MGA pila ka siglo ang nagligad sa Europa, ang kahadlok sa mga manughiwit nagresulta sa pag-ayam kag pagpamatay sa ila. Natabo ini sa Pransia, Germany, naaminhan nga Italya, Switzerland, kag sa Low Countries—Belgium, Luxembourg, kag sa Netherlands. “Linibo ang napatay sa Europa kag sa mga pungsod nga kolonya sini,” kag “minilyon ang nag-antos sang pagsakit, pag-aresto, pag-interogar, kaugot, pagpakahuya, ukon pagpahog,” siling sang libro nga Witch Hunts in the Western World. * Paano ini nagsugod kag ngaa?

May daku nga papel sa sini ang Inquisition. Ginhimo ini sang Iglesia Katolika Romana sang ika-13 nga siglo “para makumbertir ang mga apostata kag punggan ang iban nga magbalhin,” paathag sang libro nga Der Hexenwahn (Ang Kakunyag sa Manughiwit). Ang Inquisition amo ang nangin daw pulis sang simbahan.

Sang Disiembre 5, 1484, nagpagua si Pope Innocent VIII sang isa ka mando, ukon dokumento, nga nagadumili sang pagpanghiwit. Nagtangdo man sia sang duha ka inquisitor—sanday Jakob Sprenger kag Heinrich Kramer (nga kilala man sa Latin nga ngalan sini nga Henricus Institoris)—para masolbar ang problema. Ginbalhag nila ang libro nga Malleus Maleficarum, ukon The Hammer of Witches. Ginbaton sang mga Katoliko kag Protestante ini nga libro subong awtoridad batok sa pagpanghiwit. Nagaunod ini sang mga uluistorya parte sa mga manughiwit nga ginbase sa mga sugidsugid. Ginapakita sini ang relihioso kag legal nga mga argumento batok sa pagpanghiwit, kag naghatag man ini sang giya kon paano makilala kag mapatay ang mga manughiwit. Ang The Hammer of Witches ginlaragway subong “ang pinakamapintas kag . . . pinakamasingki nga libro sa literatura.”

 Ang pag-akusar sa isa nga manughiwit indi na kinahanglan sang ebidensia. Ang libro nga Hexen und Hexenprozesse (Mga Manughiwit kag Pagbista sa Manughiwit) nagasiling nga ang pagbista “ginahimo lamang para mag-ako ang ginaakusar, paagi sa paghaylo, pag-ipit, ukon pagpuersa.” Kinaandan na lang ang pagpaantos.

Bangod sang The Hammer of Witches kag sang mando ni Pope Innocent VIII, naglapnag ang pag-ayam sa mga manughiwit sa Europa. Naglapnag pa gid ini bangod sang bag-o nga teknolohiya, ang pag-imprinta, amo nga nakalab-ot ini bisan sa Atlantiko kag Amerika.

Sobra sa 70 porsiento sang mga gin-akusar ang mga babayi, ilabi na ang mga balo, nga sa masami wala sing makaamlig sa ila. Nalakip sa mga biktima ang mga imol, tigulang, kag mga babayi nga nagapamulong paagi sa mga herbal, ilabi na kon wala ini nag-epekto. Wala sing makaluwas—manggaranon ukon imol, lalaki ukon babayi, kubos ukon prominente.

Ang mga tawo nga ginsuspetsahan nga manughiwit amo ang ginabasol sang tanan nga malain nga hitabo. Ginasiling nga sila ang “kabangdanan sang pagyelo kag nagadala sang mga taklong kag ulod nga nagapierde sang mga binhi kag prutas sang duta,” siling sang German nga magasin nga Damals. Kon naigo sang yelo ang pananom, kon ang baka wala sing gatas, kon baog ang lalaki ukon babayi, sigurado gid nga pasibangdan ang mga manughiwit!

Paano makilala ang mga manughiwit? Ginagapos ang pila ka ginasuspetsahan kag ginabutang sa “ginbenditahan” nga matugnaw nga tubig. Kon maglugdang sila, buot silingon inosente sila kag ginapatakas. Kon maglutaw sila, ginakabig sila nga manughiwit kag ginapatay dayon ukon ginabista. Ang iban nga ginasuspetsahan ginakilo bangod mamag-an kuno ang mga manughiwit ukon wala gani sing kabug-aton.

Ang isa pa nga ginahimo amo ang pagpangita sang “marka sang Yawa,” nga amo ang “makita nga palatandaan sang pagpakigkatipan sang Yawa sa manughiwit,” siling sang Witch Hunts in the Western World. Ginapangita sang mga opisyal ang marka “paagi sa pagbarbas sang tanan nga buhok sa lawas sang ginasuspetsahan kag pag-usisa sa tanan nga bahin sini”—sa publiko! Dayon tuslukon nila sang dagom ang bisan ano nga marka nga ila nakita, pareho sang nunal, alom, kag pinalian. Kon indi ini masakit ukon wala magdugo, ginakabig ini nga marka ni Satanas.

Pareho nga ginsuportahan sang Katoliko kag Protestante nga mga gobierno ang pag-ayam sa mga manughiwit, kag sa iban nga lugar mas mapintas pa ang mga Protestante sangsa mga Katoliko. Pero sang ulihi, nakarealisar gid man sila. Halimbawa, sang 1631, si Friedrich Spee, ang isa ka Jesuita nga pari nga nag-upod sa pagsunog sa usok sa madamo nga manughiwit, nagsulat nga para sa iya wala sing bisan isa sa ila ang manughiwit. Kag nagpaandam sia nga kon magpadayon pa ang pagpang-ayam, maubos gid ang tawo sa Germany! Sang ulihi, nahangpan sang mga doktor nga ang mga ginabatyag sa lawas pareho sang kuyap mahimo bangod sa balatian kag indi tungod nga ginsudlan ini sang demonyo. Sang ika-17 nga siglo, madasig nga nagnubo ang ginabista, kag sang katapusan sina nga siglo, nauntat na ini.

Ano ang ginatudlo sa aton sadtong makangilidlis nga panahon? Ang isa ka importante nga leksion amo sini: Kon islan na gani sang nagapangangkon nga mga Cristiano sang kabutigan kag disparatis ang matuod nga panudlo ni Jesucristo, mangin kabangdanan gid ini sang madamo nga kalainan. Gintagna nga sa ulihi ang indi matutom nga mga tawo magadala sang kahuy-anan sa Cristianismo, amo nga nagpaandam ang Biblia: “Pakalainon ang dalanon sang kamatuoran.”—2 Pedro 2:1, 2.