PA MYAKA iingi, antu aakakanya vino Baibo ikalanda yakati Umwene Belisyazali uwalandwapo umwi buku lyakwe Danieli ataaliko. (Dan. 5:1) Yazumile vii pa mulandu wakuti aakaimbulula ivintu vya mpiti yatazanyile usininkizyo uwalangililanga ukuti akuno wali. Lelo izile iyasenuka muli vino yazumiile umu 1854. U mulandu ci?

Mu mwaka kwene uu, uwasambilila umwi uwa ku Britain J. G. Taylor watandalile umusumba wa mpiti uwa Uli uononwa pali ndakai, uwayela ku katutu ka mpanga ya Iraq. Lino waile kuku, wazanyile ivintu vimwi ivya mpiti ivimate. Conga cayanga masentimita 10 mu utali, nupya vintu kwene vii vyayanga ivilembepo. Pali conga palemvilwe ipepo ilya Mwene Nabonidasi nu mwanakwe mukalamba, Belisyazali. Na yaya kwene aakananga izile iyazumila: Kulondelezya kuu kwasininkizye ukuti Belisyazali akuno wali.

Nomba, Baibo yene isilanda sile ukuti Belisyazali akuno wali lelo ikalanda nu kuti wali u mwene. Nupya kwene, aakanyanga vino Baibo ikalanda yatandike ukutwisika. Umu myaka yakwe ya 1800, umuzungu umwi uwasambilila vyakwe sayansi William Talbot walemvile pali vino yalandanga ukuti “Belisyazali [Belshazzar] wateesile pa nsita ili imwi na Nabonidasi isi. Nomba kutaya usininkizyo nanti aumwi uukalanda ukuti avino cali.

Lelo kupaazyanya kuu kwasizile, lino yazanyile ivyalemvilwe pa vipaapatu vimate, ivyalangililanga ukuti Nabonidasi uwali isi wakwe Belisyazali ataali umu Babiloni pa myaka iingi. I cani cacitike lino ataalipo? Ibuku lyakuti Encyclopaedia Britannica likalanda ukuti: “Lino Nabonidasi wasenzilwe umu uzya, wasiilile Belisyazali amaka ya wene nu usilika.” Fwandi Belisyazali uwasyazile akuteeka pa nsita iya. Fwandi ali cino Alan Millard aakaimbulula ivintu vya mpiti walandiile ukuti calingine vino ibuku lyakwe Danieli likaama Belisyazali ukuti ‘umwene.’”

Aomvi yakwe Leza yene yasininkizya ukuti ivyeo vyonsi ivikazanwa umwi buku lyakwe Danieli i vya cumi pano ibuku lii lyaya muli Baibo uwafuma kuli Leza.—2 Tim. 3:16.