarhoş Plantin’e kılıçla saldırıp omzundan yaraladılar. Omzundaki yara iyileşse de Plantin artık ağır iş yapamayacak durumdaydı, bu nedenle zanaatına son vermek zorunda kaldı. Bir Anabaptist grubunun önderi olan Hendrik Niclaes’in maddi desteğiyle basım işine başladı.

“Çalış ve Sebat Et”

Plantin, basımevine De Gulden Passer (Altın Pergel) adını verdi. Onun markasının sembolü, “Çalış ve Sebat Et” anlamına gelen “Labore et Constantia” yazısını çizen bir altın pergeldi. Bu sembolün, bu çalışkan adamı çok iyi tanımladığını görüyoruz.

Avrupa’da büyük bir dini ve siyasi devrimin görüldüğü bir çağda yaşayan Plantin, başını derde sokmaktan kaçınmaya çalıştı. Basım işi onun için her şeyden önemliydi. Fikren Protestan Reformcuların yandaşı olsa da, yazar Maurits Sabbe’ye göre “din konusunda belirsiz bir tavır sergiledi.” Bu yüzden Plantin’in sapkın kitaplar bastığına dair söylentiler yayıldı. 1562’de bir yıldan uzun süre için Paris’e kaçmak zorunda kaldı.

Plantin 1563’te Anvers’e geri döndüğünde zengin tüccarlarla ortaklık kurdu. Bu tüccarlardan bazıları Kalvenci inanışlarıyla tanınıyordu. Beş yıllık ortaklık döneminde Plantin’in basımevinde 260 farklı eser basıldı. Bunlar arasında Mukaddes Kitabın İbranice, Yunanca ve Latince baskıları ve Hollandaca Katolik Leuven Mukaddes Kitabının güzel desenli baskıları da bulunuyordu.

“En Önemli Tipografi Başarısı”

Benelüks ülkelerinde İspanyol yönetimine karşı direnişin arttığı dönemde, 1567 yılında İspanya Kralı II. Felipe, Alba dükünü vali olarak hizmet etmesi için bu ülkeye gönderdi. Kraldan tam yetki alan dük, Protestanların giderek artan direnişini durdurmaya çalıştı. Bu  yüzden Plantin, kendisiyle ilgili tüm sapkınlık şüphelerini yok edeceğini umduğu büyük bir projeye girişti. Orijinal dildeki metinlerden oluşan bir Mukaddes Kitap basmayı çok istiyordu. Bu yeni baskı için II. Felipe’nin desteğini kazanmayı başardı. Kral maddi yardım sağlayacağına söz verdi ve ünlü hümanist Arioso Montano’yu projeyi denetlemesi için yolladı.

Montano, dil konusunda çok yetenekliydi ve günde 11 saat çalışırdı. İspanyol, Belçikalı ve Fransız dilbilimciler ona yardım etti. Amaçları ünlü Complutum Mukaddes Kitabının * yeni bir baskısını hazırlamaktı. Plantin’in yeni çokdilli Mukaddes Kitap baskısında Latince Vulgata, Yunanca Septuagint ve orijinal İbranice metnin yanı sıra harfi harfine çevrilmiş Latince tercümeleriyle birlikte Aramca bir Targum ve Süryanice Peşitta vardı.

Basım işi 1568’de başladı. Bu muazzam iş 1572’de tamamlandı. Bu, o zamanki şartlara göre hızlı biten bir işti. Kral II. Felipe’ye yazdığı bir mektupta, Montano şöyle dedi: “Roma’da bir yılda başarılanlardan fazlası burada bir ayda başarılıyor.” Plantin yeni çokdilli Mukaddes Kitabın, her biri sekiz büyük ciltten oluşan 1.213 nüshasını bastı. Kitabın ikinci sayfasında, İşaya 65:25’te betimlendiği gibi barış içinde aynı yemlikten yiyen bir aslan, sığır, kurt ve kuzu resmi vardı. Bu Mukaddes Kitabın henüz ciltlere bölünmemiş halinin ücreti 70 guldendi. Bir ailenin yıllık ortalama gelirinin yaklaşık 50 gulden olduğu düşünülürse bu oldukça yüksek bir fiyattı. Sonradan tüm set Çokdilli Anvers Mukaddes Kitabı olarak bilinmeye başlandı. Ayrıca Kral II. Felipe bu  çalışmaya maddi destek sağladığı için bu sete Biblia Regia (Kraliyet Mukaddes Kitabı) ismi de verildi.

Papa XIII. Gregorius, Mukaddes Kitabı onayladığı halde Arioso Montano bu çalışması yüzünden sert eleştirilere maruz kaldı. Bunun bir nedeni Montano’nun orijinal İbranice metni, Latince Vulgata’dan üstün görmesiydi. Onun başlıca düşmanı León de Castro’ydu. O, Latince Vulgata’nın mutlak yetkiye sahip olduğunu düşünen İspanyol bir ilahiyatçıydı. De Castro, Montano’yu üçlük karşıtı felsefeler sokarak metni bozmakla suçladı. Örneğin de Castro, Süryanice Peşitta’dan 1. Yuhanna 5:7’deki şu sahte sözlerin çıkarıldığını fark etti: “Gökte Baba, Söz ve Kutsal Ruh vardır: ve bu üçü birdir” (King James Version). Ancak İspanyol Engizisyonu, Montano’yu tüm sapkınlık suçlamalarından akladı. Çokdilli Anvers Mukaddes Kitabı kimileri tarafından “16. yüzyılda tek bir basımcı tarafından gerçekleştirilen en önemli tipografi [basımcılık] başarısı” olarak görüldü.

Kalıcı Bir Yarar

O zamanki çoğu basımcının sadece iki ya da üç baskı makinesi vardı. Ancak verimliliğinin zirvesinde olan Plantin’in muhtemelen en az 22 baskı makinesi ve 160 çalışanı vardı. O, İspanyolca konuşulan ülkelerde, önde gelen bir basımcı olarak tanınmaya başlandı.

Bu sırada Benelüks ülkelerinde İspanyol yönetimine karşı direniş artıyordu. Direniş Anvers’e de sıçradı. 1576’da İspanyol paralı askerler, maaşlarını almadıkları için ayaklanıp şehri yağmaladılar. 600’den fazla ev yakıldı ve Anvers’te oturan binlerce kişi öldürüldü. Tüccarlar şehirden kaçtı. Bu, Plantin’in büyük maddi kayba uğramasına yol açtı. Bu da yetmezmiş gibi o, paralı askerlere çok yüksek miktarda haraç ödemeye zorlandı.

Plantin, 1583’te Anvers’in yaklaşık 100 kilometre kuzeyindeki Leiden şehrine taşındı. Orada bir basımevi kurdu ve Kalvenci Protestanlar tarafından kurulan Leiden Üniversitesi’ne basımcı olarak atandı. Katolik Kilisesine sadık olmadığı yönündeki eski suçlamalar yeniden gündeme geldi. Bunun üzerine Plantin, 1585 yılının sonlarında, şehir İspanyol yönetimine geri verildikten kısa süre sonra Anvers’e geri döndü. O zaman Plantin 60’larındaydı ve Altın Pergel küçülmüş, sadece dört kişinin tek bir baskı makinesinde çalıştığı bir yer haline gelmişti. Plantin basımevini yeniden inşa etmeye başladı. Ancak basımevi eski itibarını bir daha hiç kazanamadı ve Plantin, 1 Temmuz 1589’da öldü.

Christophe Plantin 34 yılı aşkın bir dönemde, yılda ortalama 55 kitap olmak üzere toplam 1.863 farklı kitap bastı. Bu, bugün bile bağımsız bir basımcı için muazzam bir başarıdır. Plantin din konusunda kesin bir tavır almamış olsa da, onun çalışması hem basım ve tipografi alanına hem de Tanrı ilhamı Kutsal Yazıların incelenmesine büyük katkıda bulundu (2. Timoteos 3:16). Plantin ve çağdaşı olan basımcılar, Mukaddes Kitabı en sonunda halkın da elde etmesinde büyük rol oynadılar.

[Dipnotlar]

[Sayfa 15’teki çerçeve/resim]

PLANTIN-MORETUS MÜZESİ

Anvers şehrinde Plantin ve torunlarının yaşadığı ve çalıştığı bina, 1877’de müze olarak halka açıldı. O zamandan günümüze kalan başka hiçbir basımevi yoktur. Burada 17. ve 18. yüzyıla ait beş baskı makinesi sergileniyor. Dünyanın en eski baskı makineleri olarak bilinen diğer iki makine de Plantin’in zamanına yakın bir tarihe ait. Müzede hurufat dökmede kullanılan yaklaşık 15.000 matris, 15.000 ağaç blok ve oyulmuş 3.000 bakır levha bulunuyor. Müzedeki kütüphanede ise 9 ila 16. yüzyıllara ait 638 elyazması ve 1501’den önce basılmış 154 kitap var. Bu kitapların arasında 1461’den önceye ait, orijinal Gutenberg Kitabı Mukaddesi ve Plantin’in ünlü Çokdilli Anvers Mukaddes Kitabı da bulunuyor.

[Sayfa 15’teki resim]

Arioso Montano

[Sayfa 16’daki resim]

Çokdilli Anvers Mukaddes Kitabında İbranice metin, Latince “Vulgata” ve Yunanca “Septuagint”in yanı sıra Latince tercümeleriyle birlikte Aramca bir Targum ve Süryanice “Peşitta” bulunuyor

[Tanıtım notu]

Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Sayfa 15’teki resim tanıtım notu]

Her iki resim: Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen